Streven. Jaargang 62

[p. 27]

Wim Moesen
Legitieme schuldverdeling
Een repliek

Het essay van Philippe Van Parijs bevat een analyse en een getuigenis. Hij overloopt zakelijk, verschillende maatstaven die gehanteerd kunnen worden bij een verdeling van de openbare schuld tussen de deelgebieden en biedt een persoonlijke visie die hij illustreert met de parabel van de echtelijke boedelscheiding.

De parabel laat ik voorlopig terzijde. Straks zal ik laten zien hoe een lichte variatie in de ‘gegevens’ van de echtelijke boedelscheiding, tot heel andere inzichten leidt. In hoofdzaak wil ik het hebben over de finaliteit van een mogelijke schuldverdeling in België. Ik zie die anders dan de auteur. Ook wil ik een verdeelcriterium voorstellen dat m.i. wel verdedigbaar en hanteerbaar is. Namelijk, de activa (gronden, gebouwen, autowegen, havens,...) die destijds bij de ‘grote’ staatshervorming van 1988-89 aan de deelgebieden werden overgedragen. Deze verdeelmaatstaf komt in het essay van Van Parijs niet expliciet aan de orde.

Legitimering

Van Parijs koppelt de schuldverdeling aan de problemen binnen de sector sociale zekerheid. Sinds geruime tijd wordt er een netto-stroom van Vlaanderen naar Wallonië vastgesteld. In de gedachtengang dat deze scheefgroei op termijn niet houdbaar is, is het verkieslijk ze te corrigeren binnen de sociale zekerheid zelf veeleer dan een schuldverdeling uit te lokken. Bepaalde takken van de sociale zekerheid zijn een aanvulling van het inkomen, b.v. kinderbijslagen en gezondheidszorg. Ze zijn, wat je noemt, een verdienstegoed (merit good) zoals b.v. het onderwijs. Federalisering is voor dit soort goederen gemakkelijker te rechtvaardigen dan voor de inkomens-

[p. 28]

vervanging: werkloosheidsuitkeringen, pensioenen, ziekteverzuim... Hier weegt het element verzekering zwaarder en dus ook de wet van de grote getallen.

De finaliteit van een schuldverdeling moet dan ook elders gezocht worden: bij de federale overheid. De centrale rompstaat die overblijft na de grote staatshervorming, is in België sui generis. De ontwerpbegroting voorziet voor 1995 ongeveer 1.700 mld. uitgaven. Daarvan gaat 650 mld., d.i. bijna 2/5, naar de interesten op de rijksschuld. De staatspensioenen en de bijpassingen van de verschillende takken van de sociale zekerheid slorpen nog eens 600 mld. op. De eigen beleidsruimte wordt aldus gereduceerd tot ongeveer 450 mld.

Het gros van de belastingen is evenwel federaal gebleven: persoonlijke inkomensbelasting, vennootschapsbelasting, BTW, accijnzen,... Via een complex financieringsmechanisme worden van hieruit de deelgebieden gevoed met financiële middelen. Maar de modale burger ervaart deze belastingen nog altijd als een ingreep van de federale overheid, die hem in ruil daarvoor nog zeer weinig publieke goederen en diensten aanbiedt. Dit leidt tot een legitimeringscrisis. De federale overheid wordt hoofdzakelijk een thesaurie die hardvochtig de centen binnenrijft om deze luchthartig door te spelen naar zelfvoldane renteniers. Daartegenover staat dat de eigenlijke overheidstaken zoals openbare orde, veiligheid, algemeen bestuur,... in het budget weggedrukt worden. Als dit een algemene perceptie is, dan raakt de legitimering van de overheid gevaarlijk in de knoei.

In mijn ogen is het volgende dan ook het wezenlijke objectief van een schuldverdeling: op het niveau van de federale overheid schuld overdragen naar de deelgebieden, zodat er bij de centrale overheid weer wat meer ruimte ontstaat voor een ‘normaal’ bestuur. Bij een gegeven belastingdruk is daarvoor vereist dat de jaarlijkse interestfactuur kleiner wordt.

Verdeling volgens draagkracht

Bij een verdelingsprobleem kan men uitgaan van het profijt- of het draagkrachtbeginsel. Het criterium van de oorsprong is een typisch voorbeeld van het profijtbeginsel. Historisch poogt men te reconstrueren welk deelgebied ‘baat’ heeft gehad bij de schuldopbouw. Van Parijs heeft terecht bezwaren bij dit criterium. Verdeling volgens draagkracht is rechtvaardiger. Het criterium bevolking is dan een eerste ruwe benadering. Het criterium regionaal BBP - Bruto Binnenlands Produkt - is reeds fijner. Ik deel dan ook niet alle

[p. 29]

bezwaren van de auteur. Zo wordt b.v. op het niveau van de Europese Gemeenschap het nationale produkt wel gebruikt om het overgrote deel van de financiële bijdrage van de lidstaten te berekenen.

