Streven. Vlaamse editie. Jaargang 49

[p. 915]

Godsdienstbeleid in China
Nicolas Standaert

Samen met de toenemende liberalisering in de Volksrepubliek China, staat ook haar beleid ten aanzien van de religies in de belangstelling. Het is essentieel hierbij het Chinese standpunt te leren kennen. We willen hier nagaan welk beleid de Chinese autoriteiten willen voeren, en welke daarbij hun motieven zijn. Op de concrete realisatie ervan gaan we niet in. De informatie hierover is te schaars en te onoverzichtelijk om er een nauwkeurig beeld van te krijgen.

Religie en feodaal bijgeloof

Vooraf is het van belang te weten wat men in China onder ‘religie’ (zongjiao) verstaat. Het officiële Volksdagblad (15.3.79) gaf er een korte omschrijving van: ‘Elk geloof in bovennatuurlijke mysterieuze krachten kan men bijgeloof noemen. Religie is bijgeloof, maar niet elk bijgeloof is religie. Zo zijn de verschillende “feodale bijgeloven” geen religie. ...Bij het uitvoeren van de politiek van vrijheid van religieus geloof, moeten we onderscheid maken tussen religie en feodaal bijgeloof. Religie is hoofdzakelijk het Christendom, de Islam, het Boeddhisme en andere wereldreligies. Ze hebben geschriften, een doctrine, religieuze rituelen, organisaties, enz. Deze religies hebben een lange geschiedenis. ... Feodaal bijgeloof slaat op heksen en tovenaars, mirakuleus water en mirakuleuze medicijnen, waarzeggerij, bidden om regen en het afwenden van rampen en andere dergelijke activiteiten’.

Het onderscheid is vrij duidelijk. Toch gaan we er nog wat nader op in aan de hand van een artikel van Ya Hanzhang in het dagblad Guangming ribao (29.4.81). Ya Hanzhang verzet zich tegen de mensen die beweren dat feodaal bijgeloof en religie hetzelfde zijn en elk bijgeloof religie is. Deze mensen kijken naar het gemeenschappelijke karakter van beide en niet naar de fundamentele verschillen. Daarom is hun inzicht fout. Het meest fundamentele verschil tussen religie en feodaal bijgeloof is, dat religie een wereldbeeld is, terwijl feodaal bijgeloof voor sommige mensen een methode is om op bedrieglijke wijze geld te verdienen. Religie is een wereldbeeld

[p. 916]

omdat ze een eigen volledige visie heeft over het ontstaan van de wereld en van de mensheid. Als mensen naar geluk streven, dan is dat slechts mogelijk door in God te geloven, en hun woorden en daden strikt te richten naar religieuze dogma's en bepalingen, om in een volgend leven het eeuwig geluk te verkrijgen. Dit wereldbeeld is volgens Ya Hanzhang fout, maar vrome gelovigen beschouwen het als juist. Feodaal bijgeloof spreekt ook over het geloof in geesten en goden, maar alleen om de mensen erin te doen geloven en ze zo geld en bezittingen af te troggelen. Het feodaal bijgeloof is geen wereldbeeld. Het is even onverenigbaar met het socialistisch systeem als water en vuur en daarom verwerpelijk.

Zowel het Volksdagblad als Ya Hanzhang maken dus een duidelijk onderscheid tussen religie en feodaal bijgeloof. Belangrijker echter dan de specifieke inhoud van het onderscheid, is het feit dàt men een onderscheid maakt en er een verschillend beleid mee verbindt. Ten aanzien van de religies voert men namelijk een politiek van vrijheid van religieus geloof. Hierover zullen we het hoofdzakelijk hebben. Het feodale bijgeloof is daarentegen verboden; men probeert het uit te roeien, o.m. door onderwijs en hervormingen.

Vooral belangrijk in het artikel van Ya Hanzhang is zijn kritiek op de mensen die beweren dat feodaal bijgeloof en religie hetzelfde zijn. Dit gaat terug op een discussie die op de vooravond van de Culturele Revolutie (1963-1965) gevoerd werd en waarbij hij persoonlijk betrokken was. Twee groepen stonden tegenover elkaar, die twistten over de orthodoxe marxistische interpretatie van religie: aan de ene kant Ya Hanzhang en tegenover hem Liu Junwang en You Xiang. Liu Junwang en You Xiang wilden geen onderscheid maken tussen religie en bijgeloof, met als direct gevolg dat ook de religie actief moest worden bestreden. Ya Hanzhang stond een meer gematigde koers voor en een verschillend beleid. De discussie werd beslecht in het voordeel van Liu Junwang en You Xiang en hun politiek werd tijdens de Culturele Revolutie ook effectief uitgevoerd. Met het artikel in het Volksdagblad in 1979 keerde het officiële beleid terug naar de visie van Ya Hanzhang, die ook zelf weer in de beleidsvorming actief werd. Het onderscheid tussen religie en bijgeloof wordt echter ook nog om een andere reden beklemtoond: Sommige kaders menen namelijk de vrijheid van religieus geloof ook op het feodaal bijgeloof te mogen toepassen, en dat is geenszins de bedoeling.

