Studia Neerlandica. Jaargang 1971

[p. 99]

[Nummer 6]

W. Blok
Onbekende fragmenten uit de nalatenschap van P.C. Boutens

Na de gedichtfragmenten uit Boutens' nalatenschap die zich in het Letterkundig Museum bevinden en na de vertaalde fragmenten uit Plato's Apologie, wil ik nu eerst aandacht vragen voor wat het archief van de erven aan ongepubliceerd dichtwerk te bieden heeft.

Mr. P.C. Adriaanse te Middelburg, neef en erfgenaam van de dichter, bezit in de eerste plaats het volgende titelloze gedicht in handschrift, gedateerd: Hulst, 6 Januari 1900. Gezien het slot, is het fragment gebleven. Het is geschreven op een half quartovel, 13 bij 17½ cm, recto tot en met regel 7 van de derde strofe, verso de rest.

Daar was den korten winterdag
Een lichter luister aan de lucht
Dan zons gejaagde komst en vlucht:
Sprakeloosklare wetenslach¹
Van oog, dat langer leeft dan 't mag.
In schemerloof van raadselrag
Een aardontrijpte vrucht.

Gloeiende kolenbrand verzonk
De roode, schaduwlooze zon.
En aldoordringender weerblonk
Die schijn uit onbekende bron,
Of blauwe nachtsneeuw al begon
Van hemel, waarin vonk na vonk
De nacht hem sterren klonk.

En in mijn kamer, waar de haard
Duisternis² deelt met vlammen kling
En deinend opdringt ring na ring,
Tot waar het³ tastbaar zich vergaart
En tot de steile schaduw schaart,
Die achter mij de wand opvaart
En afneigt⁴ van de zoldering,
Hangt overal in lichte rook
Die wondre⁵ melkigmilde waan,
Als had een overluchtsche maan
Mijn stille kamer glansgelaân⁶
Eer men de luiken look.

1 tekst: wetenlach (verschrijving).

2 oorspr.: Het donker (verbeterd).

3 het: moeilijk leesbaar. Misschien staat er hij.

4 oorspr.: afleunt (verbeterd).

5 wondre: door een woord dat onleesbaar is geworden heengeschreven.

6 oorspr.: lichtgelaân (verbeterd).

[p. 100]

 

En als een klok, die 'k buiten hoor,

 

Slaat klinkend weten tot mij door:

 

Het is de laatste nacht van 't Jaar,

 

En 'k weet, zijn oogen branden daar,

 

Kaarsen weerszijde⁷ een hoogaltaar

 

In diepte van het schaduwkoor,

 

En wijl ik in de vlammen staar,

 

Dolken⁸ zij achter, kaatsen voor⁹

 

En overal hun ijzlen gloor,

 

Die¹⁰ glas- en spiegelklaar,

 

De¹¹ doffe wanden overvroor.¹²

 

 

 

Door stilte stiller stilte voel

 

Ik langs mij huivren buitensch koel,

 

Als een bedaard¹³ thuis man, die weet,

 

Glijdt staploos naar zijn zeker doel

In het archief-Adriaanse bevinden zich ook drie dictaatcahiers. Het eerste bevat de vertaling van een der Apologie-fragmenten die in het vierde nummer van de eerste jaargang van dit tijdschrift zijn gepubliceerd. Het tweede dictaatcahier is gelijk aan het eerste. Blijkens het zegeltje aan de binnenkant van het schutblad zijn ze in dezelfde winkel gekocht. De (ongenummerde) bladzijden 1 en 2 van het tweede schrift zijn blanco. Op de pagina's 3 tot en met 21 is het eerste derde gedeelte vertaald van Aischylos' Doodenoffer, met veel doorhalingen en verbeteringen, en met enkele lacunes. Waarschijnlijk hebben we dus met de eerste versie te doen.

Doordat het een dictaatcahier is met twee kantlijnen, één links en één rechts op de pagina, heeft Boutens ook van achter naar voren kunnen werken. Zo gerekend staan op de eerste bladzijde een tweetal fragmentjes van de Strofen uit de nalatenschap van Andries de Hoghe, onduidelijk geschreven, met verbeteringen, en later door Boutens geheel doorgekrast. Ik hoop in een andere publikatie op deze fragmenten terug te komen.

