Streven. Jaargang 14

[p. 370]

Demografische kroniek
Bevolkingsstatistiek op kleine schaal
door ir J. Demeyere

Onder deze titel verscheen in het Juninummer van Streven, jaargang 1942, een korte schets over de demografische ontwikkeling van de stad Kortrijk tussen 1884 en 1939. Wellicht zal het de lezers van Streven interesseren even kennis te nemen van de verdere evolutie dezer bevolking gedurende de tweede wereldoorlog.

Op den vooravond van België's intreden in den oorlog, d.i. op 31 December 1939, had de Kortrijkse bevolking het peil van 41.320 inwoners bereikt. Dit aantal stijgt nog gedurende de drie eerste oorlogsjaren en wel tot 41.464 op 31 December 1940; tot 41.518 op 31 December 1941; tot 41.859 op 31 December 1942.

Het jaar 1943 bracht ons een zwaar luchtbombardement; het aantal inwoners daalt lichtjes tot 41.725. Einde 1944, als gevolg van de zware en tragische luchtaanvallen waarbij veel mensenlevens verloren gaan, vermindert de bevolking tot 40.132 inwoners; daarenboven worden 1.850 gebouwen waaronder 1.625 woonhuizen met meubelen en al verwoest.

Het bevolkingsaccres

Voor Kortrijk althans kunnen de vijf oorlogsjaren verdeeld worden in twee perioden. De eerste omvat de drie eerste oorlogsjaren, gekenmerkt door een gemiddelde aangroei van 179,6 inwoners per jaar, tegen 267,1 gedurende de tien jaar die den oorlog onmiddellijk voorafgaan. Gedurende de tweede periode, d.i. gedurende de jaren 1943 en 1944, vermindert de bevolking met 1.727 inwoners.

Hierbij is het opvallend hoe de gemiddelde bevolkingsaangroei van de drie eerste jaren (179,6) overwegend bestaat uit vestigingsoverschot: 164,1 inwoners per jaar en enkel voor een zeer klein deel uit overschot van geboorten op sterfgevallen (15,5). Dit grote vestigingsoverschot steekt schril af tegen het matig vestigingsoverschot gedurende de tienjarige periode 1930-1939: in deze periode won de stad door vestigingsoverschot gemiddeld 50 inwoners per jaar - wat wellicht te verklaren is door inwijking van een groot aantal leden van controlediensten, ravitailleringsorganismen, enz.

De grote voordelen, die het platteland opleverde betreffende de voeding, schijnen zeer weinigen tot uitwijking uit de stad te hebben aangezet. De luchtaanvallen daarentegen van de jaren 1943 en 1944 hebben als gevolg een uitwijkingsoverschot van respectievelijk 147 en 1.313 inwoners. Dit laatste cijfer is louter theoretisch daar een zeer groot getal geteisterden in de bevolkingsregisters ingeschreven blijven hoewel zij feitelijk waren uitgeweken.

De geboorten en de huwelijken

Het onderzoek der geboorten gedurende de vijf oorlogsjaren leidt tot belangwekkende vaststellingen. Tegenover een jaarlijks gemiddelde van 658 geboorten gedurende de vijfjarige periode 1935-1939 vertonen de jaren 1940, 1941 en 1942 met respectievelijk 539, 528, 565 geboorten een grote inzinking: het gemiddelde bereikt enkel 544 geboorten per jaar.

[p. 371]

Dit verschijnsel vindt zijn oorsprong in het klein aantal huwelijken vóór 1940 (gemiddeld 286,6 huwelijken per jaar) en in het feit dat in 1940 het aantal huwelijken daalde tot 187; in 1941 echter stijgen de huwelijken reeds tot 270 om in 1942 plots te verspringen op 330, zeer hoog cijfer, voor een deel veroorzaakt door de gewettigde vrees voor deportatie. Het stijgen van het aantal huwelijken verklaart dan ook waarom in 1943 en in 1944 de geboorten plots opklimmen tot 676 en 678, getallen die een weinig hoger staan dan het gemiddelde der vijfjarige periode 1935-1939.

