Logo DBNL
Streven. Jaargang 12 (1945)

Streven. Jaargang 12

(1945)– [tijdschrift] Streven [1933-1947]–rechtenstatus Gedeeltelijk auteursrechtelijk beschermd

Vorige Volgende

Naar ordening in zake internationale valutaverhoudingen
door Dr jur. A. Thomas

'These measures may help the world to control the ebb and flow of the tides of economic activity which have in the past destroyed security of livelihood and endangered international peace'.
Lord Keynes.

In zijn onlangs verschenen 'Histoire économique de la Belgique 1914-1939' drukt Prof. Baudhuin zijn verwondering uit over de geringe aandacht na den vorigen oorlog aan de valutaproblemen besteed. De gevolgen dezer miskenning lieten niet op zich wachten. In de jaren 1919-1939 is het herhaaldelijk gebleken hoe noodlottig ongezonde valutaverhoudingen op het eeonomisch leven inwerken.

Het heeft er thans niet den schijn van alsof men in de zelfde dwaling zou hervallen. Integendeel is het gevaar van 'van het goede te veel' niet geheel denkbeeldig. Het stoutmoedige financieel saneeringsproces dat ons land thans ondergaat stemt in dit verband tot nadenken. Het mag echter niet uit het oog worden verloren dat het hier wel hoofdzakelijk een Belgische doch niet uitsluitend een binnenlandsche aangelegenheid geldt. Op het oogenblik dat ieder nationaal gebeuren een internationalen terugslag heeft - en omgekeerd - beteekent elke poging van financieele ordening van het nationaal plan een wezenlijke bijdrage tot het optrekken van het gebouw eener internationale financieele organisatie, maar brengt ook elke laksheid op dit gebied 's lands internationale posi tie in het gedrang. Binnenhuis financieele wanorde dulden terwijl zich een wereldordening inzake valuta voltrekt ware een onvergeeflijke fout. Daaroun schijnt het oogenblik niet ongepast even bij den inhoud en de beteekenis dier wereldordening stil te staan.

De noodzakelijkheid eener monetaire ordening wordt niet betwist. Na den vorigen wereldoorlog en speciaal sinds de economische wereldcrisis zijn we de getuigen en in zekere mate ook de slachtoffers geweest van het vrij gebrekkige 'automatisme' van den gold-standard.

Menigvuldig zijn de uitingen hiervan: belemmeringen in het internationaal waren- en geldverkeer, protectionisme, ongelijkmatige verdeeling der goudreserves, instabiliteit der munten, onnauwkeurige aanpassing der wisselkoersen aan de economische werkelijkheid (koopkrachtpariteit)(1).

De diepere oorzaak ligt in het verval van het eeonomisch liberalisme, waaraan de klassieke gold-standard technisch eigen is en over het algemeen in de crisis van het ongebreideld individualisme op de meest verscheiden gebieden(2). Geleidelijk maar zeker dringt zich de ordelijke organische conceptie van het maatschappelijk leven ook in economisch opzicht, op.

De ernstige stoornissen, imet name op stoffelijk en financieel gebied, door het huidig wereldconflict teweeg gebracht doet de behoefte aan systematische ordening nog scherper aanvoelen.

Wellicht meer dan andere zijn de monetaire verschijnselen van de actieve tusschenkomst van den mensch afhankelijk(3). Vandaar de pogingen aan-

gewend tot net oprichten van een wereldsysteem in zake valuta. Deze pogingen teekenen zich af tegen den nabijen achtergrond der nooden en toestanden door den huldigen oorlog in het leven geroepen en tegen den verren achtergrond van den overgang der individualistische naar de organische opvatting der maatschappelijke instellingen.

De opzet dezer bijdrage is de meest gezaghebbende standpunten ter zake en de reeds bereikte resultaten kort samen te vatten om daarna den zin van het verschijnsel toe te lichten.

I De standpunten

Het Britsche standpunt - Hoofdlijnen van het Keynes-plan

In April 1943 publiceerde de 'Times' den tekst van een valutaplan uitgewerkt door John Maynard KEYNES, Directeur van de Bank of England, raadgever der Engelsche regeering en befaamd auteur van het in 1936 verschenen werk 'The general Theory of Employment, Interest and Money', waarin hij zeer vooruitstrevende stellingen op economisch, financieel en sociaal gebied verdedigde.

KEYNES wil orde scheppen in de internationale valutaverhoudingen, negatief, door het afschaffen der belemmeringen in het valutaverkeer (geblokkeerde saldi, bilaterale clearingakkoorden, willekeurige muntontwaarding, enz.) en, positief, door het inrichten van een gezond wereld-systeem van betalingen dat den omvang der internationale koopkracht zou regelen, het evenwicht der betalingsbalansen zou handhaven, de muntstabiliteit zou verzekeren en aan ieder land de mogelijkheid van economische heropleving zou bieden.

Dit alles wenscht hij te verwezenlijken door het oprichten van de 'INTERNATIONAL CLEARING UNION'. Technisch benadert deze instelling het multilateraal clearingsysteem. Zij zet al de internationale transferverrichtingen in debet- en creditposten om en voert haar boekhouding in bancor, een internationale munt door al de leden der Unie als betaalmiddel aanvaard. In beginsel worden schulden en schuldvorderingen door compensatie geregeld. Saldi kunnen vereffend worden door betalingen in goud of in deviezen. Goud wordt due aanvaard in de I.C.U. maar het mag niet in betaling geëischt worden noch door de Unie noch door een crediteurland (principe van het one way convertibility').

