Streven. Jaargang 74

[p. 536]

Een dubbeldeksbus als hoofdpersonage

Het is mij nog maar eenmaal overkomen in de afgelopen vijftig jaar dat ik op de achterflap van een roman las dat deze ‘iets heeft van een reisverhaal, omdat de hoofdpersoon een dubbeldekker is’. Een dergelijke bus staat in volle glorie afgebeeld op de cover en de hoofdstukken van deze roman uit 1982 worden vaak afgesloten met afbeeldingen van Londense doubledeckers. Ze zijn duidelijk uit een of ander fotoboek of magazine geknipt en soms tot een collage verknipt.

Auteur van die roman is Leo Geerts, bekend als (destijds gevreesd) literair criticus van het Vlaamse weekblad De Nieuwe in de periode van 1964 tot 1984. Van 1974 tot 1991, toen hij door longkanker werd geveld, was hij ook redactielid van Streven.

De roman in kwestie kreeg als titel Pagadders. En Leo Geerts gaf in een verklarend motto aan dat ‘pagadders’ afstammelingen zijn van ingeweken Antwerpenaars, duidelijk te onderscheiden van ‘sinjoren’, geboren en getogen Antwerpenaars. Leo Geerts zelf was een pagadder, die zijn geboortedorp Doel verliet toen er nog geen kerncentrale stond en door de uitbreiding van de Antwerpse haven nog niet tot verdwijnen gedoemd was. Met Pagadders schreef hij een satirische roman, waarin de verbeelding van mei ‘68 nog altijd aan de macht is. Hoofdpersoon is dus een dubbeldekker, de RT 3333. Zoals Johannes de Doper de komst van de Messias profeteerde, zo laat Leo Geerts zijn dubbeldekker pas voorrijden nadat een ‘dormobiel’ de weg heeft bereid en de paden geëffend voor het zoveel grotere avontuur.

De excentrieke Ikke, lesgever in de Afdeling der Mededeelzaamheid (een duidelijke zinspeling op het Antwerpse Provinciaal Hoger Instituut voor Toegepaste Communicatie waar Leo Geerts docent Engels was) staat op het punt eigenaar te worden van een ‘dormobiel’, een bestelwagen, omgebouwd tot een caravan door een personage dat Markus heet. Schoolmeester Ikke beschrijft zijn dormobiel haast homerisch als ‘slaaprijder, droombevrijder, vakantiewieg’. Zijn dormobiel munt uit door de eenvoud van zijn

[p. 537]

ouderwetse mechaniek. Er komt helemaal geen elektronica bij kijken, twee touwtjes zijn voldoende, ‘één om de dormobiel te doen uitzetten, waardoor het dak opengaat en een slaaptentje bovenop de dormobiel wordt geïnstalleerd, een ander touwtje zorgt ervoor dat hij weer krimpt en op een huiskamertje gelijkt’. Ikke wil er met zijn vrouw en twee kinderen mee op reis naar Praag en vraagt Markus of het systeem met de twee touwtjes betrouwbaar is en altijd werkt. Met een vernietigende blik antwoordt Markus hem: ‘Het systeem is perfect. Het christendom is na tweeduizend jaar kapot gegaan. Het marxisme hield het nauwelijks honderdvijftig jaar vol. Maar mijn systeem is ijzersterk. Mijn systeem gaat niet kapot.’

Als bewijs trekt hij dertigmaal aan de twee touwtjes die de dormobiel doen uitzetten en inkrimpen. Na een proefrit is Ikke bereid tot de aankoop over te gaan. Een student die over hypnotiserende krachten beschikt, Jozef genoemd met een knipoog naar de droomverklaarder uit Genesis, heeft de proefrit meegemaakt en verklaart dat hij wel mee wil met de dormobiel naar Praag. De schoolmeester wijst erop dat de dormobiel maar plaats biedt aan vier personen. Dan komt Jozef met een tegenvoorstel. Hij probeert Ikke ervan te overtuigen die dormobiel met zijn onbetrouwbare gadgets niet te kopen en het geld te spenderen aan een Londense doubledecker. De hypnotiseur wil hem zelfs in Londen gaan ophalen. Na vele borrels en een pleidooi van Serena, de vrouw van Ikke, die erop aandringt dat ook vrienden mee kunnen naar Praag, is Ikke bereid de geniale dormobiel, wonder van techniek en comfort, te ruilen voor een dubbeldeksbus.