Op de tweede bladzijde vinden we het volgende fragment. Het is geschreven met paars inktpotlood.

Zij draagt de zon als stralen kroon,
De maan zweeft als een peerlen boot
Boven de schaduw in haar schoot,
En tusschen beide, onkenlijk schoon,
Door sluieren verduizeld licht
Straalt haar verblindend aangezicht.

Zoo vaak met vroegen avondtijd
De diepe rust valt op den stroom,

7 tekst: weerzijde (verschrijving?).

8 oorspr.: Lichten (verbeterd).

9 oorspr.: voor en (en doorgestreept).

10 oorspr.: Zoo (verbeterd).

11 oorspr.: Die (verbeterd).

12 De laatste twee regels van deze strofe hebben oorspr. in omgekeerde volgorde gestaan. Een verplaatsingsteken heeft ze van plaats doen verwisselen. Hiervan zijn de verbeteringen van noot 10 en 11 het gevolg geweest. Ook de interpunctie werd in het ms aangepast.

13 oorspr.: stil en. De verbetering bedaard is in de rechter kantlijn bijgeschreven.

[p. 101]

 

En heel een wereld die ons scheidt

 

Verijlt tot wezenloozen droom,

 

Dan als een wieke¹⁴ windevlaag¹⁵

 

Suist tot mijn oor uw zelfde vraag.

Op de (nog steeds ongenummerde) vierde bladzijde, in zwarte inkt:

Heros Ignotus

Hoe kon de vlam van dit trouw ongeduld,
Dit hoop- en vreesgelouterd goud,
Verwachten dat gij komen zoudt
Zoo blind-eenzelvig en zoo bleekvervuld,
In ademlooze strakheid ingedragen
Uit flitsdoorvlijmd gordijn van donkre donderslagen?

Mijn andre kinderen bereikten mij
Meest met het stille tij
Tusschen den dag en de eerste schemeringen:
Op 's harten ongeweten trek
Dwaalden zij buiten hun gewende kringen¹⁶
Af naar dit eenzaam huis
Dat vangt den glans der zon langer en later.
Dan bleek der liefde schoone weerloosheid
Een schat en voor elkander opgeleid,
En onder de 'avondbrand van ons gesprek
Verging het wereldsche gedruisch
Tot een week koor van stemmen over water...

Maar naar het Oosten en de morgenzon
Bleven mijn vensteren behangen
Met teêrbesloten wit verlangen
Om een die nog niet kwam, maar altijd komen kon.

Dit gedicht maakt de indruk voltooid te zijn. Er zijn geen verbeteringen. Bladzijde 5 is blanco. Op pagina 6 staat een kladversie van Liedje van de straat uit Bezonnen Verzen. Daaronder is nog geschreven:

't Wordt al goed: de weifele passaten
Zwellen tot luwe bestendigheid

Bladzijde 7 tenslotte bevat bovenaan de eerste twee strofen van Weêrzien, eveneens uit Bezonnen Verzen.

Het derde cahier heeft een vergeelde kaft, op de rug gescheurd. Onder rechts op de kaft staat: Dictaat-Cahier/Th.J. de Koning/Passage, 36, 38, 39/Den Haag.

De bladzijden zijn genummerd door een andere hand, blijkens een aantekening aan de binnenzijde van de kaft. Op de pag. 1 treffen we een voorsta-

14 wieke: slecht leesbaar.

15 windevlaag: dit woord is met gewoon potlood door de oorspr. tekst heengeschreven. Wat er eerst heeft gestaan, is niet meer vast te stellen.

16 (deze noot vervalt).

[p. 102]

dium aan van het tweede gedicht uit het vorige cahier; met paars inktpotlood geschreven:

Zij draagt de zon als vlammen kroon,
De maan drijft als een paarlen boot
Boven de schaduw in haar schoot,
En tusschen beide, onkenlijk schoon,
Door sluieren verduizeld licht
Straalt haar     aangezicht¹⁷

Op pagina 2 staat een kladversie van het begin van Aan Elisabeth uit Zomerwolken, gevolgd door Ongerepte kindren der gedachte uit Lente-Maan, beide met varianten. Op bladzijde 16 treffen we tenslotte nog de eerste versie van Paaschavond aan, eveneens uit Zomerwolken. Overigens is het schrift leeg.