De waarde van den bancor is gebonden aan het goud. Maar de directie der Unie kan de pariteit er van wijzigen (geleide goudstandaard).

Voor ieder deelnemend land wordt een quotum vastgesteld gelijk aan de 3/4 van den gemiddelden in- en uitvoer tijdens de 3 jaren die den oorlog voorafgingen. Dit quotum bepaalt de mate van het medezeggenschap in de directie der Unie alsook de grens der kredietfaciliteiten waarover het betrokken land bij de Unie kan beschikken.

Want bij zijn toetreden wordt ten gunste van ieder land een krediet geopend dat aanvankelijk, althans ten deele, zijn internationale koopkraoht bepaalt en zijn heropleving mogelijk maakt. Geen voorafgaande inbreng wordt van de leden geëischt.

Om het evenwicht der betalingsbalansen te handhaven worden stijgendie boeten gelegd op de rekeningssaldi - zoowel debet- als creditsaldi - die bepaalde percentages van het quotum overschrijden.

KEYNES is inderdaad van meening dat aanhoudende creditsaldi evenmin te verontschuldigen zijn als aanhoudende debetsaldi.

Indien de noodzakelijkheid zich daartoe doet gevoelen kunnen bovendiem

meer diepgaande maatregelen worden getroffen met net oog op net herstellen van het evenwichtig der betalingsbalansen: gedwongen muntontwaarding, vorigen oorlog aan de Valutaproblemen besteed. De gevolgen dezer miskenning dat ieder nationaal gebeuren een internationale terugslag heeft - en geeflijke fout. Daarom schijnt het oogenblik niet ongepast even bij den ihoud contrôle op de buitenlandsche kapitaalbewegingen, in gebreke verklaring (waardoor elke verrichting in clearing aan de voorafgaande toestemming der Unie ondergeschikt wordt gemaakt). De muntstabiliteit zou bereikt worden door net bepalen, in onderling akkoord, van een vaste verihouding tusschen den bancor en de verschillende landsmunten. In beginsel kan deze verhouding niet zonder toestemming van de I.C.U. worden gewijzigd; alleen in nauwkeurig bepaalde gevallen kan een land eigenmachtig tot een vermindering van 5 % der muntwaarde overgaan.

De directie van het I.C.U. wordt toevertrouwd aan een 'Governing Board' bestaande uit ten hoogste 15 leden. Het stemrecht is functie van het quotum.

Het Amerikaansche standpunt - Hoofdlijnen van het White-plan

In April 1943, eveneens, wer d door M. Morgenthau, Staatssecretaris bij de Thesaurie in de Vereenigde Staten, het plan bekend gemaakt van Harry WHITE, raadgever bij de Thesaurie en vroeger hoofd van het Amerikaansch egalisatiefonds.

Dit plan steunt op het beginsel der volstrekte vrijheid in zake internationaal valutaverkeer en op dit der absolute stabiliteit der valutaverhoudingen.

De toegepaste techniek is die van het stabilisatiefonds. Het centraal gezag in zake valuta wordt toevertrouwd aan het 'INTERNATIONAL STABILISATION FUND OF THE UNITED AND ASSOCIATED NATIONS', dat over een maoeuvre-massa zou beschikken van 5 milliard $, door de leden samengesteld naar verhouding hunner respectievelijke quota. Deze quota worden bepaald op grond van de reserves aan goud en deviezen, van de betalingsbalans en van het nationaal inkomen der betrokken Staten.

Een onmiddellijke inbreng van 50 % van de quota wordt geëischt; de vereffening geschiedt in goud (12 1/2 %), in landsmunt (12 1/2 %) en in Staatsfondsen (25 %). In bepaalde gevallen kan de bijdrage in goud verminderd worden.

De verrichtingen van het Fonds worden gevoerd in Unitas, rekeningseenheid waarvan de waarde, vast verbonden aan het goud, gelijk is aan 10 $ (137 1/7 grains fijn goud).

De munt der deelnemende landen wordt door het Fonds in vast verband gebracht met de Unitas. Eens vastgesteld kan deze verhouding alleen bij een meerderheid van 4/5 door de directie worden gewijzigd: een uiterst strakke stabiliteit der pariteiten die alleen binnen de 'gold points' mogen bewegen.

Het is de functie van het Fonds het evenwicht der betalingsbalansen te verzekeren door aan de leden deviezen tegen hoogerbedoelde vaste pariteiten ter beschikking te stellen in ruil van goud of van nationale betaalmiddelen. Alleen betalingen 'on current account', t.t.z., in verband met de afwikkeling van gewone handelsverrichtingen, met uitsluiting van kapitaaloverdrachten, kunnen echter in aanmerking komen.

Aanhoudend onevenwicht der betalingsbalansen vertolkt zich hier door de ophooping van deviezen der, debiteurstaten. Stijgende boeten worden daarom ook hier opgelegd in geval het Fonds in bezit komt van een hoeveelheid nationale betaalmiddelen die het quotum van het betrokken land in zekere mate overtreft. Debiteurstaten kunnen bovendien verplicht worden maatregelen

uit te voeren door het Fonds opgelegd: 'to adopt and carry out measures recommended by the Fund'.