De grondwet en haar interpretatie

De vrijheid van religie staat ook in de grondwet geschreven. Artikel 46 van

[p. 917]

de grondwet, goedgekeurd in 1978, bepaalt: ‘De burgers hebben de vrijheid om in een religie te geloven, en de vrijheid om niet in een religie te geloven en het atheïsme te propageren’. Zowel binnen als buiten China riep dit artikel vele vragen op. Mag men alleen geloven of ook praktizeren? Mag men van geloof veranderen? Mag men ook het theïsme propageren? De officiële interpretatie werd gegeven in een artikel in het Volksdagblad (17.10.79), ondertekend door Guo Ju:

‘De juiste opvatting over het artikel 46 van de grondwet is de volgende: voor de staat is geloof of ongeloof een persoonlijke zaak van het individu; elke burger heeft de vrijheid en het recht om in een (bepaalde) religie te geloven of niet te geloven. Men zal niet omwille van zijn geloof op politiek gebied gediscrimineerd worden. Alle religies zijn gelijk, en men zal geen religie toelaten die een dominerende positie inneemt’.
‘Er zijn ook mensen die menen dat het toelaten van het geloven in een religie betekent dat men de mensen enkel toelaat in gedachten te geloven, en dat het niet nodig is, of dat men niet toelaat dat er een of andere expressie is. Ook deze opvatting is fout. Aangezien men de mensen toelaat om in een religie te geloven, moet men natuurlijk bepaalde religieuze activiteiten toestaan (zoals het reciteren van gebeden, het houden van religieuze diensten, het vieren van religieuze feestdagen, enz.), evenals het bestaan van religieuze systemen en organisaties. Zolang deze activiteiten de produktie en de sociale orde niet schaden, dient men ze toe te laten’. ...
‘Artikel 46 van de grondwet bepaalt verder dat de burgers “de vrijheid hebben om atheïsme te propageren”. Dit betekent niet dat het verboden is om theïsme te propageren. Mao Zedong zei: “Binnen het volk is divergentie van publieke opinie toegelaten, namelijk de vrijheid van kritiek, de vrijheid om alle verschillende visies te verspreiden, en de vrijheid om theïsme en atheïsme (d.i. materialisme) te propageren”. Daarom moet men toelaten dat religieuze gezagdragers in tempels, kerken en andere plaatsen van religieuze activiteiten, religieuze doctrines propageren. Het propageren van atheïsme mag echter niet geschieden in tempels, kerken of andere plaatsen waar religieuze ceremonies gehouden worden. Verder mag men geen ruwe of eenvoudige manier gebruiken, noch de mensen dwingen het te aanvaarden. ... De burgers genieten van de vrijheid om in een religie te geloven, maar moeten terzelfder tijd bewust de centrale en verenigde leiding van de regering van het volk ondersteunen, evenals de onafhankelijkheid en eenheid van het vaderland, de politiek en de decreten die de wil van het gehele volk uitdrukken, en de normale arbeids-, produktie-, en sociale orde. Elke actie die onder het mom van religieus bijgeloof de stabiliteit en eenheid ondermijnt of de vier moderniseringen (industrie, landbouw, leger, wetenschap en technologie) ondermijnt, is fout en kan niet toegestaan worden’.

Dit artikel is om verschillende redenen interessant. Het geeft een vrij duidelijk antwoord op de verschillende vragen die over het grondwetsartikel gesteld werden en is in wezen vrij ‘liberaal’. In de eerste plaats bepaalt het

[p. 918]

de houding van de staat ten opzichte van de verschillende religies: een gelijke behandeling. Verder wordt expliciet gezegd dat het niet alleen om ‘geloof’ gaat, maar dat ook een zekere expressie ervan toegestaan wordt. De vrijheid houdt ook een aantal ‘restricties’ in: ze mag de sociale orde en de produktie niet hinderen. Tenslotte wordt ook het propageren van het theïsme toegestaan, zij het in een wel omschreven gebied.

