Streven. Vlaamse editie. Jaargang 52

[p. 297]

Streven januari 1985

[p. 299]

Fernando Cardenal
Redactie

Op 10 december jl. werd bekendgemaakt dat Fernando Cardenal, de jezuïet die in Nicaragua Minister van Opvoeding is, uit de Orde werd ontslagen. Al lang werd gevreesd dat deze ontwikkeling wel onafwendbaar zou zijn. Canon 285,3 van het nieuwe Kerkelijk Recht zegt heel duidelijk dat priesters onder geen beding deel mogen uitmaken van een regering en vooral van jezuïeten wordt verwacht dat zij zich naar de richtlijnen van Rome schikken. Toch wekte het bericht nog alom consternatie.

De maatregel die de Generaal-Overste van de jezuïeten uiteindelijk toch heeft moeten treffen, raakt de redactie van Streven op een bijzondere manier. Om twee redenen. Niet alleen hebben wij de laatste maanden - door onze artikelen over de bevrijdingstheologie, over Nicaragua en onlangs nog een artikel over Fernando Cardenal, dat nu een wrange actualiteit krijgt - duidelijk laten blijken aan welke kant wij staan, maar de redactie bestaat mede uit jezuïeten, wordt door jezuïeten geleid, en dezen staan nu voor de delicate opgave hun loyaliteit tegenover de Sociëteit en haar Algemeen Overste enerzijds en hun solidariteit met hun medebroeder in Nicaragua en wat hij daar in het land en de kerk vertegenwoordigt anderzijds met elkaar te verzoenen. Van enige commentaar op deze aangelegenheid kunnen wij ons dan ook onmogelijk onthouden.

Daarvoor hoeven wij ons niet in onmogelijke bochten te wringen. We kunnen er rond voor uitkomen dat onze solidariteit met Fernando Cardenal en wat hij representeert onverminderd blijft. Het feit dat hij formeel geen jezuïet meer is verandert daar niets aan, hoe zou het. Van hogerhand werd hij voor de keuze gesteld, de regering óf de Sociëteit te verlaten. Gezien de uitzonderlijke omstandigheden waarin zijn volk verkeert, gezien de onmiskenbaar evangelische en jezuïetische bewogenheid die zijn politiek engagement bezielt, zou het ons misschien nog meer bedroefd hebben als hij voor de Sociëteit had gekozen, wel te verstaan als het Kerkelijk Recht dan toch absolute voorrang moest krijgen. Deze gewetensbeslissing is voor hem uiterst pijnlijk geweest. Ze is het ook voor ons. Zijn medebroeders in Nicaragua houden hem in hun communiteit. Zijn provinciaaloverste heeft openlijk zijn bewondering uitgesproken voor zijn religieuze

[p. 300]

voorbeeldigheid en apostolische dienstbaarheid. Wij kunnen en willen niet minder doen.

Voor P.H. Kolvenbach, de Generaal-Overste van de jezuïeten, was dit uiteindelijke besluit even pijnlijk. En ook die pijn delen wij. Onlangs was hij heel even op bezoek in Vlaanderen en Nederland. Dat heeft de band tussen ons en de verre overste in Rome nauwer toegehaald. We waren onder de indruk van zijn nuchtere en moedige aanpak van de problemen die zich in Centraal-Amerika en Nicaragua voor de Sociëteit stellen. Hij sprak zijn waardering uit voor wat daarover in Streven verscheen. Hij herhaalde wat hij meermalen heeft gezegd, dat nooit iemand de Sociëteit zal moeten verlaten alleen maar omdat hij voor en met de armen werkt. Hij liet verstaan dat, zelfs als Fernando Cardenal uit zijn priesterlijke functies zou worden ontzet, er misschien - misschien - toch nog een modus vivendi kon worden gevonden om hem in de Sociëteit te houden.