Het volgende gedicht is met zwarte inkt geschreven op een half quartovel. Rechtsonder is de hoek afgescheurd.

Werelds Kermis¹⁸

Waar vind¹⁹ ik, nu al de avond kort
En tent aan tent verdonkerd wordt,
Een siersel²⁰ naar uw²¹ smaak,
Aandenken aan 't daglang verblijf
In dit krioelende bedrijf
Dat ik niet prijs of laak?

'k Heb zelf niets noodig. Toch, ik dacht,
Eén heugenis²² hoort meegebracht
Van zulk een langen tocht
Gij²³ weet dat mij het²⁴ best behaagt,
Wat²⁵ gij met stil²⁶ genoegen draagt,
Omdat ik het u kocht.

Op een quartoblad staat in typoscript, met verbeteringen zowel met de hand als met de machine aangebracht:

Tuin op het zuiden

Ziel die nooit²⁷ duur hier vondt²⁸ of thuis,
Dit wordt voor 't hart zijn²⁹ laatste huis:
Daar kan³⁰ geen ander zijn dan³¹ dit op aarde,
Waar op het zoele³² Zuiden van den dood³³
Het bladerdonker leven zich ontsloot
In bloemen die den winter over jaarden.

17 Tussen het tweede en het laatste woord is een ruimte opengelaten.

18 oorspr.: markt

19 Eerst verbeterd tot koop, daarna hersteld.

20 oorspr.: klein geschenk

21 oorspr.: uwe

22 oorspr.: blijvend ding

23 oorspr.: Ik

24 oorspr.: het mij

25 oorspr.: Als

26 oorspr.: het met (i.p.v. met stil)

27 oorspr.: geen

28 oorspr.: vindt (de -t is blijven staan)

29 oorspr.: is des harten (i.p.v. wordt voor 't hart zijn)

30 oorspr.: zal

31 oorspr.: (onleesbaar)

32 oorspr.: het (i.p.v. het zoele)

33 oorspr.: van den dood; daarna: van den lichten dood; daarna hersteld.

[p. 103]

 

Tot nu hield elk zich aan den³⁴ eersten bond,

 

De vrije trouw die geen vrijwillig schond:

 

Gij vondt ons altijd klaar op 't eerste teeken

 

Dit pas vertrouwd en liefgewonnen dak

 

Met bloot³⁵ wat mondkost vroeg³⁶ aan pak en zak,

 

Naar onverkende verten op te breken.

(daaronder in potlood, na enige regels wit:)

Niemand dan gij hebt ons zoover gebracht

(weer in potlood, na nog meer regels wit:)

Voorkwam naar hier ons in gevleugeld zaad

(weer in potlood, na enige regels wit:)

Geen woning leek voor ons u schoon genoeg;
Gij waart het die ons telkens weer opjoeg

Rechtsonder op dit quartoblad is met potlood een kladversie geschreven van Liedje uit Tusschenspelen³⁷, en wel de strofen 2 tot en met 5, met varianten. Op de achterkant staat alleen, getypt, de titel van een gedicht, dat verder dus niet verschijnt: rekenschap. Hiermee kan het gedicht van die naam uit de genoemde bundel zijn bedoeld.³⁸

Nu kom ik aan een drietal gedichten die zich hierin van de andere onderscheiden, dat zij getypt zijn met een geheel andere letter dan die welke Boutens overigens gebruikte. Dezelfde machine is door Boutens gebruikt voor een brief aan de uitgever C.A.J. van Dishoeck, gedateerd den Haag, 18 Jan. 1909, in handschrift ondertekend: Met alle achting/Uwdw/P.C. Boutens.³⁹ Ook heeft hij op deze machine, en wel op de beide helften van een door-middengeknipt quartovel, een eerdere versie geschreven van Egidius⁴⁰, in telkens twee strofen. De eerste twee strofen zijn getiteld Egidius 1, de twee laatste Egidius 2. Het motto ontbreekt. Er zijn vrij veel varianten en verbeteringen, de laatste in handschrift.

Het eerste gedicht staat op een vel van 22 bij 28½cm:

o broze lief...