Wel kan men zich afvragen of dit alles de uniforme visie van de partij en de regering weerspiegelt. Het lijkt ons daarom interessant deze tekst te vergelijken met de visie van Lei Zhenchang, de auteur van een uitgebreid artikel, Onderzoek van wereldreligies (aug. 1979), en een kort artikel in het officiële tijdschrift Rode Vlag (1 maart 1981). In geen van beide artikelen wordt de praktische expressie van het geloof expliciet vermeld en men krijgt de indruk dat de auteur daar ook niet bijzonder veel voor voelt. Ook hij laat de steeds terugkerende onduidelijkheid over de term ‘religieus geloof’ bestaan. Slaat dit op het (individuele) wereldbeeld of ook op een gemeenschappelijke geloofsbeleving? In zijn langere artikel benadert Lei Zhenchang het onderwerp vanuit een duidelijk atheïstische hoek. Guo Ju schreef: ‘Bij het bekend maken van het artikel 46 van de grondwet spraken sommige mensen slechts over de vrijheid om niet in een religie te geloven, en ze spraken niet of durfden niet spreken over de vrijheid om in een religie te geloven; welnu deze houding is duidelijk onvolledig’. In bijna dezelfde woorden schrijft Lei Zhenchang daarentegen: ‘Er zijn sommige figuren uit de religieuze wereld die het steeds maar alleen over “vrijheid om in een religie te geloven” hebben, en niet vermelden dat de burger “de vrijheid heeft om niet in een religie te geloven en het atheïsme te propageren”; dat is fout’. Vervolgens beklemtoont hij dat op sommige plaatsen in China, vooral waar veel gelovigen wonen, mensen hun religie hebben verzaakt, vervolgd of onderdrukt worden; ook deze mensen moet men het recht op atheïsme verlenen. Ook hij antwoordt bevestigend op de vraag of men het theïsme mag propageren en haalt hiervoor hetzelfde citaat van Mao Zedong aan als Guo Ju. De reden waarom men dat dan niet in de grondwet geschreven heeft, is te zoeken in het feit ‘dat er in de wereld en in China reeds een paar duizend jaar vrijheid is om theïsme te propageren, terwijl er in heel wat plaatsen ter wereld nog geen vrijheid is om het atheïsme te propageren en deze vrijheid in China nog maar dertig jaar bestaat. In verschillende streken van China, waar de religieuze macht redelijk groot is, bestaat die vrijheid nog steeds niet. Onze staat wordt geleid door het Marxisme-Leninisme en het Denken van Mao Zedong en bepleit het atheïsme. Nu de vrijheid om het atheïsme te propageren nog niet lang bestaat (...), was het absoluut noodzakelijk dat de staat het

[p. 919]

atheïsme grondwettelijk een grote steun gaf; dat kan hem dan ook niet verweten worden’. De verspreiding van het theïsme worden bijgevolg restricties opgelegd: niet binnen de partij noch in de scholen, het nieuws, de radio, en publikaties die het ‘front van de propaganda van het atheïsme vormen’.

Belangrijker dan de eigenlijke inhoud van de verschillen tussen beide auteurs, Guo Ju en Lei Zhenchang, is ook hier weer het feit dàt er een verschil bestaat. In tegenstelling tot wat men zou verwachten is er geen volledig sluitende visie over de interpretatie van het bewuste grondwetsartikel.

Motieven

‘Sommige mensen zeggen: Wij zijn een socialistisch land, geleid door het Marxisme, Leninisme en het Denken van Mao Zedong, de Communistische Partij pleit voor het atheïsme, waarom voeren we dan een politiek van vrijheid van religieus geloof?’ Zo begint het zojuist geciteerde artikel van Lei Zhenchang in de Rode Vlag. Er zijn zeven redenen waarom men dit beleid voert, al dan niet expliciet uitgelegd. We zullen ze hier eerst omschrijven, daarna analyseren¹.

1.

