Streven. Vlaamse editie. Jaargang 55

[p. 289]

Streven
Januari 1988

[p. 291]

Een Synode over de leken
Hugo Roeffaers

De ‘Synode over de leken’ eindigde in mineur. Sommige deelnemers legden zich sportief neer bij het povere resultaat: ‘We moeten leren om soms zonder overwinningsbulletins naar huis terug te keren’ (kardinaal Danneels); ‘we hebben tenminste niet achteruit gepedaleerd’ (aartsbisschop Weakland, Milwaukee). Anderen, zoals de Canadese aartsbisschop Chiasson, konden hun ongenoegen nauwelijks verbergen. Op de vraag wat hij voor de 11 miljoen katholieken van zijn land uit Rome meebracht, antwoordde hij: ‘Niets - behalve misschien de overtuiging dat het leven van de kerk zich op het thuisfront afspeelt’. Voor zijn afreis naar Rome zei de Engelse kardinaal Basil Hume nog: ‘Het volk Gods leeft van brood en boter, niet van kaviaar. Voor leven en groei kijkt men daarom best naar de lokale kerk, niet naar Rome’. Na de Synode moest hij toegeven dat de kaviaar toch ook niet dat was geweest. Mocht dit de groeiende overtuiging van de meeste deelnemers zijn, dan zou deze Synode wel eens een keerpunt kunnen zijn. Het wordt voor vele lokale kerken alsmaar moeilijker zich in hun beleid op Rome te richten, omdat men daar zo weinig aanzetten vindt om met name de nieuwe conciliaire visie op de kerk als Volk Gods in het reële leven gestalte te geven. Het mag dan al waar zijn wat aartsbisschop R. Mahoney, Los Angeles, zich liet ontvallen: ‘Het komt er niet op aan waar de Synode over gaat, het voornaamste is dat de bisschoppen elkaar regelmatig kunnen ontmoeten’, maar dergelijke ontmoetingen ‘rondom de leegte’ werpen op den duur geen pastorale vruchten af en kunnen alleen maar frustrerend werken.

De voorbije Synode had echter wel een duidelijk omlijnd, ja, een voor de kerk cruciaal thema: de rol van de leek in die kerk. Maar misschien was het uitgangspunt al misleidend of legde het tenminste een scheef gegroeid kerkbeeld bloot. Want ging het werkelijk om de rol van de leek in dé kerk of slechts om diens plaats in de hiërarchische en ambtelijke kerk? Wie zei ook weer dat na Vaticanum II veel veranderd was: nu zouden ook leken priester mogen worden! Dit mocht dan al een grapje zijn, het was wel veelzeggend. Een kerk die zichzelf definieert vanuit het ambt, kijkt door het verkeerde eind van de verrekijker. Als men daarbij bedenkt hoeveel

[p. 292]

bedieningen en juridische macht het priesterambt in de loop der eeuwen naar zich toegetrokken heeft, dan hoeft het niemand te verwonderen dat er binnenkerkelijk voor de leken alleen nog kruimels overblijven. Vanuit een dergelijke kerkvisie hoort men wel eens zeggen dat men de leken (vooral de vrouwen) niet moet willen inlijven in de kerkelijke bedieningen, de meesten hebben daar geen behoefte aan. Hun taak is in de wereld niet in de kerk. Afgezien van het feit dat men hier een democratisch criterium (de meerderheid) hanteert, terwijl elders altijd gezegd wordt dat de kerk geen democratie is, vergeet men blijkbaar dat de lokale kerkopbouw in steeds groeiende mate door leken wordt gedragen maar dan wel in nieuwe, niet-officiële ‘bedieningen’. Een kerk die zich definieert vanuit de bestaande ambten verraadt verder een onheilzaam dualisme tussen kerk en wereld. Als het waar is dat het leven van de leek zich in de wereld afspeelt en niet in de kerk, dan volgt daaruit a fortiori dat het leven van de kerk zich in de wereld situeert. Want de kerk dat is het volk (in het Grieks laos), dat zijn de leken (Gr. laikos) inclusief de voorgangers, en niet omgekeerd: eerst de voorgangers die dan wel zullen uitmaken waar het volk thuishoort. Waar dit volk in de wereld uitdrukking geeft aan Gods heilshandelen, dáár wordt dit volk Volk Gods, dáár geschiedt kerk.