O broze lief dat brandend naakt
In schoonheid u hebt opgemaakt
Bij leeuwriks vroege morgenwijs
Tot liefdes lange dagereis,
En alle vreugd en al verdriet

34 oorspr.: onze'

35 oorspr.: slechts

36 oorspr.: eischte

37 Verzamelde Lyriek, deel II, p. 843.

38 Verzamelde Lyriek, deel II, p. 879-883.

39 Een fotokopie van deze brief is in mijn bezit. Wie de eigenaar is, heb ik helaas verzuimd aan te tekenen.

40 Verzamelde Lyriek, deel II, p. 1126.

[p. 104]

 

In d'ouden schemer achterliet,

 

En als dees zuivre koele vlam

 

Aan mijn heet donker lenen kwam, -

 

O broze lief dat brandend naakt

 

In schoonheid u hebt opgemaakt:

 

 

 

Dit is het éene smalle pad

 

Dat heenleidt naar der goden stad,

 

Hier waar het tij der eeuwigheid

 

Bevloedt de zoomen van den tijd:

 

De luidelooze golf wijkt vóor

 

En dekt weêr achter ons het spoor,

 

Geen voetstap schijnt door⁴¹ de effen baan

 

Der duizenden die zijn gegaan,

 

Van 't eeuwig ongerepte strand

 

Treden al zielen 't zalig zand -

 

Dit is het éene smalle pad

 

Dat heenleidt naar der goden stad.

 

 

 

Hier aêmt de ziel in eigen rijk,

 

Hemel en aarde tegelijk:

 

Zij smaakt in aardes brood en wijn

 

Der heemlen dauw en zonneschijn,

 

't Geluk dat uit hare oogen lacht,

 

Bloeit op tot sterren van den nacht,

 

De ster die valt als hemelsch zaad,⁴²

 

In lage bloemen opengaat,

 

De leêge schelp van 't klein genot

 

Ruischt van de groote stem van God -

 

Hier aêmt de ziel in eigen rijk,

 

Hemel en aarde tegelijk.

 

 

 

Toevlucht die⁴³ eenig openleit

 

Voor liefdes dubbele eenzaamheid:

 

Al zijn verkoornen al getweên

 

Die weergeboren zijn tot een⁴⁴

Het volgende gedicht staat op een doormiddengescheurd half quartovel. Het is genummerd met een romeinse 1. Op de onderste helft moet nog een gedicht hebben gestaan: op de scheur is nog een 11 te lezen. Er zijn geen verbeteringen.

I

Gelijk een kind dat anderen hoort spreken
Over zijn moeder; maar hun goed of kwaad
Raakt niet aan haar die in zijn liefde staat
Boven den mist van deugden en gebreken:

41 oorspr.: blijft op

42 De komma staat hier kennelijk ten onrechte.

43 oorspr.: O pad dat

44 De laatste twee regels in potlood.

[p. 105]

 

Zijn glimlach zwijgt; het lijkt hem reeds verraad

 

Het heilige aan onwaardigen te wreken,

 

Of éen woord van verweer voorgoed zou breken

 

Den glans van dat aanbiddelijk gelaat, -

 

 

 

Zoo hoor ik vreemden, Schoonheid, in uw naam

 

Roepen op straat, en 't doet mij vreugd noch leed,

 

En laffer lijkt hun lofzang dan hun blaam.

 

 

 

De ziel die enkel spreekt op uw vermaan,

 

Is blijde dat zij zwijgen mag en weet:

 

Gij neemt haar stilte als welkomst offer aan.

Tenslotte de volgende dramatische dialoog, op een quartovel. Enkele komma's zijn met potlood aangebracht, de verbeteringen met potlood of met zwarte inkt.

