Streven. Jaargang 73

[p. 492]

De jeugd van Afrika moet leven!
Over de inzet van jezuïeten in de strijd tegen aids

Een gesprek met Michael Czerny S.J., de verantwoordelijke voor het netwerk van de jezuïeten voor aidsbestrijding in Afrika

Bijna twee derde van alle mensen die wereldwijd met HIV zijn besmet woont in Afrika. De ziekte is in dit werelddeel een pandemie geworden. De afgelopen drie jaar hebbende Afrikaanse jezuïeten hun initiatieven tegen de dodelijke ziekte versterkt en samengebracht in een netwerk, het African Jesuits Aids Network (AJAN).

Pater Czerny, u bent directeur van het netwerk van Afrikaanse jezuïeten voor aidsbestrijding, en u hebt daarom een goed overzicht. Hoe erg is aids voor Afrika?

Volgens mij is HIV/aids de grootste bedreiging voor Afrika sinds de slavenhandel. In Afrika ten zuiden van de Sahara waren aan het einde van 2005 25,8 miljoen volwassenen en kinderen getroffen door HIV/aids. Dat is ongeveer anderhalve keer het aantal inwoners van Nederland. Onder hen zijn 13,5 miljoen vrouwen tussen 15 en 49 jaar, en 1,9 miljoen kinderen tot 14 jaar. Er zijn 12,1 miljoen aids-wezen, en 2,4 miljoen mensen zijn tot dusver aan de ziekte gestorven. Het is ook bijzonder ernstig dat juist de middelste leeftijdscategorie, de werkende generatie, erdoor wordt getroffen.

[p. 493]

Volgens de statistieken woont ongeveer 65% van degenen die met HIV zijn besmet in zwart Afrika. Waarom heeft deze verschrikkelijke ziekte zich juist daar zo verspreid?

De ziekte wordt in de meeste gevallen verspreid door het ongeregelde seksuele gedrag van de bevolking. In Afrika zijn er bijzondere oorzaken voor dit gedrag. Om er een paar te noemen: de verregaande ineenstorting van de traditionele Afrikaanse samenleving met haar zedelijke normen, het probleem van de gastarbeiders, de krottenwijken in de steden met hoge werkloosheid. Dan zijn er ook nog de vele soldaten bij de talrijke conflicten, de prostitutie uit armoede, en in het algemeen de wijd verspreide armoede, en ten slotte het slechte onderwijs en de slechte voorlichting van de jeugd, de slechte gezondheidszorg, de ondervoeding, het verzwijgen van de ziekte... Vergelijkbare factoren, vooral armoede, leiden nu ook in andere landen als India en Oekraïne tot een snelle toename van HIV/aids. In absolute aantallen zullen de Aziatische landen Afrika binnen enkele jaren inhalen.

Om besmetting te voorkomen wordt steeds weer het gebruik en de verspreiding van condooms geëist. Is dat werkelijk de oplossing?

Helaas wordt het aids-debat vaak gereduceerd tot de condoomproblematiek. Wijd verspreid is een formule die met ABC wordt aangeduid. A staat dan voor onthouding (Abstain), B voor verandering van gedrag (Behaviour Change) en C voor condooms. Wie A en B niet in acht kan nemen, zou ten minste C moeten gebruiken. Maar de problematiek en de mogelijke oplossingen zijn veel ingewikkelder. Men moet vooral de strijd aanbinden met de oorzaken van verkeerd gedrag (relaties en gedrag), en dan bij de jeugd beginnen. Aan ABC zou men dan eigenlijk ook D, ontwikkeling (Development) moeten toevoegen, want armoede maakt de verspreiding van HIV en de ziekte aids bijna onvermijdelijk.

Wat vinden de jongeren zelf van deze problematiek?

In Harare heeft een groep studenten onder begeleiding van Heribert Müller S.J. een initiatief genomen tegen de verspreiding van aids. Zij nodigen hun medestudenten elke week uit voor een gesprek hierover. Het initiatief heet FLASH. Het gaat uit van het geloof en van christelijke waarden (F staat voor Faith, geloof). Op grond daarvan willen deze studenten elkaar helpen, hun leven te beschermen (L voor Life, leven). Onthouding (A voor Abstain), dat wil zeggen seksuele onthouding tot aan het huwelijk, en seks met maar één (levens-)partner, zien zij als de beste methode. Zij vertrouwen niet op een volledige bescherming door con-

[p. 494]

dooms, omdat die vaak oud zijn, door de hitte aangetast en poreus. Iedereen moet ook zijn eigen toestand (S voor Status) kennen, dat wil zeggen of hij of zij HIV-positief of -negatief is, om zich daarnaar te gedragen en in hoop (H voor Hope) te leven.