Het kan niet ontkend worden dat de bisschoppen als voorbereiding op de Synode de gelovigen ruim geconsulteerd hebben. De Amerikaanse bisschoppen hadden, zoals zij dat ook deden voor hun brieven over Vrede en over Economische Rechtvaardigheid, hearings georganiseerd waarbij meer dan 200.000 leken waren betrokken. Maar op de synode zelf waren het vooral, om niet te zeggen uitsluitend, de woordvoerders van enkele geselecteerde lekenbewegingen (Opus Dei, comunione e Liberazione, Charismatische Beweging, Focolari, enz.) die werden gehoord. Het moet gezegd, de afwijzende reactie van de bisschoppen liet niet op zich wachten, maar ze was soms wel dubbelzinnig. Sommige bisschoppen zagen in de aanspraken van die lekenbewegingen een aantasting van hun gezag, ze ontsnappen aan hun controle. Anderen (kardinaal Martini (Milaan) en kardinaal Danneels) wezen op een reëel gevaar. Die bewegingen neigen ertoe zich een charisma toe te eigenen dat boven alle kritiek verheven is, meer nog, ze willen vaak een kerk binnen de kerk zijn, naast of liever boven de lokale kerkgemeenschap. De kritiek van kardinaal A. Lorscheider, Brazilië, betrof juist dit gebrek aan insertie niet alleen in de lokale kerkstructuren maar vooral in de evangelische optie van die kerk van de armen. Toch zou het unfair zijn de povere resultaten van deze Synode toe te schrijven aan de ‘intriges’ van die lekenbewegingen. Het is nogal kortzichtig die bewegingen allemaal over één kam te scheren en ze allemaal als ‘elitair’, ‘con-

[p. 293]

servatief’ en ‘doctrinair’ te brandmerken. De parabel van het onkruid tussen de tarwe en de wijze raad van Gamaliël (Hand. 5,39) zijn hier een betere leidraad.

Zoals over de leek werd ook over de plaats van de vrouw gesproken tegen de achtergrond van de ambtelijke, priesterlijke kerk. In dat perspectief stelde kardinaal Danneels voor dat men de mogelijkheid van het diaconaat van de vrouw zou bestuderen. Zijn voorstel kon blijkbaar niet verhinderen dat de discussie zich verlaagde tot het niveau van de lagere bedieningen als bijvoorbeeld acoliet en lector. Als zelfs daar bezwaren tegen rezen dan zal dat wel geweest zijn vanuit de overweging dat een hiërarchische kerk vaak werkt als een roltrap. Slaagt men erin op de laagste trede te geraken, dan raakt men ook vanzelf wel boven. Men heeft ook geargumenteerd dat de visie van de vrouw in de kerk een typisch Westers en vooral Noordamerikaans verschijnsel is. Hier lag een reële kans om de discussies open te trekken naar een bredere maatschappelijke en culturele horizon. Maar dat vergezicht is duidelijk niet weggelegd voor wie een intern kerkelijk standpunt inneemt. Sommige Afrikaanse bisschoppen merkten op dat voor een Afrikaan het beeld van de ‘vrouw aan het altaar’ algauw het beeld van de tovenaar oproept. Als dat zo is, dan zou het alvast de rol van de evangelisering zijn dit bijgeloof te bezweren. Om nog maar te zwijgen over de profetische taak die de kerk zou kunnen en moeten uitoefenen i.v.m. de positie van de Afrikaanse vrouw, die in haar huidige situatie driemaal verdrukt wordt: als arme, als zwarte en als vrouw. Maar het goede nieuws is dat de kerk in Afrika haar profetische taak wel degelijk vervult. ‘Natuurlijk’, zei een Afrikaanse bisschop, ‘stelt zich de vraag rond de vrouw anders in de VS en in West-Europa dan bij ons. Daar wordt die vraag gesteld in een sfeer van contestatie en vanuit een antiklerikale reflex. Dat fenomeen kennen wij niet. Bij ons zijn de vrouwen bij wijze van spreken “alomtegenwoordig”: in de parochieraden, in de basisgroepen, in de catechese, in de liturgische diensten enz. Als zij tot nog toe niet als voorgangers (mokambi) fungeren, dan is dat een kwestie van tijd en niet van principe’. In de lokale kerk lijkt de orthopraxis dus wel degelijk verder te reiken dan de orthodoxie. Daar de voorbereidende teksten en de slotdocumenten niet openbaar werden gemaakt zal het allicht weer de taak van de historiograaf zijn aan de komende generaties te vertellen wat de orthopraxis van onze generatie was en hoe een paus daarmee omging.

Immers, alles laat vermoeden dat het later te publiceren pauselijke document over de Synode eerder de uniforme, geharmoniseerde orthodoxie zal weerspiegelen dan de pluriformiteit van de orthopraxis. De verantwoordelijkheid van de lokale bisschoppen t.o.v. de ‘sensus fidelium’, de gelovige

[p. 294]

praxis van het Volk Gods, wordt er des te groter om. Dit zou dan wel eens het begin kunnen zijn van een synode niet over maar van(uit) de leek, het volk, de kerk.