Crediteurstaten moeten hunnerzijds de richtlijnen van het Fonds nauwkeurig onderzoeken: 'to give immediate and careful attention to measures recommended bij the Fund'.

De directie wordt waargenomen door een 'Board of Directors' waarin ieder deelnemer vertegenwoordigd is. Ieder vertegenwoordiger heeft 100 stemmen plus één per schijf van 100.100 Unitas waaruit zijn quotum bestaat. Geen land beschikt over meer dan 25 % der stemmen. Belangrijke beslissingen vergen een meerderheid van 80 %.

Nauw verwant aan het White-Plan - dat overigens herhaaldelijk lichte wijzigingen heeft ondergaan - is het project van M. Morgenthau dat de oprichting voorziet van een wereldbank: de 'BANK FOR RECONSTRUCTION AND DEVELOPMENT OF UNITED AND ASSOCIATED NATIONS'. Deze wereldbank zou te waken hebben over de stabiliteit van de prijzen der grondstoffen, over het aanleggen van stocks en over de oordeelkundige verdeeling er van; zij zou tevens kredieten toestaan voor productieve doeleinden.

Het Duitsche standpunt

Er bestaat geen Duitsch valutaplan. Wel heeft Duitschland stelling gekozen tegenover de Angelsaksische valutaplannen en als kritisch materiaal mag dit onze belangstelling wekken. Aan de hand van verklaringen van Dr. Funk, Rijksminister van Economische Zaken en President der Rijksbank, van Dr. Predöni, Professor aan de Universiteit te Kiel en van Dr. Fischböck, Rijkscommissaris voor de prijzen, kan men pogen het Duitsche standpunt ter zake samen te vatten.

De kritiek treft vóór alles den opzet zelf, met name de - naar Duitsche meening hopelooze - poging de oude wereldeconomie, de 'Weltwirtschaft', in het teeken van een laattijdig en beschaamd liberalisme te herstellen en tevens de verre bedoeling, met name - naar dezelfde meening - de vestiging van een Angelsaksische economische overheersching.

Bovendien zouden de valutaplannen een 'onverdraaglijke beperking van de economische en monetaire zelfstandigheid der volkeren' beteekenen.

Technisch zouden ze tot mislukking gedoemd zijn. 'Het is niet mogelijk het automatisme van het economisch gebeuren met monetaire middelen te doen heropleven'. Keynes wil op de internationale verhoudingen de financieele principes toepassen die gelden op het nationaal plan. Maar zoowel nationaal als internationaal hangt de werking van het bankwezen hoofdzakelijk af van een evenwichtig economisch systeem. 'Man kann nicht die Weltwirtschaft mit Währungsplänen, sondern man musz die Währungen mit Wirtschaftsplanungen in Ordnung bringen'.

Hoe belangrijk het internationaal betalingsverkeer ook voor het onderhouden van vlotte economische betrekkingen onder de Volkeren zijn mag, valutaverhoudingen blijven aan economische noodwendigheden ondergeschikt.

Het komt er dus vóór alles op aan in het economisch en financieel apparaat van ieder land orde te scheppen. Tegenover de idee van een internationaal muntsysteem dient deze eener economische ordening gesteld, steunend op de natuurlijke krachten en behoeften der volkeren; in het raam dezer ordening moet de waarde van het geld naar binnen en naar buiten worden bepaald door de balans der inwendige en uitwendige prestaties; de staat legt die waarde souverein vast.

De wereldhandel kan slechts geleidelijk worden hersteld door tusschenkomst van centrale organen die de belangen van groote, 'continentale' ruimten

vertegenwoordigen. De kleinere en middelgroote natiën vinden aldus bij de grootere eenheden waarvan ze deel uitmaken de noodige bescherming tegen de willekeur van het internationaal financiewezen.

Fransche standpunten

Er zijn weinig gegevens beschikbaar over de houding van Frankrijk. De HH. A. ISTEL, raadsman van REYNAUD en H. ALPHAND, financieel attaché te Washington, zouden echter hun verwachtingen evenzeer stellen in een gecoördineerde economische politiek der groote natiën als in de techniek der valutaplannen.

Einde 1943 pubilceerde anderzijds J. PERROUX, professor aan de rechtsfaculteit te Parijs in de Revue de l'Economie contemporaine een vrij origineele uiteenzetting over het vraagstuk.

Volgens PERROUX bieden de wereld- of continentale systemen het 'beslissende' nadeel onvermijdelijke werktuigen te zijn van een of ander economisch imperialisme.

Daarom verkiest hij een federatief stelsel met drie trappen: vooreerst de primaire federatie die meerdere groepen van natiën omvat (b.v. de Scandinaafsche groep, de Latijnsche groep, de Germaansche groep, enz.) en waarin naar economische en monetaire eenheid wordt gestreefd; vervolgens de Europeesche federatie waarin de internationale betalingen in principe door campensatie verricht worden; ten slotte zouden de betrekkingen tusschen de Europeesche federatie en de natiën of groepen van natiën buiten Europa zooveel mogelijk door compensatie en, in zoover het de spitsen of saldi betreft, door goud geregeld worden.

Een Zweedsch standpunt: Professor Cassel

Een gezagrgke neutrale meening is die van Prof. CASSEL, bekend specialist der internationale muntproblemen.

