Streven. Jaargang 70

[p. 481]

Streven juni 2003

[p. 483]

Era van Amerika? Ter inleiding

In 1954 publiceerde de Nederlandse historicus Jan Romein zijn boek Aera van Europa. Het uitgangspunt van deze studie was de constatering dat Europa als werelddeel vanaf het midden van de zestiende eeuw ongeveer vierhonderd jaar lang een overheersende invloed in de wereld heeft uitgeoefend. Deze periode van vierhonderd jaar duidde Romein aan als de ‘aera van Europa’; zijn boek was een poging de dominante positie van Europa in dit tijdperk te verklaren.

Volgens verschillende publicisten staan we nu, na het einde van de Koude Oorlog, aan het begin van een nieuw tijdperk: de era van Amerika. Immers, sinds de dramatische ineenstorting van het communistische blok - gesymboliseerd door de val van de Berlijnse Muur in 1989 - is Amerika de enige supermacht ter wereld. Op grond daarvan zal, zo wordt gesteld, Amerika de komende tijd een overheersende invloed in de wereld kunnen uitoefenen - vergelijkbaar met de invloed die Europa in de era van Europa heeft uitgeoefend. In de beleidsnota The National Security Strategy of the United States, gepubliceerd in september 2002, lijkt de Amerikaanse regering inderdaad uitdrukkelijk het recht te eisen overal ter wereld haar invloed te doen gelden. De regering-Bush stelt daarin immers dat ‘de waarden van vrijheid’ - waarmee wordt gedoeld op vrijheid, democratie en vrij ondernemerschap - ‘juist en waar zijn voor ieder mens, in iedere samenleving en [dat] de plicht deze waarden te beschermen tegen hun vijanden de gemeenschappelijke roeping is van vrijheidslievende volkeren overal ter wereld en in alle tijden’. Het Amerikaanse optreden in de crisis rond Irak en de erop volgende oorlog is, ingegeven en gerechtvaardigd door deze bepaald niet onomstreden ideeën, een eerste voorbeeld van ‘het beschermen van de waarden van de vrijheid’ tegenover een uitgesproken vijand van deze waarden.

[p. 484]

Of het Amerikaanse optreden in Irak nu inderdaad de voorbode is van een era van Amerika of niet, dat Amerika op korte en middellange termijn zeer invloedrijk zal zijn, staat buiten kijf. Voor de redactie van Streven reden genoeg om in een themanummer wat langer stil te staan bij Amerika - waarbij juist ook het buitenlandse beleid van de Verenigde Staten en de achtergrond ervan aandacht zullen krijgen. In zijn bijdrage ‘Is al het kruit verschoten?’ gaat BART KERREMANS met name in op actuele aspecten van de buitenlandse politiek, terwijl FRANK INKLAAR in ‘De verleidingen van het isolationisme en internationalisme’ vooral wijst op de continuïteit op lange termijn in de Amerikaanse politiek. Deze twee bijdragen over de buitenlandse politiek worden voorafgegaan door een korte bijdrage van GEORGES PEREC over Ellis Island - voor zovelen het beginpunt van een verblijf in de Nieuwe Wereld - en een essay over New York van LUDO ABICHT, waarin hij de ‘archeologie van de immigratie’ in deze stad beschrijft. Frank Inklaar wijst in zijn eerder genoemde artikel op de religieuze motieven die mede aan de oorsprong van de Verenigde Staten hebben gestaan; de religieuze achtergrond van immigranten in de Verenigde Staten was een bepalende factor bij de vraag of en in hoeverre zij in hun land van vestiging wilden integreren, laat JAAP VAN MARLE in zijn artikel ‘Over de rol van godsdienst bij taalbehoud’ zien. Ook vandaag de dag spelen religieuze motieven nog een belangrijke rol in de Amerikaanse politiek, met name bij de zogeheten evangelicals - zo blijkt uit de bijdrage ‘Amerikaanse cultuur, de evangelicals en de politiek’ van JOHN COLEMAN. Wordt in de artikelen van Inklaar, Van Marie en Coleman aandacht besteed aan de religieuze factor in de Amerikaanse cultuur en in het buitenlands beleid, uiteraard is dit buitenlandse beleid ook - zoals ook Kerremans stelt - een reactie op de aanslag op het World Trade Centre op 11 september 2001. Reacties op die aanslag in de Amerikaanse cultuur van respectievelijk schrijver Don DeLillo en zanger Bruce Springsteen zijn het onderwerp van het artikel van Luc HERMAN. WALTER WEYNS biedt in ‘Postcultureel Amerika’ een meer algemene beschouwing over de Amerikaanse cultuur, waarin hij met name ingaat op de - zo lijkt het - alsmaar toenemende vluchtigheid van die cultuur. HERMAN SIMISSEN ten slotte beschrijft in ‘De genezende muur’ de achtergronden van een artistiek hoogtepunt uit de Amerikaanse cultuur van de twintigste eeuw: het Vietnam Veterans Memorial in Washington D.C., ontworpen door Maya Ying Lin.

Aan de voorbereiding van dit themanummer over Amerika heeft, tijdens de laatste redactievergaderingen die hij kon bijwonen, onze mederedacteur Jef Van Gerwen, die in augustus 2002 overleed, nog volop meegewerkt. Aan zijn nagedachtenis dragen we dit nummer op.

Redactie