Sinds een aantal jaren zijn de jezuïeten sterk betrokken bij de strijd tegen HIV/aids. Wat doen zij voor de mensen?

Wij zijn er voor verschillende groepen. Allereerst voor iedereen die het gevaar loopt besmet te raken met HIV. Dat zijn vooral de jongeren, de vrouwen die naar de marge van de samenleving zijn verdrongen, en de armen. Vervolgens bekommeren wij ons om diegenen die al besmet zijn, vooral om degenen bij wie de ziekte al is uitgebroken. Ten derde richten wij ons naar degenen van wie het leven door de ziekte en de gevolgen ervan is getroffen, vooral de weeskinderen. En ten slotte helpen we de mensen die de ziekte op welk vlak ook bestrijden.

Hoe ziet dit er concreet uit?

We wekken het bewustzijn voor het gevaar en versterken het, en bevorderen een passende ethische opvoeding. We geven de mensen raad, en moedigen hen ertoe aan zich te laten testen. We helpen de mensen hun gedrag aan te passen. We motiveren de mensen die al besmet zijn positief en verantwoordelijk te leven, en bieden hun medische en pastorale hulp. We trekken ons het leed van de gezinnen van zieken aan, troosten hen en geven humanitaire, materiële en geestelijke steun. Ten slotte ontwikkelen we theologische en sociologische reflecties, en publiceren boeken als Rays of Hope: Managing HIV & Aids in Africa.

Hoeveel jezuïeten werken op dit gebied?

De strijd tegen HIV en aids is maar voor enkele jezuïeten hun hoofdbetrekking. Maar bijna tweehonderd zijn er in een of andere vorm bij betrokken. In 2002 kende onze organisatie ongeveer vijfentwintig aids-initiatieven van jezuïeten. Nu zijn er bijna honderdvijftig projecten. Maar er moet nog veel meer gebeuren.

In welke Afrikaanse landen bestaan deze initiatieven van jezuïeten tegen HIV/aids? Zijn er landen die de voorkeur krijgen?

De jezuïeten werken in achtentwintig landen in zwart Afrika en in Madagascar. In drieëntwintig daarvan zijn er initiatieven voor de vier al genoemde groepen. In totaal zijn er honderdéénenveertig projecten,

[p. 495]

waarvan bijna de helft zich richt op preventie, opvoeding, en verandering van gedrag. De meeste projecten zijn opgestart in de Democratische Republiek Congo (20), in Zambia (18), Zimbabwe (15) en Kenia (12). Voor een deel zijn dat ook de landen met het grootste aantal besmettingen in Afrika, zoals Zimbabwe, waar 30% van de bevolking besmet is, en Zambia, waar 16,5% besmet is.

Met al deze initiatieven heeft uw netwerk, AJAN, contact. Wat doet u concreet?

Ik bezoek elke maand een ander Afrikaans land, om de plaatselijke initiatieven aan te moedigen en te versterken, en om nieuwe projecten op poten te zetten. We organiseren congressen en ontmoetingsdagen. We bevorderen de communicatie, die heel belangrijk is, en verzorgen met het oog daarop boeken, artikelen, video's, een elektronische nieuwsdienst en een website. In ons AJAN-documentatiecentrum doen we ook aids-onderzoek. Bovendien leiden we jonge jezuïeten op om mee te werken in de aidsbestrijding. Kortom, AJAN ziet het als zijn opdracht, individuele initiatieven van jezuïeten in de strijd tegen aids te versterken en over het hele continent een netwerk op te zetten, om gezamenlijk steun te geven, en de samenwerking met andere organisaties te versterken.

Welke plannen hebt u voor de nabije toekomst?

We zullen vooral in de parochies nieuwe projecten beginnen. We willen informatiemateriaal voor de jezuïetenscholen ontwikkelen, en individuele jezuïeten helpen boeken over de aids-problematiek te schrijven vanuit moraaltheologisch en spiritueel perspectief. Elke maand publiceren we AJANews in het Engels, Frans en Portugees, waarvoor men zich kosteloos kan inschrijven bij [e-mail]. Op het internet zijn we te vinden via www.jesuitaids.net.

Vertaling uit het Duits: Herman Simissen