Naar blijkt uit het laatste trimestrieel overzicht 1943 van de 'Scandinaviska Banken' gelooft Prof. CASSEL aan de geleidelijke verwezenlijking van een wereldstelsel met een eenvormige valuta die overal erkend wordt. Hij acht echter de tijden voor zulk muntstelsel nog niet rijp. De staten beschouwen het recht op een eigen valuta als een wezenlijk, deel hunner souvereiniteit. Daarom moeten de pogingen tot het organiseeren van een internationaal muntsysteem hoofdzakelijk gericht zijn op een zoo stabiel mogelijke pariteit der diverse valuta's, m.a.w. op de handhaving van vaste wisselkoersen. Bovendien moet er gestreefd worden naar de grootst mogelijke stabiliteit van de koopkracht der valuta's ten opzichte van de goederen. Dit zijn de twee grondregels die de naoorlogsche valutapolitiek dienen te beheerschen.

De moeilijkheid bestaat nu hierin dat de stabiel gehouden wisselkoeraen niettemin de getrouwe weergave moeten zijn van de interne muntwaarde. Vóór alles moet dus de juiste 'koopkrachtpariteit' der valuta's worden vastgesteld. Eenvoudig lijkt dit niet. Een overgangsperiode zal moeten worden voorzien. Verder is duidelijk dat om wille van het behoud van vaste valutaverhoudingen, de stabiliteit der interne koopkracht van het geld moet worden nagestreefd.

Prof. CASSEL voorziet ook de oprichting van een wereldbank met eigen valuta die aan de leden van de organisatie kredieten zou verleenen om de ontwikkeling der productieve krachten te bevorderen. De Bank zou geldmiddelen - door al de leden erkend - uitgeven in verhouding tot de behoeften der wereldeconomie. Hij acht het samenstellen van een aanvangskapitaal door

de leden samengebracht overbodig: dit is alleen een nuttelooze toepassing van een traditie in zake privaat-economie.

Het vaststellen van quota aanziet hij eveneens als nutteloos en tevens als een bron van moeilijkheden.

De beteekenis van het goud is volgens hem bijkomstig in het technisch probleem van het in leven roepen van een wereldvaluta die het best zonder goud kan stellen.

Practisch hecht hij het grootste belang aan het bepalen van een vasten wisselkoers tusschen het pond sterling en den dollar: dit is de gewichtigste stap naar het scheppen eener wereldvaluta. De wereldhandel wordt immers in aanzienlijke mate door deze beide valuta's beheerscht en hierin zal vooralsnog geen verandering treden.

Het standpunt der Sowjet-Unie

Hier mangelt het wederom aan voldoende en aan nauwkeurige gegevens.

Uitlatingen van Prof. VARGA, raadsman der Sowjet-regeering, in het officieuze tijdschrift 'Woina i Rabotni Klass' wettigen de - naderhand bevestigde - meening dat de Sowjet-Unie het standpunt der Vereenigde Staten bijtreedt in zake de functie van het goud als internationaal betaalmiddel. De Russische goudproductie, in 1940 geraamd op 4 à 4 1/2 millioen once en thans opgevoerd tot 12 à 13 millioen once - naar onbevestigde schattingen - alsook de aanzienlijke importbehoeften der Unie zijn hieraan waarschijnlijk niet vreemd.

De U.d.S.S.R. blijkt dan ook voorstander te zijn van het herstel van den goudstandaard. Zij wenscht nochtans haar vrijheid van handelen te beware in binnenlandsche muntaangelegenheden alsook in zake handels- en financieele politiek.

Critische beschouwingen

Daar ze het vertrekpunt vormen van een onontbeerlijke valuta-ordening die zich overigens schijnt te zullen voltrekken, mogen hier enkele aanvullende beschouwingen over de Angelsaksische plannen volgen.

Beide streven het zelfde doel na: gezonde en stabiele valutaverhoudingen. Techniek, strekking en geest zijn niettemin verschillend. Ze dragen de onmiskenbare sporen van de natiën waar ze ontstonden en verheben, nauwelijks de belangen die hun ontwerpers vertegenwoordigen.

Het Britsche plan is 'expansionistisch', dynamisch en plooibaar. Het voorziet kredietmogelijkheden zonder voorafgaanden inbreng der leden. Wellicht mede in verband met de verzwakte financieele positie van Engeland en met haar overheerschende handelsbelangen wordt door KEYNES de functie van het goud beperkt en de formule van een centrale clearing boven het volstrekt vrij valutaverkeer verkozen. Wegens dezelfde redenen stelt KEYNES als maatstaf bij het vaststellen der quota - waarvan de dubbele beteekenis hooger werd onderlijnd - het volume van den buitenlandschen handel voor. dan wanneer WHITE als criteria ook de voorraden aan goud en deviezen doet tusschenkomen.

Specifiek Britsch is de geest van het Keynesplan, dat onwillekeurig doet denken aan de structuur zelf van den British Commonwealth of Nations, alleen door vrijwillige trouw verbonden. 'De vrijwillig gesloten overeenkomsten onder de staten-leden zullen de vrijheid van handelen dezer laatste eenigszins beperken. Het staat hun echter eveneens vrij, mits in acht neming van een termijn, die overeenkomsten op te zeggen. Moesten vele staten van deze

vrijheid gebruik maken, mislukt het plan. Maar de mogelijkheid zich zoo noodig te kunnen terugtrekken zal de staten aanzetten bun duurzame medewerking te verleenen'. Aan de staten-leden wordt een zekere autonomie inzake de muntpariteit overgelaten. Het verband met het goud is tamelijk los. Vele aanpassingsmogelijkheden en overgangsformules worden tevens voorzien waarvan hier, wegens de beperkte ruimte, geen gewag kan worden gremaakt. De verhouding der landsmunten tot het bancor wordt door onderlinge overeenkomst bepaald.

