Streven. Jaargang 60

[p. 987]

Ervaringen met Streven
Johan Kuin

Dat Streven na zestig jaar nog steeds springlevend is, mag verbazingwekkend heten. Met spanning zie ik uit naar de historische en sociologische beschouwingen die dit feit ongetwijfeld zullen doorlichten. Van mij wordt slechts de weergave gevraagd van mijn persoonlijke bevindingen als lezer van Streven.

Het wordt dus een subjectief verslag. Daarmee ga ik in tegen een eigenschap van Streven die mij dierbaar is en voor iedereen kostbaar: de objectiviteit, de afwezigheid van sterk persoonlijk gekleurde teksten. Men stuit er zelden op ego-documenten of lyrische ontboezemingen. Tegen deze vormen bestaat geen bezwaar, maar Streven lijkt te kiezen voor een rationele, zakelijke benadering van de problemen, en wel, zo lijkt het, in evenredigheid met het belang dat het blad aan een kwestie hecht. Dit komt niet uit als een uitsluiting van het gevoel, maar als een andere wijze van gevoelsoverdracht.

De emotionele bewogenheid wordt omgebouwd tot een retorisch betoog waarin feiten en argumentatie op de voorgrond staan; zij vormen de bedding voor het stromen van het gevoel en dragen voor de lezer materiaal aan om ook zichzelf, op rationeel verantwoorde wijze, in die stroom onder te dompelen. Er gaat van dit tijdschrift een weldadige rust uit; maar de spanningen van het voor en tegen, de nieuwsgierigheid naar de feiten en naar de uitkomst van het betoog weren daarbij alle saaiheid. Op rationeel niveau kan Streven meestal een spannend blad worden genoemd. Deze aanpak beïnvloedt vanzelfsprekend de aard en het aantal van de lezers. Een leidraad voor een beoordeling van Streven is de vraag: aan welk soort mensen zou ik het lezen van dit blad aanraden? Dat lijkt me een tamelijk nauw te omschrijven groep.

Het is duidelijk dat Streven zelden oproept tot directe actie. Vooral in de roerige zestiger en zeventiger jaren was dit een opmerkelijke eigenschap. Streven bood bezinning op actie voeren; het voor en tegen

[p. 988]

werd zorgvuldig afgewogen in een weldadige sereniteit; de activiteit werd behoed voor oppervlakkigheid en eenzijdigheid.

Men betrapt de redactie zelden op partijdigheid of ideologische vooringenomenheid. Vanzelfsprekend wordt zij bezield door diepe overtuigingen van religieus-humanistische aard, maar die verstarren niet in onbeweeglijkheid. Met speelse creativiteit is Streven omgegaan met de vele wisselingen die het tijdens zijn bestaan hebben omringd. Op cultureel en wijsgerig gebied begon het blad in de nazomer van het neo-thomisme en het humanisme van de Franse personalisten. Toen volgde de fenomenologie, het existentialisme, het neopositivisme, het marxisme, het structuralisme en nu het post-modernisme. Al deze stromingen werden helder belicht, zodat ook de niet-deskundige lezer zich zinvol kon oriënteren. Deze onderwerpen kwamen in talloze dagbladen en tijdschriften aan de orde, maar het weldadige van Streven was dat zij werden belicht vanuit een diepe en tegelijk open geloofsovertuiging. Geleidelijk is Streven daarin min of meer uniek geworden. Vele periodieken die van een geloofsvisie uitgingen zijn verdwenen. Als gelovige christen wordt men dagelijks omringd door beschouwingen die a- of anti-religieus zijn. Daar hoort men als ontwikkeld christen bestand tegen te zijn; het kan ook een uitdaging en verdieping betekenen voor de eigen geloofsovertuiging. Maar het doet goed wanneer de grote problemen van deze tijd op intelligente wijze nadrukkelijk vanuit een christelijke visie worden benaderd. In die zin geeft Streven aan vele, vooral oudere lezers een gevoel van ‘weer eens thuis’ te zijn.

Op kerkelijk gebied waren de afgelopen zestig jaar zo mogelijk nog roeriger. Vooral het Tweede Vaticaans Concilie heeft zelf en in zijn gevolgen vele en felle reacties opgeroepen. Ook hier slaagde Streven erin een bewonderenswaardige innerlijke rust te bewaren. Het deed meestal niet mee aan wat kerkelijke politiek genoemd kan worden, maar het had wel grote aandacht voor de achtergronden en de motiveringen van het kerkelijk handelen. Objectieve voorlichting stond voorop, en dat heeft aan de beide richtingen van kerkelijk ‘rechts en links’ waardevolle diensten bewezen.

Dit hangt wellicht samen, en werd zelfs mogelijk gemaakt door het feit dat men in dit jezuïetentijdschrift betrekkelijk weinig bijdragen vindt die direct theologisch van aard zijn. Religie en theologie vormen eerder de achtergrond van alles wat wordt gepubliceerd. Het is Streven te doen om de uitstraling die het geloof heeft op alle gebieden van het leven. Het gaat om een ‘fides quaerens intellectum’. Streven schrijft voor een geseculariseerde wereld, waarin religieuze autoriteit als zodanig nauwelijks betekenis heeft, zelfs niet voor de gelovige. Het gaat om inzicht, om begrip en intellectuele overtuigingskracht: ‘credo ut intelligam’.

