Streven. Jaargang 78

[p. 1036]

Boeken

Filosofie

Wat heet beschaving?

Roger Scruton is een door en door conservatief filosoof. Hij koestert een diepe haat voor de alomtegenwoordigheid van de popcultuur en veracht alles wat naar mei '68 ruikt Experimentele kunst kan hem al evenmin bekoren. Scrutons levensstijl komt overigens uitstekend overeen met zijn traditionele standpunten. Teruggetrokken in the British countryside, gekleed in Burberry-kledij en vergezeld van een pijp stort hij zich op de traditionele jacht. In Scrutons consequent doorgevoerd conservatisme schuwt hij de controverse niet. Zo schreef hij een column om tabak te promoten en gaf hij een lezing voor zijn Belgische ‘vrienden’ van het Vlaams Belang.

Hoewel Scrutons conservatisme op vele manieren bekritiseerd kan worden, is zijn doel nobel, namelijk met veel passie de hoge cultuur verdedigen tegen al haar hedendaagse bedreigingen. Dit blijkt ook uit zijn lezing ‘Cultuur Overdragen’ die hij gaf op zeventien maart 2009 in het kader van de Leerstoel Louis Meerts aan Lessius-Antwerpen.

In deze lezing verdedigt Scruton het belang van het onderwijs en de rol die het kan spelen bij het overdragen van de zogenaamde hoge cultuur. Hoge cultuur, zo stelt Scruton, is niet louter vermaak; het is een vorm van kennis. Romans, schilderijen, muziek en alle andere cultuuruitingen bevatten kennis over deugdelijkheid en over de menselijke existentie. Scruton beargumenteert dat deze kennis in leven gehouden moet worden en dit in de eerste plaats door het onderwijs.

Deze lezing is nu in neergeschreven vorm uitgegeven samen met enkele kritische en beschouwende artikels, geredigeerd door Paulus Van Bortel.

Hilde van Belle analyseert Scrutons retoriek en toont aan waar Scruton zichzelf lijkt tegen te spreken en welke concepten een helderdere definitie ontberen. Dirk Godecharle en Bart Raymaekers beschouwen Scrutons stellingen vanuit een intern standpunt en bespreken het nut en belang van respectieve-

[p. 1037]

lijk levensbeschouwelijk en filosofisch onderwijs. Ook zij stellen dat dit onderwijs het niveau van de relatieve mening overstijgt, omdat dit soort kennis altijd geworteld is in een traditie.

Verder bevat het boek een naar eigen zeggen ‘vergeefse’ kritiek op Scruton - dit is de facto een vergelijking tussen Scrutons en Sloterdijks cultuurkritiek. Herman De Dijn onderzoekt Scrutons opvatting dat cultuur altijd gebonden is aan haar religieuze wortels. Op deze manier bespreekt hij ook zijn secularisatietheorie en zijn zogenaamd religieus belonging without believing. Jelle Zeedijk behandelt Scrutons muziekfilosofie en diens kritiek op de popmuziek en atonale muziek. Scrutons strikte distinctie tussen fantasie en verbeelding vormt het onderwerp van Arnold Burms' artikel. Die stelt dat deze distinctie in het geval van voyeurisme paradoxaal lijkt.

Ad Verbrugge geeft een cultuurfilosofische geschiedenis van hoe de westerse samenleving van een burgelijke cultuur naar een consumptiemaatschappij is omgeslagen, waarbij ervaring, sensatie en experiment primeren op meerwaarde. Dit fenomeen weerspiegelt zich ook in de nivellering van het onderwijs. Als kritische bemerking schrijft Verbrugge dat Scrutons conservatisme lijdt aan dislocation: hij vergeet dat hoge cultuur ook een lokale verankering nodig heeft.

Dit boek vormt een goede inleiding op het werk van Scruton en draagt ook de belangrijke boodschap met zich mee dat onderwijs van hoge cultuur belangrijk is en niet verloren mag gaan.

□ Kris Goffin

Paulus Van Bortel (red.), Wat heet beschaving? Roger Scrutons cultuur- en onderwijskritiek, Pelckmans/Klement, Kapellen/Zoetermeer, 2011, 239 blz., 19,95 euro, ISBN 978-90-868-7069-1.

Politiek

De stilstand als kunstvorm

Er is minstens één goede reden om elke dag Het Laatste Nieuws te lezen. En die reden heet Erik Meynen.