De sterfgevallen

Vóór 1940 en nl. gedurende de vijfjarige periode 1935-1939 was te Kortrijk het aantal sterfgevallen relatief laag: gemiddeld 480 per jaar. Het strenge weder begin 1940, de beschieting bij het begin en bij het einde der oorlogsdagen van Mei 1940 hebben voor gevolg dat, in 1940, 567 sterfgevallen werden opgetekend. In 1941, als gevolg van de wijziging in het voedingsregime, klimt het getal sterfgevallen tot 586 waaronder veel ouderen van dagen.

Het jaar 1942 is milder en zoals het veelal gebeurt na een periode van grote sterfte onder de ouderlingen, daalt het aantal sterfgevallen merkelijk; het krimpt in tot 433, laagterecord van sterfte in de geschiedenis van Kortrijk. Met de ontberingen en de luchtaanvallen van 1943 en 1944 stijgt het aantal sterfgevallen respectievelijk tot 577 en 930.

Samenvatting

Vergeleken met de vijfjarige periode 1935-1939, hebben de oorlogsjaren 1940-1944 693 sterfgevallen meer geëist terwijl zij anderzijds een deficiet van 304 geboorten hebben veroorzaakt: zij dus een 'natuurlijke' bevolkingsvermindering van 997 eenheden.

Het jaar 1945

Op deze schadelijke demografische gevolgen van den tweeden wereldoorlog tekent zich het jaar 1945 gunstiger af. De sterfgevallen zijn gedaald tot 522. De geboorten stegen tot 766 en de huwelijken tot 392. De bevolking is echter verder gedaald tot 39.922 inwoners daar enkele geteisterden, die een onderkomen gevonden hadden in de naburige gemeenten zich aldaar definitief in de bevolkingsregisters hebben laten overschrijven.

Vergelijking met den eersten wereldoorlog

Het is niet van belang ontbloot de demografische ontwikkeling gedurende de twee wereldoorlogen met elkaar te vergelijken.

Aan den vooravond van den eersten wereldoorlog telde de Kortrijkse bevolking 37.257 inwoners; einde 1939, telde zij er 41.320. In de tweede wereldoorlog bedraagt de bevolkingsinkrimping 1.188 tegen 939 inwoners gedurende de eerste wereldoorlog.

In deze laatste is het jaarlijks gemiddelde der sterfgevallen 773,2 tegen 618,6 in de tweede wereldoorlog. Waar het jaarlijks gemiddelde der geboorten onder den eersten wereldoorlog 529,6 was, telt men 597,2 geboorten per jaar onder den tweeden wereldoorlog.

Eindelijk geeft de eerste wereldoorlog gemiddeld 206,6 huwelijken per jaar, terwijl gedurende de tweede wereldoorlog gemiddeld 244,4 huwelijken per jaar werden opgetekend.

Kortom de tweede wereldoorlog was voor de stad Kortrijk veel milder dan de eerste zowel wat sterfgevallen als geboorten en huwelijken betreft.

Vooruitzichten

Dit belet niet dat de normale ontwikkeling der stad door den oorlog geweldig gestoord werd. Het verlies van 997 mensenlevens (693 sterfgevallen meer en 304 'ongeborenen') vernietigt meer dan de normale natuurlijke aangroei van de bevolking gedurende de vijfjarige periode 1935-1939.

[p. 372]

Hoe recordsnel de wederopbouw te Kortrijk ook werd aangevat, hij zal niet kunnen beletten dat de bevolking nog verder zal dalen. Er zijn te veel voorbeelden van geteisterden, bizonder ouderen van dagen, die tegenover de onoverkomelijke moeilijkheden van den wederopbouw alle hoop opgeven en zich definitief buiten Kortrijk gevestigd hebben.

Iedere vertraging in dit recordtempo, kan enkel grotere uitwijking voor gevolg hebben. Ieder overdrijven in de huurprijzen van de bestaande, wederopgebouwde en nog te bouwen huizen moet deze uitwijking ook in de hand werken. Alleen een volgehouden snel rhythme van wederopbouw kan Kortrijk redden van verder demografisch en bijgevolg economisch verval.

Een nieuwe daling van het jaarlijks aantal geboorten zou eveneens fataal wezen. Inderdaad bij een gemiddelden levensduur van twee en zestig jaar, is het jaarlijks gemiddelde van 658 geboorten per jaar (onmiddelijk voor de tweede wereldoorlog) nauwelijks voldoende om eene bevolking van 40.800 zielen te bestendigen.