(recto)

de knaap en de vreemdeling
Een grintweg bij laten stillen herfstavond. Een kleine woning.⁴⁵ Men hoort in de verte het steunen van de zee. Op den weg voor de woning blijven staan de knaap en de vreemdeling. De eerste, tusschen jongen en jongeling, heeft kort vol bruin haar en lichtgrijze oogen. Zijn gezicht is helder zichtbaar alsof het dag was. De ander is donker en als moeilijk te zien. Hij lijkt een rondtrekkend ambachtsman en draagt een bundel dien men voor gereedschappen kan houden. Later de moeder. Zij is een vrouw van bij de vijftig met een bleek en onaandoenlijk streng gelaat.
de knaap Dus niet een enkel oogenblik?
de vreemdeling Neen, ik moet verder.
de knaap

Dan spijt het mij dat 'k afscheid nemen moet.
Mijn moeder ziet mij graag met d'avond thuis.
Zij maakt zich zeker nu al ongerust,
En vreest altijd gevaren die ik nooit ontmoet,
Slecht volk en vechtersbazen, 'k Ben haar eenling.
Zij houdt van mij, op haar manier, wat overdreven;
Toch, 'k moet bekennen, in den laatsten tijd
Maakt haar bezorgdheid mij niet meer zoo wreevlig
Als vroeger wel. Het lijkt mij vaak dat 'k nergens
Zoo stil⁴⁶ kan droomen en zoo zalig denken

45 oorspr.: boerenwoning

46 oorspr.: zoet

[p. 106]

Aan duizend verre vreemde mooie dingen
Als⁴⁷ in den langen avond tegenover haar
Terwijl zij bezig is en 't lamplicht haar gezicht
Omschijnt als met een glans van wit⁴⁸ geluk...
Zooals ik zei, gij blijft op dezen weg
Zoolang de boomen duren; dan het voetpad rechts;
Dat brengt u binnen 't half uur op den straatweg;
Gij loopt een stevig uur nog en gij komt
Aan de eerste huizen van de groote stad.

de vreemdeling Hoe zwoegt de zee! 't Gaat nog vanavond waaien.
de knaap

Neen neen, vanavond niet. Vaak dagen al voordien
Heeft van den storm de zee het voorgevoel.
Ik ken haar stem. Maar morgen met de zon
Dan kunt gij wind verwachten. Spoken zal het.

de vreemdeling 'k Hoop het. Vaarwel. Heb dank. Misschien tot ziens.
de knaap (verso)
Gij komt hier op de wederreis⁴⁹ voorbij?
de vreemdeling Dat zeker niet. Ik reis nooit op en neer.
de knaap Dan heeft voor ons⁵⁰ tot ziens geen groote kans.
de vreemdeling Toch wel. Ik ben hier ook al meer geweest.
de knaap Ik zag u nooit. Gij weet niet eens den weg.
de vreemdeling Die vele landen ziet, raakt nergens thuis.
de knaap

En die zich thuis voelt⁵¹, haakt naar vreemde landen..
Dit was niet wel van u. Gij zaagt en weet
De wondren achter blauwe horizonnen,
Die ik alleen kan droomen. Rijk als geen
Gingt gij met mij den arme een langen weg,
En niet één aalmoes hebt gij mij geschonken.
Wij hebben al dien kostbren tijd verdaan.
Gij liet mij beuzlen over waardelooze dingen,
De droomen en bedenkslen van een kind...

de vreemdeling

Gij vroegt mij niets. Is die niet vraagt, niet rijk?
De dingen die ik weet en die gij wondren noemt,
Vergat ik als een dagelijkschen last
Reê voor de gouden wondren van uw woorden.
Mij leek, wij gingen samen door een landschap
Waar bergen rezen en rivieren breedden
En steden doemden aan den horizon

47 oorspr.: Dan

48 oorspr.: stilst

49 oorspr.: weerreis

50 oorspr.: is er voor (i.p.v. heeft voor ons)

51 oorspr.: En die thuis raakt; verbeterd tot: En hij die thuis raakt; daarna verbeterd tot: En die zich thuis voelt

[p. 107]

Al naar uw wenk en wil, duizendmaal schooner
Dan hun gelijken die men roemt op aarde,
Dus moest mijn deel wel⁵² enkel luistren zijn.

de knaap

Hoe vreemd: mij volgde een zelfde vizioen.
Alleen het leek mij dat de spiegling uwer oogen
Op effen⁵³ avondkim haar⁵⁴ beelden wierp,
Gezichten als het oog een oogenblik
Bouwt in de vormen van de witte wolk:
Zij schijnen nieuw en toch zoo diep vertrouwd,
Men weet niet of zij blijven of vergaan
Wanneer de wolk weer wolk wordt. Eén ding weet ik:
't Was een omgeving waarin duizend dingen
Die anders voor het licht van zon en maan
Naar verre' onwezenlijken afstand wijken,
Nu zoo alleenig en nabij bestonden,
Dat ik als nooit⁵⁵ van hen vertellen kon,
Dat ik aldoor van hen vertellen moest...
Het was uw doen. Ik ben gewoonlijk anders.