Het groote verwijt door de krediteurstaten tot KEYNES gericht is het gevaar voor ophooping van bancor-activa die, voornamelijk voor de Vereenigde Staten, prijzeninflatie zou voor gevolg hebben.

Het Amerikaansche plan is 'contractionnistisch', strak, doctrinair. Het overwegend belang door H. WHITE aan het goud gehecht is natuurlijk te verklaren door de concentratie van de 3/4 der wereldvoorraden in de Vereenigde Staten. Bovendien is zijn plan niet heelemaal van een zeker imperialisme vrij te pleiten, althans in den primitieven vorm. Door de belangrijke beslissingen ondergeschikt te maken aan een meerderheid der 4/5 van de stemmen houden de Vereenigde Staten - die practisch over 25 % der stemmen zouden beschikken - zich een soort vetorecht voor. Verder wordt de verhouding der valuta's tegenover de Unitas souverein door het Fonds vastgesteld. Crediteurstaten genieten van een gunstregime: hen treft geen positieve sanctie.

 

Kritiek in eigen kamp schijnt veel heviger geweest te zijn in de Vereenigde Staten dan in Engeland. Het bankwezen in de States koestert wantrouwen tegenover naar zijn oordeel te ver gedreven staatsinmenging. Het doet tevens technische argumenten gelden: het wijst onder meer op de noodzakelijkheid eener voorafgaande financieele saneering in elk land (Williams, ondervoorzitter der Federal Reserve Bank of New-York), op de primauteit der handelspolitiek boven de financieele politiek (Anderson, deskundige der Chave National Bank of New-York), op de wenschelijkheid van geleidelijke actie en, vóór alles, eener vaste verhouding pond sterling-dollar (Fraser, voorzitter der First National Bank of New-York).

Een algemeene bemerking betreft ten slotte beide plannen: het valutaprobleem, hoe belangrijk ook, is een ondergeschikt probleem dat onmogelijk buiten de primaire vraagstukken van productie en distributie om kan worden opgelost. Een internationale ordening is ook ondergeschikt aan het herstel van het economische en financieel tegenwicht in de landen die van het systeem deel uitmaken.

II Het bereikte resultaat: het accoord van Bretton Woods

Einde April 1944 werd als vrucht der inspanningen van de deskundigen der geallieerde en geassocieerde landen een nieuw plan bekend gemaakt: een poging tot verzoening der Engelsche en Amerikaansche standpunten.

Tegen sommige verwachtingen in en ondanks de moeilijkheden ondervonden bij het overbruggen van vele tegenstellingen, werd den 15n Juli 1944, op de internationale conferentie te Bretton Woods die de vertegenwoordigers van 44 deelnemende staten vereenigde na veertien dag-en beraadslaging, algeheele overeenstemming bereikt over de wezenlijke grondslagen eener internationale valutaordening(4).

De conferentie kwam tot volgend besluit:

Voor net herstel van ordelijke en stabiele valutaverhoudingen dienen na den oorlog twee afzonderlijke doch eng met elkaar samenwerkende instellingen in net leven geroepen: een bank voor den wederopbouw en net bevorderen van kapitaalinvesteeringen op langen termijn (International guarantee and Investment Corporation) en een Valutafonds belast met het soepele overbruggen van voorbijgaande afwijkingen der afzonderlijke betalingsbalansen (International Monetary Fund).

Als gezagvoerende Organen dienen deze instellingen te waken over het internationaal kapitaal- en betalingsverkeer.

Als bestendige raadgevende organen is het bun taak een harmonische economische ontwikkeling te bevorderen en de deelnemende landen bij het treffen van passende maatregelen tot het verhelpen van om het even welke evenwichtstoringen bij te staan. In dit laatste verband kan zoo noodig ook moreele drukking worden uitgeoefend. Nochtans wordt er herhaaldelijk op gewezen dat aan de souvereiniteit der deelnemende staten niet mag getornd worden.

Als technische formule met het oog op de afwikkeling van een vrij betalingsverkeer werd, naar het Amerikaansche voorstel van WHITE, het gemeenschappelijk Valutafonds met een manoeuvre-massa boven het clearingsysteem verkozen.

Principieel zullen de voorziene instanties niet ingrijpen in de belangensfeer der bestaande privaatinstellingen. Zij zullen alleen aanvullende kredietfaciliteiten verstrekken, buiten den gewonen deviezenhandel der internationale bankinstellingen en de gewone private buitenlandsche kapitaalinvesteeringen om.

De geest van het accoord is ongetwijfeld verwant aan de Britsche voorstellen. Aldus werd rekening gehouden met de opwerpingen van KEYNES tegen den terugkeer tot een zuiveren goudstandaard.

Het International Monetary Fund

Het doel van het Fonds, zooals het is omschreven in de 'Final Act' van de Conferentie de Bretton Woods, is het bewerkstelligen van internationale samenwerking in zake valuta, het verzekeren der muntstabiliteit en het bevorderen der economische expansie.