[p. 989]

Daartoe bestrijkt Streven een heel ruim gebied van onderwerpen. Elke discipline komt vroeg of laat aan bod; alfa- en bètawetenschappen worden met een gevoel van evenwicht over de jaargangen verdeeld. Bijna altijd vindt iedereen in elk nummer iets van zijn gading. Dat wordt bevorderd door het feit dat er nooit echte themanummers worden samengesteld, waar uitsluitend één onderwerp aan de orde wordt gesteld. Hoogstens bevat een nummer een paar essays die eenzelfde thema belichten, waarnaast dan toch nog andere bijdragen worden opgenomen; zo wordt geen enkele lezer uitgesloten.

Bovendien wordt zo een boeiend maar precair evenwicht gehandhaafd tussen specialisme en algemene belangstelling. Op eigen terrein treft de specialist beschouwingen aan die ook hem kunnen boeien; daarnaast vindt hij een ruim aanbod van essays die hem op begrijpelijke wijze bekend maken met onderwerpen die hem vreemd zijn. Zo zal bijvoorbeeld iemand met een alfa-opleiding nuttige voorlichting vinden bij de ingewikkelde gang van zaken in de exacte wetenschappen; wellicht is het omgekeerde ook het geval, maar daarover kan ik niet oordelen. In ieder geval gaat de diepte van de specialisatie op gelukkige wijze samen met de breedheid van algemene informatie.

Lezend in de boeiende geschiedenis van de universiteit van Leuven (deel V: De filosofie van Leuven, in Wijsgerig leven in Nederland en België, 1890-1990 door prof. dr. G.E.M. Struyker Boudier) merkte ik dat Streven mij in de loop der jaren regelmatig heeft herinnerd aan deze universiteit. (Misschien is een verwijzing naar deze universiteit niet zo passend bij de viering van een tijdschrift dat door jezuïeten wordt geleid: de verhouding tussen de orde en de universiteit is in het verre verleden wel eens moeizaam geweest). Aan de katholieke universiteiten in Nederland hebben wij in onze studententijd hoog opgekeken naar de gedegenheid en de veelzijdigheid van de wetenschapsbeoefening in Leuven. Leuven bezat voor ons een bewonderenswaardige monumentaliteit en nam, vóór Rome, de eerste plaats in bij de katholieke wetenschapsbeoefening. Eenzelfde monumentaliteit straalt uit de bladzijden van Streven: kwantitatief al door de ongeveer 1100 bladzijden tekst per jaar. En die kwantiteit wordt geëvenaard door de hoge kwaliteit van wat er wordt geboden, al zo lang en in zo gevarieerde vormen.

De redactie vroeg me ook een blik te werpen op de mogelijke toekomst van Streven. In ieder geval heeft het blad zijn meest kritieke periode goed doorstaan. Streven is immers bestemd voor mensen met een brede algemene ontwikkeling en een onuitroeibaar historisch besef. In de woelige avonturen die het onderwijs in de zestiger en zeventiger jaren heeft ondergaan, zijn juist deze eigenschappen in het gedrang; de studie aan de universiteiten versmalde zich te zeer tot het verplichte aantal bladzijden dat voor een tentamen of examen vereist was; daar-

[p. 990]

buiten werd niet gelezen, maar alleen actie gevoerd. Een generatie van potentiële lezers heeft Streven hierdoor wellicht moeten missen. Maar in de laatste jaren klaart de intellectuele atmosfeer weer op; men wil zich weer breed oriënteren en de belangstelling voor het verleden groeit.

Het is te hopen dat Streven ook in de toekomst dat precaire evenwicht tussen een vakblad en een populair-wetenschappelijk geschrift zal weten te bewaren. Dan kunnen wij dit blad blijven aanbevelen aan vrienden en kennissen die op gedegen wijze kennis willen maken met de problemen van deze tijd. En wellicht slaagt Streven er ook in om, rekening houdend met postmoderne kritiek, toch vast te houden aan het grote verhaal van het christelijk humanisme.

Johan Kuin, (Amsterdam, ^o1918) is jarenlang een getrouwe lezer van Streven geweest. Dat niet alleen. Hij leverde ons gewaardeerde bijdragen over Tiny Alice (februari 1961) en In wankel evenwicht (september 1967) van de Amerikaanse toneelauteur Edward Albee. Bijdragen ook over de Engelse literaire kritiek (juli 1969 en maart 1980), over De Kerk in stroomversnelling n.a.v. Peter Hebbletwaite's The Runaway Church (juni 1977), over James Joyce's A Portrait of the Artist as a Young Man (november 1982) en Evelyn Waugh's Brideshead Revisited (juni 1983) en onlangs nog (december 1990 en januari 1991) over J.H. Newman.