Ik ben er niet zeker van of dit dramatisch fragment inderdaad van Boutens is. De maatval vooral doet mij twijfelen. Aan de andere kant zijn er verscheidene trekjes in (o.a. het spel met ‘oog’ en ‘oogenblik’, het beeld van de ‘witte wolk’) die toch weer aan Boutens doen denken.

Tot zover het archief-Adriaanse. Nu nog enkele gedichten die Boutens wel in tijdschriften heeft gepubliceerd, maar nooit heeft gebundeld.

In De Gids, 1899, iv, p. 367-375 heeft Boutens 6 gedichten gepubliceerd. Hiervan heeft hij er 5 herdrukt. In Praeludiën nam hij op In hooge bergstilte (in 1911 onder de titel Beken), Altijd moogt ge schoon zijn (onder de titel Schoonheids belofte), Uw oogen (onder de titel Eenzame nacht) en De lichte maan (onder de titel Maan boven sneeuw). In Sonnetten verscheen De hooge zon (onder het nummer iv). Het tweede gedicht uit de Gids-publicatie, p. 369 liet hij weg:

mysterieuze bloemelamp⁵⁶

Mysterieuze bloemelamp der maan,
Zilveren iris, die de oneindigheid
Der nachten bevend tegen openspreidt
Uw hart zoo licht van liefde niet verstaan, -

52 oorspr.: hier

53 oorspr.: klaren

54 oorspr.: de

55 oorspr.: aldoor

56 Ook geciteerd door John Francis Irons in zijn: The development of imagery in the poetry of P.C. Boutens. A dissertation submitted for the degree of Phd. at the university of Cambridge, Gonville and Caius College, Cambridge/Odense University, Denmark, September 1970, p. 229 (in machineschrift)

[p. 108]

 

De ruimte is vol van uw helle eenzaamheid,

 

En blind verlangen vliedt in lichte laan

 

Tot zon, uw bruigom, in wien te vergaan,

 

Bleek beeld in 't blauw, uw biddend bloeien beidt...

 

 

 

Zoo bloeien zielen in den stillen nacht

 

Tot zilvren kelken uit haar zwaarrood goud,

 

Totdat heur duister blank van bloesem staat,

 

Witte verrukking, die zon tegensmacht,

 

Maar, rasse rijp, voor liefdes dag vergaat,

 

Als al wat teêr en godlijk is en koud.

In De xxe Eeuw, 1908, april, p. 95-106, publiceerde Boutens twee korte reeksen gedichten. De tweede reeks, p. 99-106, vinden we terug in Vergeten Liedjes. Het zijn: In den mist, Winter-stad, In eenzaamheid, Op de thuisreis, Gezelschap op den weg, ‘Zij zijn het die zich-zelf niet weten’, Namen en De ziel spreekt. De eerste reeks, p. 95-98, is nooit gebundeld. Boutens moet in 1908 het plan gehad hebben twee verschillende bundels samen te stellen, zoals hij wel meer aan een paar bundels tegelijk werkte. Praeludiëen en Sonnetten, en Liederen van Isoude en Lentemaan bijvoorbeeld. Boven de gedichten van de tweede reeks staat namelijk: Uit ‘Vergeten Liedjes’, boven die van de eerste reeks: Uit ‘Gedichten der Jongeren’. Kennelijk heeft hij de samenstelling van deze laatst genoemde bundel opgegeven.

