Streven. Jaargang 80

[p. 673]

Streven
September 2013

[p. 676]

Drift

Conseil aux Belges.
Mai 1831.
Air de la Répubuque.

Twintig jaar lang, tussen 1813 en 1833, schreef de Parijzenaar Pierre-Jean de Béranger systeembedreigende en subversieve liedjesteksten tegen ongeveer elk staatsbestel dat Frankrijk in die periode heeft gekend. Hij werd geboren onder het Ancien Régime, maakte als kind de Revolutie, de Terreur en het Directoire mee. Hij was jongeling onder het eerste napoleontische keizerrijk. Langzamerhand ontpopte hij zich als de belangrijkste Franse burgerlijke tekstschrijver ooit, een ware ongekroonde liedjeskoning met ontzettend veel invloed, een songwriter (die zelf niet zong) maar die met zijn hits niet alleen Parijs en Frankrijk, maar heel Europa veroverde.

Na de nederlaag van Napoleon zag hij met Lodewijk XVIII (le gros cochon) en Charles X (l'ogre) de door hem verafschuwde Bourbons terugkeren, zodat hij er anno 1830 alles aan deed om de constitutionele monarchie van Louis Philippe aan de macht te brengen - om daar onmiddellijk weer spijt van te krijgen. Hij juichte de Tweede Republiek heftig toe, maar moest dan toezien hoe die uitmondde in het Tweede Keizerrijk van Napoléon III. Toen Béranger in 1857 stierf, wist de keizer wat hem te doen stond: hij organiseerde een grandioze staatsbegrafenis waar het zingende volk niet bij mocht zijn.

Bérangers hoogtepunt ligt rond 1830, revolutiejaar in Frankrijk en in heel Europa - maar ook in België. In september zongen de Brusselaars een aria uit De Stomme van Portici, wat de anti-Hollandse sentimenten hoog deed oplopen. Acht maanden later, in mei 1831, was het Belgische Voorlopig Bewind echter nog altijd voorlopig, en dat verontrustte de Europese royalisten. Tegelijkertijd heerste er in Frankrijk, voornamelijk om geopolitieke redenen, grote sympathie voor de Belgische, Frankrijkgezinde separatisten. Het was dan dat Béranger zijn lied Conseil aux Belges schreef, waarvan de context zo Frans bleef als maar kon.

Tijdens les trois glorieuses, drie dagen in juli 1830 op de barricaden van Parijs, werd Charles X mede door toedoen van Bérangers liedjesteksten tot troonsaf-

[p. 677]

stand gedwongen. Na de ultraroyalisten was het nu de beurt aan de liberalen - maar nog niet aan een nieuwe republiek. De oude Franse generaal La Fayette, die indertijd (1777-1781) de Amerikanen in hun onafhankelijkheidsstrijd tegen de Britten had gesteund, en die nadien heelhuids de Franse Revolutie was doorgekomen, kwam de nieuwe koning Louis Philippe aan het volk presenteren als ‘de beste republikein die er op dat ogenblik te krijgen was’. Een republikeinse paradox van alle tijden.

Maar Louis Philippe was niet ‘legitiem’ zoals zijn voorganger Charles wel was geweest, en hij was ook niet aan de macht gekomen via een plebisciet zoals Napoleon I. Dit koningschap berustte eigenlijk nergens op, ook niet op een algemeen stemrecht. De harmonieliberalen hadden de revolutie van de republikeinen afgepakt. Iedereen had er spijt van dat het zo was gegaan: zomaar een willekeurige edelman tot koning gemaakt. Ook Béranger betreurde zijn aanvankelijke steun, maar verkneukelde er zich tegelijkertijd in dat de nieuwe ‘Belgen’ hetzelfde lot te wachten stond. Zodat Conseil aux Belges tegelijkertijd ook Bérangers eerste politieke lied was tegen de nieuwe Franse burgerkoning.

Vandaar dat hij snel zijn frères de Belgique goede raad wilde geven. ‘Hou er nu mee op’, zegt hij, ‘want uw airs de république werken nu al acht maanden elke serieuze hoveling op de zenuwen. Zit toch niet zo lang te zeuren over wie je tot koning zal maken. De materie voor een koning is immers overal voorhanden: ‘'t is Jan en Piet, 't is mijn buurman of ikzelf.’ ‘Tout oeuf royal / éclôt sans qu'on le couve’: ‘om het even wie kan een dynastie starten, want ook zonder broeden gaat een koninklijk ei wel open...’ Net zomin als de Franse koning hoeft de Belgische over enige legitimiteit te beschikken, en een plebisciet hoeft al helemaal niet: je zal zien, het werkt.

Finissez-en, nos frères de Belgique,

Faites un roi, morbleu, finissez-en.

Depuis huit mois, vos airs de république

Donnent la fièvre à tout bon courtisan.

D'un roi toujours la matière se trouve:

C'est Jean, c'est Paul, c'est mon voisin, c'est moi.

Tout oeuf royal éclôt sans qu'on le couve.

Faites un roi, morbleu! Faites un roi.

De volgende vier strofen beschrijven de koninklijke zegeningen die de Belgen mochten verwachten. Béranger herhaalt hier in feite de waarschuwing die Samuel richtte tot de Israëlieten toen zij het koningschap wilden installeren. Eenmaal zo'n dynastie ingehuldigd, geraak je er niet meer van af. En zo is het ook gegaan. ‘Je ziet maar’, zei Béranger tot de Belgen. Toen, in mei 1831.

□ Jean-Pierre Rondas, juli 2013