Practisch komt de taak van het Fonds er op neer door het te koop aanbieden van buitenlandsche deviezen tegen goud of nationale betaalmiddelen een eventueel onevenwicht in de internationale betalingsbalansen 'on current account' uit te schakelen.

Ontstaat er onevenwicht in de betalingsbalans van een krediteurland, dan vertolkt zich dit noodzakelijk door het sunken der deviezenvoorraden van dit land in het Fonds. Tegenover de stijgende vraag kan het Fonds alsdan deze deviezen 'zeldzaam' verklaren, wat de beperking der transacties voor gevolg heeft en in feite het sluiten der exportmarkten voor het betrokken krediteurland kan beteekenen.

Met het oog op de valutastabiliteit zal de pariteit der landsmunten naar voorgeschreven methodes en binnen bepaalden tijd in onderling akkoord worden vastgesteld en in goudwaarde of in dollar (gewicht en gehalte per 1 Juli 1944) uitgedrukt. Devaluaties in een geest van mededinging zijn uitgesloten.

Aan de deelnemende landen wordt noch een strakke verhouding hunner landsmunt tot het goud, noch een verplichte omwisseling in goud van hun nationale betalingsmiddelen opgelegd. Pariteitswijzigingen tot 10 % kunnen door elk land zelfstandig worden doorgevoerd, mits ze voorafgaandelijk aan het Fonds werden medegedeeld. Voor een verdere wijziging van 10 % is de

raadpleging van net Fonds echter vereischt. Sterkere afwijkingen zijn ondergeschikt aan een onderlinge schikking na een nauwkeurig onderzoek van den toestand.

Van het in het leven roepen eener internationale munteenheid (bancor, unitas, enz.) werd, in overeenstemming met de voorstellen der deskundigen, afgezien.

Het vaststellen der quota werd aanleiding tot ernstigen belangenstrijd. Het quotum bepaalt inderdaad het maximum bedrag aan buitenlandsche betalingsmiddelen waarover het betrokken land mag beschikken. Het bepaalt eveneens het aantal stemmen en is daarom van doorslaande beteekenis voor den invloed op de leiding van het Valutafonds. Hier speien dus, naast economische factoren, tevens politieke prestige-overwegingen. Het bleek niet gemakkelijk aan de eischen van al de deelnemende landen en ni. van de Sowjet-Unie, te voldoen. De afgevaardigden van China, Frankrijk, Indië en Egypte hebben slechts onder voorbenoud hun aandeel aanvaard.

De quota en het aantal stemmen der deelnemende landen werden als volgt vastgesteld:

Quota in millioen $ Aantal stennmen
Vereenigde Staten 2750 27.750
Engeland 1300 13.250
Sowjet-Unie 1200 12.250
China 550 5.750
Frankrijk 450 4.750
Britsch-Indië 400 4.250
Canada 300 3.250
Nederland 275 3.000
België 225 2.500
Australië 200 2.250
Brazilië 150 1.750
Tsjecho-Slowakijë 125 1.500
Polen 100 1.250
Zuid-Afrika 90 1.150
Joegoslavië 60 850
Bolivië 60 850
Noorwegen 50 750
Chili 50 750
Nieuw Zeeland 50 750
Columbia 50 750
Cuba 50 750
Egypte 45 700
Griekenland 40 650
Peru 25 500
Iran 23 480
Venezuela 15 400
Philippijnen 15 400
Luxemburg 10 350
Irak 8 330
Abessinië 6 310
Dominic. Republiek 5 300
Ecuador 5 300
Costas Rica 5 300
Guatemala 5 300
Haiti 5 300
Honduras 2.5 275
San Salvador 2.5 270
Nicaragua 2 270
Paraguay 2 270
IJsland 1 260
Panama 0.5 225
Liberia 0,5 225
  _____ _____
Totaal 8.833 99.080

Het ontwerp van het valutaverdrag voorziet bij artikel 3 dat het Fonds, wanneer het zulks gewenscht acht of wanneer zulks wordt aangevraagd, wijzigingen aan de quota mag voorstellen.

Ieder deelnemend land is er toe gehouden ten minste het kleinste der beide volgende bedragen in goud te betalen:

1o)25 % van zijn quotum; of
2o)10 % van zijn officieele nettovoorraden aan goud en dollars op den dag dat het Fonds de leden mededeelt dat het kortelings tot deviezentransacties zal kunnen overgaan.

Het saldo wordt in de landsmunt betaald.

De directie van het Fonds zou worden waargenomen door een Raad van Beheer, waarin al de leden zouden vertegenwoordigd zijn en een uitvoerend Comité bestaande uit 12 (5 best endige en 7 verkozen) leden.

De verdeeling der bestendige zetels in het uitvoerend comité bracht moeilijkheden mede. De Vereenigde Staten, Groot Brittanië, de Sowjet-Unie, China en Frankrijk zijn bestendig vertegenwoordigd, twee zetels zijn voorbehouden aan de republieken van Zuid Amerika, vijf andere worden over de andere landen verdeeld.

Waar het Fonds zal zetelen Staat nog niet vast. Waarschijnlijk in New-York. Londen komt dan wellicht voor de Wereldbank in aanmerking.

De International Guarantee and Investment Corporation

Er werd gemakkelijker overeenstemming bereikt betreffende de oprichting van een internationale bank voor den wederopbouw en voor economische ontwikkeling.