Het objectieve feit van de historische evolutie. Het gaat hier om de historisch-materialistische interpretatie van religie. De redenering is als volgt: religie is een produkt van de geschiedenis, en heeft objectieve wetten van ontstaan, ontwikkeling en verdwijnen. Religie is niet meer dan een produkt van onderdrukking door de natuur en door de maatschappij. Zolang de mensen de onderdrukking door de natuur en de maatschappelijke krachten niet kunnen weerstaan en die niet kunnen overwinnen, zolang deze belangrijke oorzaak van het ontstaan en bestaan van religie voort blijft duren, kan de religie niet verdwijnen. Natuurlijk zal de religie niet eeuwig blijven bestaan. Als het uitbuitings-systeem verworpen zal zijn, zal door de ontwikkeling van de produktie, de bloei van wetenschap en technologie, de verbetering van het materiële en culturele leven en de verhoging van het ideologisch bewustzijn en de cognitieve bekwaamheid van de massa's, de invloed van de religie verminderen en uiteindelijk verdwijnen. Dat zal echter een lange historische periode vergen. Als er religie bestaat, zijn er mensen die erin

1 Dezelfde motieven treft men ook aan in: Volksdagblad 1.5.79, 3.7.79, 15.9.79, 14.2.80, 9.4.80, 14.6.80; Rode Vlag 1/1980; Minzu tuanjie 12/80.

[p. 920]

	geloven, dat is een objectief feit. Op dit ogenblik is er nog een groot aantal mensen dat in religie gelooft. Dit objectief feit moet gerespecteerd worden, en het beleid moet uitgaan van deze realiteit.
2.	Religieus geloof is een ideologisch probleem, en een ideologisch probleem kan niet door dwang of door administratieve maatregelen opgelost worden. Mao Zedong schreef in zijn Over de correcte behandeling van de contradicties binnen het volk^2: ‘We kunnen religie niet afschaffen door administratieve bevelen, we kunnen de mensen niet dwingen om niet te geloven. We kunnen de mensen niet dwingen om het idealisme op te geven, noch dwingen om in het Marxisme te geloven. De enige manier om de problemen binnen het volk op te lossen is de democratische methode, de methode van discussie, van kritiek, overtuiging en onderwijs, en niet de methode van dwang of repressie’. Het gevaar is namelijk dat onderdukking een averechts effect zou hebben: ‘In China en in het buitenland waren er vele mensen die om verschillende redenen ervoor pleitten om met strenge maatregelen de religie te bannen; deze methode kan op korte termijn de religie onderdrukken, maar zal uiteindelijk het religieuze fanatisme aanwakkeren en de ontwikkeling van religie bevorderen. Met het gevolg dat het anders afloopt dan men wilde’.
3.	De leer van de contradicties. Een groot aantal gelovigen komt uit de arbeidende massa's. Dit levert een contradictie op. In feite maakt men inzake religie, helemaal in de lijn van de contradictieleer van Mao Zedong, een onderscheid tussen twee verschillende contradicties, die elk haar specifieke oplossing moet krijgen: 1) Een antagonistische contradictie tussen de vijand en het volk: dit slaat op ‘het imperialisme en de reactionaire klassen die de religie gebruikt hebben voor activiteiten die gericht waren tegen het communisme, tegen het volk en tegen de revolutie’. Deze contradictie moet met ‘dictatoriale methoden’ uitgeschakeld, ‘resoluut neergeslagen’ worden. 2) Een niet-antagonistische contradictie binnen het volk, waarvoor men een zogenaamde zachte methode van vereniging en kritiek gebruikt. Hierin zijn nog twee soorten te onderscheiden: de contradictie op grond van religieus geloof tussen de religieuze massa's en de andere arbeidende massa's; de contradictie tussen de patriottistische figuren uit de religieuze wereld enerzijds, en de arbeidersklasse evenals het andere arbeidende volk met inbegrip van de religieuze massa's anderzijds.

2 27 febr. 1957, in Selected Works of Mao Zedong, Vol. 5, pp. 384-421.

[p. 921]