Als inleiding op het hoofdstuk waarin Jozef de hypnotiseur de bus overbrengt van Londen naar Pagad (Antwerpen) citeert Leo Geerts een tekst van een affiche in een RT-bus: ‘LONDENS LAATSTE RT-BUSSEN. Deze bus is een van de laatste van de grote vloot van ongeveer 7000, waarvan de eerste reed in 1939. De bussen vormden een van de grootste gestandaardiseerde vloten die ooit gebouwd zijn en ze waren de steunpilaar van de Londense busdienst in de jaren 1950 en de vroege jaren 1960. Ze groeten tot afscheid op Route 62 op 7 april. Over heel de wereld was de RT-bus het symbool van Londen en van al het beste in de Britse bus-design.’

Na de overtocht per schip uit Engeland rijdt Jozef de dubbeldekker naar het Antwerpse havengebied en loodst hem binnen in het door stakers bewaakte en afgegrendelde terrein van een olieraffinaderij. Leo Geerts laat in Pagadders de dubbeldekker ombouwen tot een hotel op wielen door arbeiders van de raffinaderij RBP met wie hij in 1979 het dossier De bezetting van R.B.P. samenstelde. Pagadders is fictie, De bezetting van R.B.P. een sociaal document.

Van dan af wordt de bus een ‘collectief vervoermiddel dat technische volmaaktheid paart aan sociale samenhorigheid’. Volgestouwd met personages uit de wereld van Antwerpse artiesten, schrijvers, journalisten en activisten, die sleutelnamen gekregen hebben, vertrekt de RT 3333 naar

[p. 538]

Praag, de stad van de Golem, Kafka, Milan Kundera.

We schrijven 1982. Solidarnosc is al een feit, glasnost en perestrojka zijn dat nog niet. In Tsjechoslowakije oefent Brezjnev nog altijd de echte macht uit. In het gezelschap dat naar Praag afreist bevindt zich ook Toteur K, het schrijvertje dat in de bus over een apart kamertje beschikt waarin een schrijftafel gemonteerd is met een splinternieuw model elektrische schrijfmachine en een mechanisme dat de getikte vellen doet verdwijnen in een stapelplaats onder de vloer.

Toteur K. zal een epos schrijven over de reis van de dubbeldekker naar Praag, ‘een bedevaart zoals in de oude tijden, een rijdend schip vol vernuft naar het land van de opperste politionaliteit’. Hij voorziet dat de aankomst in Praag van deze bus, dat Narrenschiff, een groot schandaal zal uitlokken en geeft daarvoor de volgende uitleg: ‘De consumptiemaatschappij, de westerse decadentie, de kapitalistische uitbuiting heeft een fantasierijk verplaatsingsobject voortgebracht waartoe de bureaucratische socialisten niet in staat waren. De Prachanaars zullen massaal op straat komen en de bus vereren als een gouden kalf, de zilveren pijl van het onderdrukte Engelse volksvernuft, dat juist aan zijn onderdrukking de inspiratie ontleende voor zijn Rolls Royces, zijn taxi's en zijn dubbeldekkers! Het schandaal zal zeer groot zijn, de zware logge partijbonzen zullen huilend van emotie tot het inzicht komen dat ze eindelijk eens een eind moeten maken aan die feodale neiging van de Russen om de fantasie te beknotten, om de rationaliteit te veranderen in politionaliteit.’

