Streven. Jaargang 79

[p. 481]

Streven
Juni 2012

[p. 483]

Het Europese project
Ter inleiding

Er gaat geen dag voorbij of we worden bestookt met alarmerende berichten over de crisis van de eurozone. Tal van zwakkere lidstaten zien hun rating verlaagd, zodat ze nog moeilijk hun schulden kunnen afbetalen, met als gevolg dat het Europese noodfonds telkens weer moet bijspringen: tot ongenoegen van de welstellende landen - Duitsland op kop - die niet langer willen opdraaien voor de schuldenlast tenzij de noodlijdende partner drastisch saneert en zijn kredietwaardigheid bewijst. Het zorgwekkende scenario doemt op dat Griekenland de eurozone verlaat en naar de drachme terugkeert. En wie is dan de volgende dominosteen die valt: Italië, Spanje of Portugal? De boven geschetste malaise roept de vraag op waar Europa voor staat. Wat maakt het de moeite waard zich voor de Europese Unie in te zetten?

Dit themanummer opent met een bijdrage over de eigenheid van het Europese project. Georges De Schrijver heeft het over de christelijke en de verlichte wortels van de Europese eenmaking. Uitgangspunt is de vaste overtuiging dat na de oorlogsgruwelen die Europa hebben verscheurd er een Unie moet komen die de begrippen solidariteit, vrede en mensenrechten in het blazoen draagt.

De vier volgende bijdragen raken de concrete moeilijkheden aan waarmee het Europese project te kampen heeft. Bart Staes, Europees Parlementslid voor Groen, wijst op het gevaar van een uitholling van de sociale cohesie door regelgevingen die op neoliberale leest zijn geschoeid. De vrije markt brengt niet de verhoopte Europese eenmaking, maar zet de rijke en arme landen binnen de Unie tegen elkaar op. Het getouwtrek rond de redding van het failliete Griekenland is hiervan een sprekend voorbeeld. Op zijn beurt onderzoekt Antoon Vandevelde, werkzaam bij het Centrum voor Economie en Ethiek aan de KU Leuven, hoe het met het Europese armoedebeleid is gesteld. Hiervoor bestaat geen uniforme regelgeving; er wordt alleen advies verstrekt aan de lidstaten om hun erg verschillende systemen van sociale zekerheid te optimaliseren. Maar ook dan merkt men dat armoedebeleid geen prioriteit heeft. Men zal er eerder voor kiezen de bedreigde bankensector te ondersteunen dan meer geld uit te trekken voor pensioenen, leefloon en tewerkstelling.

[p. 484]

In zijn bijdrage trekt Paul De Grauwe, werkzaam bij de London School of Economics, van leer tegen de marktfundamentalisten die telkens weer hameren op besparingen om de financiële markten gunstig te stemmen. Hier tegenover pleit hij voor een Europese budgettaire unie met een sterke Centrale Europese Bank bij wie de behoeftige landen kunnen aankloppen. Dit is het enige middel om het voortbestaan van de euro te waarborgen. In een korte situatieschets van Dublin vertelt Edmond Grace hoe het leven er in Ierland uitziet na de neergang van de Keltische Tijger. De windhandel in onroerend goed heeft verarming teweeggebracht, waaraan niet enkel de roekeloze Ierse bankiers schuldig zijn, maar ook de Duitse, Engelse en Franse grootbanken, die hen zo gul geld uitleenden.

Bij wijze van intermezzo geeft de Amerikaanse socioloog John Coleman een beeld van de maatstaven om het welzijn van een land te meten. Naast het bruto nationaal product dienen ook factoren in rekening te worden gebracht als goed bestuur, behuizing, inkomen per hoofd, openbare veiligheid, gezondheid, onderwijs, sociaal kapitaal en maatregelen ter bescherming van het milieu. Hij concludeert dat de Verenigde Staten niet langer nummer 1 zijn in de wereld.

Dan komen drie culturele beschouwingen. Guido Vanheeswijck beschrijft hoe de Europese universiteiten geleidelijk veranderen van creatieve denkcentra naar door economische motieven gestuurde bedrijven waar toponderzoekers elkaar de loef afsteken voor het binnenrijven van projectgelden. Echte reflectie op de systemen waarin wij leven en denken zal straks wellicht buiten de universiteit moeten plaatsvinden. Tot een zelfde besluit komt Tiago Rodrigues, theaterauteur uit Lissabon. Tijdens de dictatuur van Salazar keken de Portugezen reikhalzend uit naar de Europese cultuur. Nu Portugal is toegetreden tot de EU moet cultuur wijken voor markteconomie; de artistieke creatie moet het stellen zonder subsidies. Erik Martens ten slotte stelt vast dat cineasten weinig enthousiasme tonen voor het Europa zoals dat vandaag wordt bekeken. Het optimisme bij de wederopbouw na de Tweede Wereldoorlog maakt plaats voor kritische beschouwingen, soms ook voor apocalyptische visioenen.

Luc Reychler, deskundige in conflictstudies, sluit het themanummer af met een balans van de Europese diplomatie. Die staat sterk door haar kunst van het onderhandelen, maar valt zwak uit vanwege het ontbreken van een gecoördineerd beleid, zodat haviken als Cameron en Sarkozy hun gang konden gaan met militaire interventies uit eigenbelang. Zijn analyse vat de grote uitdaging samen waarmee de Unie wordt geconfronteerd: Hoe het Europese humaniserende project redden uit het kluwen van puur economische berekening?

Tussen de artikelen is een aantal beelden geplaatst. De foto's op bladzijde 482, 506 en 522 zijn van de hand van Lex van der Wagt, de foto's op pagina 495, 517, 537, 548, 572 en 576 werden gemaakt door Manuel Duran, en de afbeelding op bladzijde 563 is een still uit de film Swooni van Kaat Beels.

Ludo Abicht en Georges De Schrijver