Wel werd de bedenking geopperd dat het aan de Vereenigde Staten als grootste schuldeischer toekwam de noodige kredieten voor den wederopbouw van de wereld onder dragelijke voorwaarden ter beschikking te stellen. Doch het werd ook ingezien dat voor internationale kapitaalinvesteeringen op langen termijn eveneens een raadgevend orgaan gewenscht is, dat de last van het risico dezer investeering niet op één land kan wegen en dat, ten slotte, gemeenschappelijk toegekende kredieten het gevaar van politieke afhankelijkheid verminderen.

Naast den wederopbouw en de economische ontwikkeling der deelnemende staten door het verstrekken van krediet op langen termijn en benevens den groei van den internationalen handel door bevordering van buitenlandsche kapitaalinvesteeringen, heeft de bank tot taak een soepelen overgang van de oorlogs- naar de vredeseconomie te bewerkstelligen.

Het noodige kapitaal werd vastgesteld op 9.300 millioen dollar. Ieder land zou in principe een gedeelte onderschrijven gelijk aan zijn quotum in het Fonds. De Vereenigde Staten zouden echter - als bijzonderste krediteurstaat - een bedrag van 3.175 millioen dollar voor hun rekening nemen. Daarvan zijn 20 % betaalbaar bij de onderschrijving (10 % in goud of in dollar; 10 % in nationale betaalmiddelen).

De bank zal aanvankelijk het herstel bevorderen van havens, van bedrijven van openbaar nut, van spoorwegen, banen, enz.. Zij zal kapitaal verstrekken onder redelijke voorwaarden inzonderheid daar waar privé instellingen in verband met de risico's inhaerent aan dergelijke verrichtingen gedwongen zouden zijn hooge rente te eischen en zich tot kortere krediettermijnen te beperken.

Belgie in het Internationaal muntsysteem(5)

Alleen ona grondgebied is klein. Het mag ons daarom niet verwonderen België vooraan op de lijst der geallieerde mogendheden te zien voorkomen en ons financieel-economisch potentieel - met dit van Congo inbegrepen in een quotum van 225 millioen dollar te zien omzetten. De economische unie België-Holland vereenigt een quotum van 500 millioen dollar en bezet aldus de 5de plaats wat het belang der bijdragen betreft; dit verleend haar het recht op een vertegenwoordiger in het Uitvoerend Comité van het Fonds.

De deelneming aan het Fonds zal voor België een onmiddellijke storting van 58 millioen dollar in goud en 167 millioen dollar in Belgische frank vergen; de onderschrijving van een gedeelte van het kapitaal der Wereldbank zal aanvankelijk een storting van 4,5 millioen dollar in goud en 40,5 millioen dollar in Belgische frank met zich brengen.

Dit alles zou België recht geven op den aankoop van een bedrag van buitenlandsche deviezen gelijk aan 283 millioen dollar in mil van Belg. frank en daarenboven op leeningen op langeren termijn voor een bedrag dat haar kapitaalonderschrijving in de Wereldbank ver te boven gaat.

Deze voordeelen zijn niet te onderschatten: zij kunnen een wezenlijke rol

spelen bij den industrieelen wederopbouw, bij de economische heraanpassing en bij het heropleven van den buitenlandschen handel.

Terloops wezen hier de muntakkoorden aangestipt die België met Nederland en met Engeland, respectievelijk in October 1943 en in September 1944 heeft afgesloten. Deze akkoorden, tot stand gekomen in den geest van Bretton Woods, hebben een meer onmiddellijke beteekenis; zij scheppen vaste verhoudingen tusschen bepaalde deviezien en bevorderen de ontwikkeling van een evenwichtig handelsverkeer tusschen de betrokken natiën.

Uit al wat voorgaat blijkt ten slotte voldoende de noodzakelijkheid voor al de staten die van het internationaal muntsysteem deel uitmaken gezonde binnenlandsche financieele toestanden te scheppen. Daaraan is het slagen van het geheel ondergeschikt; maar daarin ligt ook de voorwaarde eener actieve en rendeerende deelneming aan een systeem dat in zich de sanctie voor den zwakkeling bevat. Daarom is het saneeringsproces in de nationale huishouding van zoo overwegende beteekenis.

Nabeschouwingen

Het is natuurlijk voorbarig een definitief oordeel te vellen over wat te Bretton Woods werd bereikt.

Alleszins is de conference er in geslaagd menige kloven te overbruggen en menige tegenstellingen te verzoenen. Het lijkt wel dat het beste van de bestaande plannen werd overgehouden, dat ruimschoots met de geuite kritiek - vanwaar die dan ook kwam - werd rekening gehouden, en dat uit de botsing der belangen ten slotte een vrij gelukkig evenwicht is tot stand gekomen. Een krachtige wil om over een bepaalde formule tot overeenstemming te geraken is daartoe ongetwijfeld vereischt geweest.

Het ware verkeerd de beteekenis van Bretton Woods te overschatten. Alleen een principieel accoord werd bereikt over een ontwerp dat ter wettelijke goedkeuring aan de volksvertegenwoordiging der deelnemende staten moet worden voorgelegd. Bovendien waren niet al de Staten - inzonderheid niet de neutrale - vertegenwoordigd. En ten slotte ligt er een groote afstand tusschen een formeel accoord over de algemeene principes - verondersteld dat ze bekrachtigd worden - en de practische toepassing er van. Wat dien afstand nog vergroot zijn de belangrijke lacunes die de overeenkomst biedt. Daar is met name de vaststelling der pariteiten en inzonderheid de verhouding pond-dollar die niet werden geregeld. Het zou nochtans overdreven zijn te zeggen dat - zooals de Engelsche professor Pigou het eens uitdrukte - het plan zooveel gaten vertoont dat het op eerste gezicht den indruk geeft alleen uit gaten te bestaan. Veeleer dient, met denzelfden professor, het onverwachte resultaat eener snelle overeenkomst onderlijnd.