Meynen maakt al een jaar of tien een stopstrip over de Belgische politiek die een vaste plek gevonden heeft op de tweede pagina van de populairste krant van het land. Daarin reduceert hij het dagelijkse gekrakeel van de Belgische bewindsvoerders elke dag tot drie of vier getekende prentjes - steeds eindigend met een grap. Meestal een goeie. Meynen zocht en vond zijn voorbeelden niet bij de politieke tekenaars die al jaren de Vlaamse kranten en tijdschriften voltekenen. Meynen maakt strips, en hij zocht zijn voorbeelden in de wereld van het klassieke beeldverhaal.

Om te beginnen belijdt de tekenaar in elk interview zijn grote voorliefde en bewondering voor Charles Schulz, de bedenker van ‘Peanuts’ - de strip die de wereld personages als Snoopy, Charlie Brown, Lucy, Linus en Woodstock schonk. Van Schulz erfde Meynen het voortdurende spel met herhaling, en vooral de timing en de opbouw van de grappen. De manier waarop hij de politici herleidt tot vaste personages, met een afgerond, vereenvoudigd ka-

[p. 1038]

rakter (Jean-Marie Dedecker wordt dan een rondmeppende brulboei, Elio Di Rupo een would-be zonnekoning, Siegfried Bracke de kleine secondant en meeloper van Bart De Wever, zoals Luc Van den Brande dat volgens Meynen indertijd bij Jean-Luc Dehaene was), sluit dan weer helemaal aan bij de karakterisering van de personages in de klassieke Vlaamse en Frans-Belgische strip. Alsof de tekenaar de situatie probeert te bevriezen, om de politieke protagonisten als onveranderlijke karakters op te kunnen voeren. Als waren het - inderdaad - striphelden. En net dat stelt hem in staat om op herhaling te spelen. In de steeds veranderende politieke constellatie is dat geen vanzelfsprekendheid.

In normale omstandigheden is het de tekenaar die probeert zijn strip en zijn personages desondanks toch op de politieke realiteit te laten gelijken. Na de verkiezingen van juni 2010 leek het wel andersom. Het leek alsof de politiek voor een permanente bevriezing koos, met politici als echte, onveranderlijke striphelden. De hoofdpersonages van Meynens strip lagen plots ook in het echte leven muurvast, inclusief hun standpunten. Erik Meynen kan sinds die tijd spelen met herhalingen en stereotypen, en hij deed dat het voorbije jaar met verve. Hij verhief de stilstand tot kunstvorm. Alleen toen Bart De Wever verklaarde ‘de teller terug op nul’ te zetten, greep Meynen in. Hij deed min of meer hetzelfde, en zette ook in zijn strip de teller op nul: door het hele circus naar het stenen tijdperk te verplaatsen.

Meynen is niet de enige die met het gegeven ‘stilstand’ speelt. Tekenaar Charel Cambré en scenarist Marc Legendre lieten in ‘Schuimslagers’, een strip die ze afgelopen zomer voor het weekblad Knack maakten, het schip Europa vastlopen, en wel aan de Belgische kust. Waar verder ook alles stilligt. Het beste van Meynen van de voorbije anderhalf jaar noch Schuimslagers is al in boekvorm verschenen, wel rolde Foert, non di dju van de persen, waarin cartoons van de Franstalige tekenaar Pierre Kroll en teksten van cabaretier Bert Kruismans werden gebundeld, met als ondertitel Kroniek van de langste regeringscrisis in de geschiedenis.

Ook Kruismans en Kroll stellen vast dat er geen beweging zit in België. Kruismans in nogal brave tekstjes die eerder in de categorie ‘goedmoedige luim’ vallen, vooral goed voor monkellachjes. Kroll haalt hier en daar wel wat forser uit. Interessant wordt het boekje vooral als je het naast ‘150 jaar België en andere karikaturen’ van Jan (De Graeve) legt, een cartoonbundeling uit 1980, volgeschreven en getekend door de toenmalige huiscartoonist van het weekblad Knack. Een overzicht van de politieke actualiteit van die periode. Over kruisraketten en kernkoppen reppen Kroll en Kruismans met geen woord meer, maar op communautair vlak blijkt er amper iets veranderd. De hoofdrolspelers van toen zijn vervangen door die van de volgende generatie, maar sommige grappen in de twee boekjes liggen toch bevreemdend dicht bij mekaar.