Uit ‘Gedichten der Jongeren’

I
de vreemde

Ook hij zal met ons ingaan tot het feest,
Ook deze die voor u een vreemdling is,
Maar dien ik ken als een een ander weet,
Met wien hij heel den korten zomernacht
De sterren en den zoeten slaap vergat
Om stiller woorden diepe lieflijkheid.
Weest goed en zacht voor hem en eischt nog niet,
Schoon hij de grootste van u allen is:
Nog kan zijn oog niet lachen zonder pijn.
Ik zag zijn hart, van wonden overbloeid,
Rood als de rozen die uw hoofden kransen.
Maar in zijn oog was niets van bitterheid.
En daarom als zijn ziel volweven heeft
Haar nieuwe kleed van blijdschap dat zij dekk'
Heur schaamte om al te jonge droefenis,
Dan zal hij lachen lang en diep als lacht
Maar zelden een die blij is, een van ons:
Wanneer hij rijst uit langen donkren droom

[p. 109]

 

En uitziet in de lichte veiligheid

 

Van hemel wolkenloos als in zijn leven.

 

 

 

II

 

troost

 

 

 

Ween niet om hem, nooit was hij een der onzen,

 

Al bleef hij lang: hij kwam om weêr te gaan.

 

Zijn oogen kenden geen bezonkenheid,

 

En schoonheid die ons andren zielen is

 

Balsem van rust en steeds gereede slaap

 

Die lichten dag in lichter droom vereeuwigt,

 

Werd kwelling hem van levenslange onrust.

 

Gelijk de zon alleen vanverre ziet

 

De witte wolk die naderend vervlucht,

 

Zoo lokt hem steeds een ver en ander schoon.

 

En daarom zal zijn leven lijden zijn.

 

En als gij hem beweent, beween hem zóo.

 

Want zooals nu der wereld diep geluiden

 

En avondlijke stemmen uit haar dal

 

Hem pijnigden totdat hij rees en ging,

 

Zoo zal de klank van onze stemmen eens

 

Hem vinden in den avond, waar hij woont,

 

En manen hem aan oud voorbij geluk

 

Dat eigen keus verbeurde voor altijd...

 

Wat was zijn zijn met ons dan profetie?...

 

Dus bid den schoonen god door wien gij lijdt,

 

En die alleen genezing heeft, dat hij

 

Uw oogen in hun zuiverheid bewaar'

 

Tot zij haar wondere vervulling zien:

 

Als eenmaal tot ons opstijgt uit het dal

 

In 't schoone kleed van zijn verjongd gelaat

 

Een nieuwe ziel, maar sterk nu en gerijpt

 

Een kind te zijn van menschen en een god.

Tenslotte wil ik hier nog wijzen op de vertaling van twee gedichten van Novalis, die niet in Verzamelde Lyriek zijn opgenomen. In 1941 verscheen als Kerstpremie voor de leden der Wereldbibliotheek-Vereeniging: Novalis - De Genius van de Zang, zonder plaats en zonder jaar. Het colofon luidt: ‘De inleiding en de vertaling van het proza zijn van Dirk Coster; de gedichten zijn vertaald door Dr P.C. Boutens. Illustraties en bandteekening zijn van Thijs Mauve. Gedrukt van de Pastonchi-letter op de persen van de Wereldbibliotheek, als Kerstpremie 1941 voor de leden der W.B.-Vereeniging.’ De vertalingen van de gedichten staan op p. 16 en 26-31.

[p. 110]

 

p. 16

 

Een raadselmerk blijft in den steen geklonken,

 

In zijn eens gloeiend bloed tot kern verstard:

 

Zoo ligt het onmiskenbaar beeld verzonken

 

Van 't ongekende lief in 't jonge hart.

 

Den steen omspelen duizend helle vonken;

 

Het hart omvloeit een licht-doorzaalgde smart:

 

Als doove steen de glansbron houdt gevangen,

 

Zal zoo eens 't hart zijns harten hart omprangen.

 

 

 

p. 26-31

 

De zanger trekt langs woeste paden

 

Waar doorn aan doorn zijn kleed verscheurt;

 

Door stroom en sompen moet hij waden

 

Met nooit een hand die steunt of beurt.

 

Dan breekt verbijsterd uit in klagen

 

De moeheid van zijn eenzaam hart;

 

De lier zelfs wordt een last te dragen;

 

Hij staat verlamd in diepe smart.

 

 

 

‘O droevig lot mij toegevallen:

 

'k Dool ongeneselijk alleen!

 

Genot en vrede bracht ik allen,

 

Mijn eigen aandeel reikt mij geen.