Maar er is een ander, in mijn ogen superieur criterium. Waarom niet tezamen met de activa ook een gedeelte van de passiva (d.i. de openbare schuld) overdragen naar de deelgebieden? Dit hoeft niet noodzakelijk een nuloperatie te zijn van 1 frank bezit voor 1 frank schuld. Het punt is dat de omvang van de schuld die elk deelgebied moet opnemen, gerelateerd is aan het volume van de bezittingen die dat deelgebied van de federale overheid heeft gekregen.

Uiteraard zijn er problemen van implementatie, zoals trouwens bij elke concrete verdeelsleutel. Maar het principe blijft verdedigbaar. Laten we even enkele cijfers bekijken. De boekhouding van het rijk geeft de rekeningen van inkomsten en uitgaven. Het is niet de gewoonte daar telkens een volledige balans bij op te maken, zoals in de bedrijven. Af en toe wordt wel ad hoc een aparte inventarisatie opgesteld. De meest recente dergelijke balans is jaren oud en heeft betrekking op 1986. De voornaamste gegevens vindt men hieronder.

Overheidsactiva (in miljarden, 1986)
[1]	Gronden (181.313 ha)		190 mld.
[2]	Gebouwen (23.456.134 m^2)		359 mld.
[3]	Infrastructuur		1.110 mld.
		Autowegen: 1.548 km
		rijkswegen: 12.709 km
		waterwegen: 1.995 km
[4]	Kunstwerken		296 mld.
[5]	Overige goederen		122 mld.
	Totaal		2.078 mld.

Let wel: de cijfers slaan op de activa van de centrale overheid vóór de staatshervorming, dus zonder de activa van b.v. provincies en gemeenten. Het grootste gedeelte van deze staatsactiva werd intussen aan de deelgebieden (gewesten en gemeenschappen) overgedragen. De geografische identificatie van al deze bezittingen is uiteraard een enorm werk. Maar het is een beschikbaar onderdeel van de inventarisatie. M.a.w. het is praktisch doenbaar om geografisch de waarde van de activa te berekenen. Er kan uiteraard een dispuut zijn over de waarderingsregels zelf, b.v. onder de deskundigen. Maar als

[p. 30]

‘Gestalt’ is tegen deze verdeelmaatstaf weinig in te brengen op gronden van rechtvaardigheid en efficiëntie.

Parabels

Het gebruik van de metafoor is een beproefd didactisch hulpmiddel. Het handig hanteren van de parabel heeft een grote zeggingskracht. Zo stelt Philippe Van Prijs: ‘De parabel is een hulpmiddel om onpartijdig te oordelen en onderscheid te maken tussen wat rechtvaardig is en individueel of collectief eigenbelang’.

Is een parabel wel onpartijdig? Wordt hij niet ingekleurd met het oog op de gewenste uitkomst? Laat ons even experimenteren. De auteur gebruikt de parabel van een echtelijke boedelscheiding. De man, met een vaste betrekking, en blijkbaar in goede doen (zo wordt gesuggereerd) wil zijn echtgenote verlaten. De vrouw werkt zelf ook wel maar heeft net een chirurgische ingreep achter de rug (staalindustrie). De fleurige dochter, dynamisch kaderlid met managementdiploma trekt in bij de vader. Terwijl de vrouw na de scheiding de oude moeder verder moet verzorgen.

Iedere lezer met het hart op de juiste plaats gruwelt bij de simpele regel van een opdeling van de schuld in twee gelijke delen. Tussen haakjes moet ik opmerken dat geen enkel van de besproken criteria een opsplitsing in twee gelijke delen vooropstelt.

Maar nu de parabel zelf met een lichte verschuiving van enkele ‘parameters’. De situatie van de man blijft zoals door de auteur aangegeven. De vrouw heeft inderdaad gezondheidsproblemen en moet als eens haar werk onderbreken voor ziekteverlof (hogere werkloosheid). Wel heeft ze de neiging permanent meer te spenderen dan het huishoudgeld toelaat. Er is nog de oudere moeder (of vadertje staat: de federale overheid) die verzorgd moet worden. De feitelijke toestand is dat de man 60% van dat onderhoud betaalt (d.i. de fiscale bijdrage van Vlaanderen in de rijksbegroting). Ze hebben een dochter die zelfstandig op kamers woont maar ook nog door de man betoelaagd wordt voor 60% (d.i. het aandeel van Vlaanderen in de sociale zekerheid). Daarnaast worden samen met de schuld ook de bezittingen aan beide partners overgedragen (huis, gronden, wagen, meubilair...).

Het plaatje wordt meteen ethisch anders gekleurd. Anderstaligen en/of andersdenkenden zullen opwerpen dat ook dit beeld vertekend is. Zijn we niet allen, auteur en commentator, ‘getekend’ (en geketend) door onze directe omgeving?