	De vrijheid van religie kan helpen om de verschillen en contradicties tussen de volkmassa's op religieus gebied correct te behandelen.
4.	Het Verenigd Front. Het Verenigd Front gaat uit van de gedachte van Lenin, dat men zich met niet-gelijkgezinden mag verenigen om een gemeenschappelijke vijand te bekampen. Het was een methode die in het ‘stadium van de democratische revolutie’ (1919-1949) gebruikt werd om zich te verzetten tegen het imperialisme en het feodalisme; en het is een methode die gebruikt wordt in de periode van de socialistische revolutie en socialistische opbouw (vanaf 1949) om patriot te zijn, de wet te gehoorzamen en onder leiding van de partij de socialistische weg te bewandelen. Essentieel is echter dat dit Verenigd Front alleen op politiek gebied geldt, en niet op het gebied van het wereldbeeld: daar blijft de strijd^3. Volgens Mao dient men onderscheid te maken tussen twee soorten allianties: ‘De ene is de alliantie tussen de arbeidersklasse en boerenklasse, de andere is de alliantie tussen de arbeidersklasse en de kapitalisten, universiteitsprofessoren, hoog-technisch personeel, Guomindang-generaals die aan onze zijde zijn komen staan, religieuze leiders, democratische partijen en de democraten zonder partij-binding. Beide zijn noodzakelijk en dienen voortgezet te worden’. In het Verenigd Front met de gelovigen valt de vereniging met de religieuze arbeidende massa's onder de eerste soort, de vereniging met de patriottistische figuren uit de religieuze wereld onder de tweede. Vooral in deze ‘nieuwe historische’ periode van de vier moderniseringen is het belangrijk, een Verenigd Front aan te gaan met de gelovigen. Alle krachten van goede wil moeten worden gemobiliseerd: ‘De politiek van vrijheid van religieus geloof zal op grote schaal het enthousiasme van de brede religieuze massa's aanwakkeren en ervoor zorgen dat ze samen met de andere massa's in een gelijke gezindheid de vier moderniseringen zullen uitvoeren’.
5.	De nationale minderheden. Sommige nationale minderheden zijn nauw met een bepaalde religie verbonden: tien nationaliteiten waaronder Hui, Uighur, Kazak, zijn Islamitisch; de bevolking van de Tibetaanse, Mongoolse, Dai en Yugur nationaliteiten geloven over het algemeen in het Boeddhisme (waaronder het Lamaïsme); verder heeft het Christendom grote invloed op de Miao, Yu en Yi minderheden. De politiek van

3 Voor meer informatie over de Verenigd-Front-politiek: L.P. Van Slyke, Enemies and Friends: The United Front in Chinese Communist History, Stanford, 1967.

[p. 922]

	vrijheid van religieus geloof is wezenlijk voor het oplossen van de problemen van de nationaliteiten. Men is zich terdege ervan bewust dat de religie nauw verbonden is met de historische ontwikkeling van de nationale minderheden en zijn invloed heeft op de politieke, economische, culturele en levensaspecten van deze minderheden. Men denke slechts aan de rol van de imans, de invloed van de koranscholen, het verbod op het eten van varkensvlees in de Islam.
6.	De wereldsituatie en de internationale betrekkingen. Religie is niet alleen een ideologie, maar is in het internationale politieke leven een sociale macht die men niet over het hoofd mag zien. In landen met een staatsreligie heeft religie een beslissende sociale rol. Een politiek van vrijheid van religieus geloof zal de vriendschappelijke contacten en culturele uitwisseling tussen China en het volk van andere landen bevorderen. Dat houdt echter niet in dat buitenlandse groeperingen en religies een invloed zouden mogen uitoefenen op de religies in China. Het afwijzen van deze buitenlandse (‘imperialistische’) invloed is niet alleen een marxistische, maar een typisch traditioneel Chinese reactie, waar men zulke invloed in feite nooit geduld heeft.
7.	De controle-functie. Al wordt ze in de officiële bronnen niet aangegeven, meer dan waarschijnlijk speelt ook deze beweegreden een rol bij het bepalen van de politiek. Ook hier gaat het om een reactie die teruggaat op het traditionele China, waar de staat steeds geprobeerd heeft de geïnstitutionaliseerde religies te regelen en te controleren en de onafhankelijke religieuze organisaties te ontmoedigen. Daarom hebben de staat en de partij in de jaren vijftig de verschillende religies in organisaties verenigd, waarop ze controle konden uitoefenen. Maar door de onderdrukking van de Culturele Revolutie kregen verschillende religieuze bewegingen (vooral Christelijke) een ondergronds karakter (die herinneren aan de geheime genootschappen uit het traditionele China). De religieuze bijeenkomsten werden in het geheim gehouden in zo geheten huisgemeenten^4. Door het openstellen van de kerken, een toleranter beleid, de wederoprichting van verschillende religieuze organisaties, hoopt de regering een beter inzicht te krijgen in de feitelijke situatie van de religies en er aldus een betere controle over uit te oefenen.

4 Voor meer informatie over huisgemeenten en religieuze organisaties zie o.m. J. Kerkhofs, Ontwikkelingen in de Chinese Kerk, in Streven, dec. 1980, pp. 197-206.