 

De vreugde aan leven en aan have

 

Kenden zij niet vóor ik haar gaf,

 

Toch wijzen zij met schriele gave

 

Den eisch des harten van zich af.

 

 

 

‘Zij zien mij onverschillig trekken

 

Gelijk den Mei die hen verlaat:

 

Ook hij kan niemands deernis wekken

 

Als hij in tranen henengaat.

 

Naar verre vruchten langt hun hopen;

 

Wien deert of hij den bloesem brengt?

 

Ik zing den hemel voor hen open,

 

Maar geen gebed dat mij gedenkt.

 

 

 

‘'k Voel allenzaligende machten

 

Op mijne lippen vastgelegd,

 

Maar zelf moet ik vergeefs versmachten

 

Naar liefde die mij zalig-knecht.

 

Geen aardekind wil zich erbarmen

 

Om den berooiden vreemdeling.

 

Waar is het hart gereed te warmen

 

De droeve kou van de' eeneling?...’

 

 

 

In 't diepe veldgras neêrgezonken

 

Sluimert hij in met natten wang.

 

Daar daalt tot zijner droomen donker

 

De hooge genius van den zang:

 

‘Gij wordt van uwen last ontheven,

[p. 111]

 

Uw leed wordt nimmermeer gedacht:

 

In hutten is u slechts ontbleven

 

Wat aan den koningshof u wacht.

 

 

 

‘Waar donkre doolhof opent, wenkt u

 

Stralend het hoogste levensloon,

 

De trouwe hand der liefste schenkt u

 

Voor myrtekrans een vorstekroon.

 

Een hooggestemd hart werd geboren

 

Tot eer en roem nabij den troon;

 

Langs ruwe treden klimt verkoren

 

De dichter op tot koningszoon...’

 

 

 

De zanger waakt uit schoone droomen,

 

Een godlijke onrust drijft hem voort;

 

Zijn weg voert onder hooge boomen

 

Hem tot paleis en bronzen poort.

 

Staalglad de steile wanden rijzen,

 

Zijn lied beklimt ze met den wind:

 

In zaalge pijn om zijne wijzen

 

Stijgt tot hem af des konings kind.

 

 

 

Als zij in liefde elkaêr omvâmen,

 

Verschrikt hen 't luide staal der wacht;

 

De zuivre vlammen laaien samen

 

In veilge wijk bij stillen nacht.

 

Zij houden zich in vrees verborgen,

 

Voor 's konings tooren verontrust;

 

En wekken doet hen elke morgen

 

Tot nieuwe smart en nieuwen lust.

 

 

 

De zanger troost bij zachte accoorden

 

Der jonge moeder droeven zin;

 

Daar treedt op 't spoor der teedre woorden

 

De koning zelf ter schuilplaats in.

 

De dochter houdt in stom begroeten

 

't Goudlokkig kind als voorspraak voor;

 

Berouwvol knielen ze aan zijn voeten,

 

Zijn strengheid slinkt als dauw teloor.

 

 

 

Ook op den troon laat zich verteêren

 

Door liefde en lied een vaderhart

 

Tot zoeten aandrang die verkeere

 

In blijvend heil de oprechte smart.

 

Wat liefde heeft ontnomen, geeft zij

 

Met rijken woeker reê terug,

 

En uit verzoenings kussen weeft zij

 

Het onvergankelijk geluk.

 

 

 

Gij genius van den zang, daal neder,

 

En steun ook nu der liefde pleit;

 

Breng de verloren dochter weder

 

Aan 't vaderhart dat haar verbeidt; -

[p. 112]

 

Opdat zijn vreugde haar omarme

 

Met 't kind dat zijn gemis vergoedt,

 

En de overvloed van zijn ontfermen

 

Den zanger ook als zoon begroet.

Ongepubliceerd zijn nu nog enige jeugd- en gelegenheidsverzen, waarop voor het grootste deel Karel de Clerck al gewezen heeft.⁵⁷ Om het dichterlijk beeld van P.C. Boutens af te ronden, moeten ook deze nog aan de vergetelheid worden ontrukt.

57 Zie Karel de Clerck, Boutens' litterair debuut, De nieuwe taalgids, 58, nr. 2,1965, p. 116-121.