Met Pagadders schreef Leo Geerts een fantastische, soms groteske maar ook zeer geëngageerde schelmenroman over de bedreiging van een vrije samenleving door een politionele, die met alle macht van de anarchistische verbeelding bestreden moet worden. Het is een reflectie over de plaats van de mens in de maatschappij. ‘Een bus is een collectiviteit, geen versnipperd individualisme’, orakelt de professor filosofie Gin Zever die meerijdt en: ‘Op reis zijn, is de wereld een andere zin geven.’ Gin Zever zal de groep verlaten om in de hussietenkelders onder de stad Tabor in Bohemen een bezoek te brengen aan een dissidente Tsjechische professor geschiedenis wiens leven door de bemoeizucht van de overheid werd vernietigd. De man schrijft nu schriftjes vol met al wat hij wil vergeten. Dat is zijn protest tegen de politiestaat: ‘hij wil zichzelf tot niets herleiden, tot alleen maar een individu’.

De rode dubbeldekker keert veilig en wel in Pagad terug met al zijn reizigers die nog lang en gelukkig leefden. Conclusie van de auteur: ‘Wat ook het einde was van deze reis, de rode RT 3333 demonstreerde dat het individu òf collectief òf onpersoonlijk is en dat er geen tussenweg bestaat, niet in Oost en niet in West [...]’.

□ Joris Gerits

[p. 539]

In 1929 kruiste de antirevolutionaire Donner op de hoek van de Parkstraat en de Mauritskade in Den Haag het pad van de zojuist uit de vroegmis kuierende formateur Ruys de Beerenbrouck. Deze beduidde hem af te stappen. ‘Ik kan toch wel op je rekenen, hè?’, vroeg Ruys. Donner knikte en daarmee was de bezetting van de post Justitie in het derde kabinet van de katholieke politicus rond. Moraal: protestanten fietsen, katholieken lopen.

De sociaal-democraat Anne Vondeling maakte tijdens de verkiezingscampagne van 1972 een fietstocht langs de kust van Zeeland naar Friesland en hij kwam zeven jaar later om bij een auto-ongeluk in Luxemburg. De fietstocht was uiteraard een stuntje om aandacht te trekken, maar ook in het dagelijks leven verplaatste Vondeling zich bij voorkeur per rijwiel. Dat paste bij zijn sobere levensstijl en eigenzinnige karakter. Als kamervoorzitter pendelde hij tijdens de vergaderingen per fiets tussen zijn pied-à-terre in Scheveningen en de Tweede Kamer. Pikant detail: als hij op het Binnenhof was aangekomen, stapte hij voor de hoofdingang af en wachtte tot een portier naar buiten snelde om het rijwiel aan de hand naar de stalling te voeren.

Sommigen vinden het onverstandig dat de Minister van Justitie Donner op zijn Gazelle herenfiets naar zijn werk gaat. Maar daar is Donner het niet mee eens. ‘In de eerste plaats leiden er veel wegen van huis naar kantoor en zo zie je nog eens wat. Ten tweede zijn er meer mensen vermoord in een auto dan op een fiets. En in de derde plaats weet hij zich geborgen in Gods hand, moet een mens zich geen angst laten aanpraten en peddelen er tegenwoordig een paar veiligheidsmensen mee’ (de Volkskrant, 17 september 2005). Het beroemde rijwiel met tassen is ondertussen wel tweemaal gestolen, zo meldt het Algemeen Dagblad van 7 februari 2004. De eerste keer was Donner nog werkzaam als ambtenaar, de tweede keer was hij minister. Het opmerkelijke is dat zijn fiets beide keren geparkeerd stond in de stalling van Justitie. Tegenwoordig parkeert Donner zijn fiets in de afgesloten parkeergarage van het departement, op de plek die voor zijn dienstwagen gereserveerd is. Volgens Donner hebben de gebeurtenissen hem met zijn neus op de criminaliteit gedrukt.

Bron: http://www.fietsen.123.nl/vermaardste%20fietsers%20binnenhof.htm