[p. 923]

Analyse

De meeste argumenten zoals ze hier geformuleerd staan, zijn helemaal niet nieuw. Het volstaat om een paar artikelen van vóór 1965 over hetzelfde onderwerp te lezen, om te zien dat men naar precies dezelfde argumenten teruggrijpt. Bovendien treft men ze ook in andere landen aan. Daarom is het nuttig na te gaan welke op dit ogenblik de hoofdmotivatie is voor deze politiek van vrijheid van religieus geloof. Op het eerste gezicht is dat het Verenigd Front. De uitvoering van het beleid, de heroprichting van de religieuze organisaties valt samen met de nieuwe periode van het Verenigd Front. Men wil zoveel mogelijk mensen mobiliseren om aan de vier moderniseringen mee te werken. Ook de gelovigen. De argumenten van de historische evolutie, van het ideologisch probleem en andere lijken slechts een verantwoording te zijn voor het Verenigd Front eerder dan een echte motivatie.

Toch blijft het de vraag, of het Verenigd Front de enige reden is. Immers, zijn de gelovigen inderdaad zo belangrijk voor de economie? (We denken hier voornamelijk aan de vier miljoen - veelal - Christenen, die in het niet verdwijnen op een totale bevolking van meer dan één miljard.) Kan het motief van de controle zomaar buiten beschouwing worden gelaten?

De kern van het probleem ligt waarschijnlijk in de waarde die men toekent aan het aspect ‘strijd’ binnen het Verenigd Front. Een Verenigd Front bevat namelijk twee aspecten: het aspect van vereniging voor een gemeenschappelijk doel, maar ook dat van strijd met de partner met wie men de vereniging aangaat. Politiek verenigt men zich wel, maar niet op ideologisch vlak; integendeel, daar blijft men strijd voeren. Dit geldt eveneens voor de religies waarmee men een Verenigd Front aangaat. Men moet hiervoor terug naar de periode 1963-1965 en de discussie met Liu Junwang en You Xiang. Ook zij spreken over een Verenigd Front met de religie, maar kennen een grote waarde toe aan de strijd. Die strijd wordt dus niet alleen tegen de vijand (imperialistische en contra-revolutionaire religieuzen) gevoerd, maar speelt zich ook binnen het Verenigd Front af. Ze beklemtonen sterk dat men een strijd moet aangaan met de patriottistische figuren uit de religieuze wereld (namelijk de eerder genoemde tweede alliantie). Ze zijn van oordeel dat aldus de religie sneller uitgeroeid kan worden (i.p.v. door natuurlijke uitroeiing). Bij dit beleid worden de patriottistische figuren uit de religieuze wereld in feite ‘vijanden’, waarop men de dictatoriale methode toepast. Bovendien blijkt men zelfs een strijd te willen aangaan met de gelovigen uit de arbeidende massa's (eerste alliantie waarvoor men normaal de zachte methode van opvoeding gebruikt). En

[p. 924]

zelfs onder die omstandigheden spreekt men - officieel althans - nog steeds over een Verenigd Front.

De gevolgen van deze politiek tijdens de Culturele Revolutie waren desastreus. Men wilde de religie sneller uitroeien maar het had een averechts effect. Er was geen afname van religie, de contradicties werden niet opgelost, men kreeg verzet van de nationale minderheden, de internationale betrekkingen gingen er niet op vooruit en de controle-functie ging verloren. Dit zijn allemaal redenen om zelfs zonder een Verenigd Front aan te gaan, weer vrijheid van religie toe te staan.

Men voert de politiek van vrijheid van religieus geloof niet alleen om mede-werking te verkrijgen, maar om in de eerste plaats tegen-werking te vermijden. Officieel gaat men een Verenigd Front aan met de religieuze wereld, maar ook in perioden waar men dit Verenigd Front minder beklemtoont, blijft men de politiek van vrijheid van religieus geloof voeren. Binnen het Verenigd Front vermindert men vervolgens zoveel mogelijk het aspect ‘strijd’. Men wil vooral subversieve en oppositionele activiteiten tegengaan, die niet alleen potentieel aanwezig zijn in de huisgemeenten van de Christenen, maar nog veel belangrijker zijn bij de nationale minderheden, die zich vooral in de grensgebieden bevinden. Tibet, Xinjiang, Gansu, Binnen-Mongolië zijn bewoond door minderheden met een nauwe religieuze band, die bij een slechte behandeling, eventueel aangespoord door de Sovjetunie, een sterke oppositie kunnen vormen.