Het heeft allemaal niet mogen baten. Het communiqué waarin de maatregel aan de pers werd meegedeeld, was uiterst laconiek: ‘De overste van de Centraalamerikaanse provincie heeft Pater Fernando Cardenal zijn ontslag uit de Sociëteit betekend. De wens van de betrokkenen respecterend, zal de jezuïetencurie in Rome geen andere mededeling over deze zaak verstrekken’. Wil dat zeggen dat ook wij er dan maar het zwijgen toe moeten doen? Wij geloven dat dat onmogelijk is. Dat zwijgen is hier op zichzelf al welsprekend genoeg. Er moét hier iets verzwegen worden. Terwille van de lieve vrede? Terwille van een hogere, onaantastbare instantie die men wil dekken? Welke? De H. Stoel? De Paus persoonlijk? De Romeinse Congregatie voor de Religieuzen? De geheimhouding daaromtrent werkt de onaantastbaarheid, ja, de sacraliteit van deze instanties in de hand en dat is, geloven wij, voor niemand in de Kerk goed. Hoe dan ook, met dit soort geheimhouding kan een blad dat in de openbaarheid werkt, moeilijk leven. Wat men van de jezuïeten ook mag denken en denkt, we zijn geen ‘geheim genootschap’. Dat willen wij van de redactie van Streven althans niet zijn.

Nadere gegevens over hoe deze beslissing tot stand is gekomen, worden ons op die manier onthouden en kunnen wij u dus ook niet geven. Geen geheim is het echter dat de paus al lang eist dat alle priesters in de Nicaraguaanse regering ontslag nemen; wie herinnert zich niet de vernederende scène waaraan Ernesto Cardenal, Fernando's broer, op de luchthaven van Managua onderworpen werd toen de Paus daar op bezoek was? Geen geheim is het dat er al pogingen ondernomen werden om Fernando weg te krijgen lang voor hij in juli ll. minister werd, toen tegen hem nog geen strikte toepassing van het Kerkelijk Recht kon worden ingeroepen. Men

[p. 301]

zal nu weer plechtig verklaren dat deze maatregel, zoals de recente Instructie over de Bevrijdingstheologie, niet politiek uitgelegd of misbruikt mag worden. P.H. Kolvenbach schijnt daar realistischer over te denken. In Rio de Janeiro zei hij in oktober ll.: ‘Het echte evangelische criterium voor onze inzet voor de armen is niet of wij aan politiek doen of niet, want in een zekere zin doen wij voortdurend aan politiek’. Hoe we het ook draaien of keren, in feite scharen wij ons door deze maatregel aan de kant van degenen die de constructief-kritische bijdrage van christenen aan het Sandinistische experiment niet kunnen verdragen (zoals een assistent van de Amerikaanse Minister van Buitenlandse Zaken zich in een informeel gesprek eens cynisch liet ontvallen: ‘we can't allow it: it is too Christian’). In de keuze tussen een van de onzen en de aartsbisschop van Managua (zo concreet moet de keuze worden bekeken) wordt hier in feite gekozen voor de laatste en voor diéns politiek. Naast de geheimhouding waarmee deze regel wordt omgeven, is het de feitelijke betekenis ervan die ons diep treurig maakt. De lezers zullen begrijpen dat wij het er moeilijk mee hebben.

Veel meer kunnen wij hier voorlopig niet aan toevoegen. We moeten het kort houden, anders krijgen we het niet meer in het januarinummer. Daarom een aanbeveling. Informatie, waarop u uw eigen oordeel kunt baseren, is nog altijd kostbaarder dan welke commentaar ook. Herlees het artikel in ons oktobernummer, Fernando Cardenal. Minister van Opvoeding in Nicaragua. En schaf u (bij Wereldwijd, Arthur Goemaerelei 69, 2018-Antwerpen) het boek van T. Cabestrero aan, Nicaragua. Priesters in de politiek, waarin u een uitvoerig en indringend interview met Fernando Cardenal vindt, dat wij u op dit ogenblik graag zelf hadden te lezen gegeven.