Alsof we ons de voorbije dertig jaar vooral in stilte hebben beziggehouden.

□ Toon Horsten

[p. 1039]

Bert Kruismans en Pierre Kroll, Foert, non di dju. Kroniek van de langste regeringscrisis in de geschiedenis, Renaissance du livre/De Bezige Bij, Antwerpen, 2011, 98 blz., 9,90 euro, ISBN 978-90-854-2327-0.

Literatuur

Brandlucht

Van november 2010 tot februari 2011 was op de VRT wekelijks een aflevering te zien van ‘Dubbelleven’, een serie over een man die, tot op de dag dat hij verongelukte, erin was geslaagd twee vrouwen te doen geloven dat hij hun echtgenoot was. De reeks haalde hoge kijkcijfers en werd bekroond tot beste drama van 2010.

Brandlucht van Erik Vlaminck heeft een soortgelijke plot. Een van de hoofdpersonages is Gaston Verkest, een wees die na vermeende agressie op een leraar die hem misbruikte onterecht als elfjarige in het krankzinnigengesticht in Geel werd geplaatst. Hij is daar later getrouwd. Om aan het stigma van krankzinnigheid te ontkomen besloot hij in het begin van de jaren vijftig naar Ontario in Canada te gaan, waar heel veel Vlamingen in de tabakskweek werkten. Om vele redenen wilde zijn vrouw niet meereizen en aanvankelijk zou hij dan maar een jaar wegblijven. Het werden er vijftien. Want daar leert Gaston, die nu Tony heet, een vrouw, ook een wees, kennen, afkomstig uit Zundert en streng katholiek. Zij vindt hem sympathiek en hij mist een vrouw. Ze weigert echter met hem samen te wonen zonder getrouwd te zijn. Hij krijgt een dochter die hij dezelfde naam geeft als zijn vrouw in België, Elly. Elk jaar keert hij gedurende lange periodes weer naar zijn Belgisch gezin. Aan zijn Canadese vrouw en dochter verklaart hij dat het om zakenreizen gaat. Hij is een fervent duivenliefhebber en koopt in België duiveneieren die hij Canada binnensmokkelt en voor veel geld verkoopt. Dat is althans zijn verhaal. De verhouding met zijn Hollandse vrouw verslechtert, zeker als ze erachter komt dat hij niet naar de mis maar op café gaat. De ruzies over zijn duiven, die zij haat, nemen toe en op een dag in 1968 laat hij in Canada alles en iedereen achter en trekt definitief naar België.

Brandlucht is een doorgecomponeerde roman waarin de feiten vanuit verschillende vertelperspectieven (de vader, de Hollandse vrouw, de Canadese Elly en haar dochter Linda) en niet chronologisch worden verhaald. Door die wisselende invalshoeken, de flashbacks en flashforwards krijgt de lezer voortdurend nieuwe inzichten in dezelfde gebeurtenissen.

Brandlucht is ook het verhaal van een Vatersuche. De volwassen geworden Elly gaat in België op zoek naar haar plots uit haar leven verdwenen vader. Elly is een psychisch heel complex personage, met veel frustraties, obsessies en woede-aanvallen die ze door automutilatie probeert te kanaliseren. Haar oud geworden moeder noemt haar ‘een schaduwmens’.

Elly is ook een bommoeder. Haar dochter Linda bezit het evenwicht in haar gevoelsleven dat zij mist. Linda kan dan ook begrip opbrengen voor de denkwijze en de gevoelens van haar

[p. 1040]

oma, die haar huis aan haar kleindochter wil overlaten. Elly, zwaar psychisch gestoord, volledig in de goot beland en getormenteerd door wraakgevoelens, steekt het in brand.

Zoals in eerdere romans van Erik Vlaminck is het zoeken van de personages naar hun identiteit een dominant thema in Brandlucht. Het verleden houdt hen in een stevige houdgreep.

In een interview verwees de auteur naar de symbolische betekenis van duiven, die ook op de cover van de roman prijken. Duiven keren altijd terug naar huis, net als de personages, die zich niet kunnen losmaken van hun wortels, verklaarde hij. In Brandlucht legt hij die wortels op ingenieuze wijze bloot in een meeslepend verhaal.

□ Joris Gerits

Erik Vlaminck, Brandlucht, Wereldbibliotheek, Amsterdam, 2011, 244 blz., 18,90 euro. ISBN 978-90-284-2422-7.