Op het actief der overeenkomst kunnen o.m. volgende punten worden genoteerd:

het vrij matige karakter der verzoenende formule die gunstig afsteekt tegenover het te starre primitieve Amerikaansche plan;

het achterwege laten van een wereldvaluta, waarvoor de tijden nog niet rijp zijn, alsook van uitgesproken 'imperialistische' eischen;

de positieve vaststelling - natuurlijk onder voorbehoud - der quota, hoe moeizaam die ook möge geweest zgn;

de ruime opvatting van het plan dat zich niet uitsluitend op Valuta-technisch terrein beweegt maar aan het probleem van het herstel der wereldeconomie, van den wereldhandel en van het krediet de noodige plaats inruimt;

het aanvaarden van een passende verantwoordelijkheid der crediteurstaten in zake het evenwicht der betalingsbalansen;

het verzaken aan een te strenge toepassing van het gold-standard-systeem.

Over dit laatste punt heerscht wel een zekere verwarring die niet in de laatste plaate te wijten is aan haast paradoxale uitlatingen van Lord KEYNES zelf. Waar de geleerde professor eensdeels het goud als de ruggegraat van het systeem bestempelt, verklaart hij anderdeels dat het plan met de onttroning van het goud instemt. Geheel onverzoenbaar zijn beide uitlatingen niet: het gele metaal blijft - om wille van zijn technische en psychologische foeteekenis - een groote rol spelen; tevens kan de goudwaarde van een valuta gewijzigd worden indien het bewezen wordt dat daarmee het handhaven van het evenwicht gediend wordt. Veel zal hier van de practische uitvoering afhangen.

De bijzonderste verdienste van de overeenkomst is wel - aldus ook KEYNES - dat ze aanstuurt op een internationale monetaire inrichting welke niet zonder meer haar wil kan opleggen doch een forum voor consultaties beteekent dat elken monetairen maatregel die alleen door nationale zelfzucht werd ingegeven moet verhinderen of althans bemoeilijken.

En dit leidt tot het derde deel dezer uiteenzetting.

III De zin van het verschijnsel

Noodzakelijke hervorming der instellingen

Om de inrichting van een internationaal muntsysteem in haar logisch verband te situeeren is het noodig op te klimmen tot een overbekend doch alles overheerschend feit: de diepgaande wijzigingen tijdens de XIXde en XXe eeuw in de economische en sociale wereldstructuur ingetreden.

Het is niet overdreven den nagenoeg geheel op materieelen en technischen vooruitgang geconcentreerden mensch te vergelijken met den leerling-toovenaar die machten wist op te roepen welke hij niet vermocht te beheerschen(6).

Want de ideeën en de sociaal-politieke instellingen hielden met de materieele ontwikkeling geen gelijken tred. Tusschen beide heeft zich een ware evenwichtsbreuk voorgedaan. Het is de taak van onzen tijd dit evenwicht te herstellen. Niet door den terugkeer tot het 'eenvoudig natuurlijk' leven van voorheen zooals Berdiaeff dit predikt in 'De nieuwe middeleeuwen' - de geschiedenis kent geen terugkeer - doch door de hervorming der instellingen.

Deze hervorming moet even diep zijn als de structuurwijzigingen zelf. Wellicht beteekent zij den ondergang van elk individualisme(7). Zij stelt alleszins het probleem der internationale betrekkingen.

Naar de vestiging eener wereldorde

Immers, de menschen groepeeren zich niet krachtens abstraete formules maar krachtens de levende, technische en economische werkelijkheid.

De technische ontwikkeling, nu, de aangroei der bevolking (die van Europa is in den loop ééner eeuw verdrievoudigd) de noodzakelijkheid eener ontzaglijke en steeds meer gespecialiseerde productie hebben het nationaal verband doorbroken en de belangrijkste problemen van allen aard op het internationaal plan gebracht. Aldus is, in feite, een wereldmaatschappij ontstaan.

De gedachte eener wereldmaatschappij is niet nieuw. Suarez erkent reeds haar noodzakelijkheid. Dat ze wortelt in het natuurrecht, dat ze onderworpen is aan een zedelijke orde die aan een positieve juridische orde gestalte moet

verleenen wordt nauwelijks betwist(8). De beperktheid zelve der wereldruimte, die den mensch levensmogelijkheden moet bieden, dringt ze materieel op.

De practische organisatie dier samenleving, de opbouw dier internationale positieve juridische orde stuit evenwel op groote moeilijkheden. Mede van de voornaamste is wel het dogma der volstrekte staatssouvereiniteit - die bron van anarchie zooals Huizinga ze bestempelt in 'In de schaduwen van morgen'.

Onder den invloed der positivistische rechtsopvattingen werd de juridische aard van het internationaal publiek recht (jus gentium) een tijd lang in twijfel getrokken: 'de staten hebben alleen die plichten welke ze zich uit vrijen wil opleggen'.

Sedert den aanvang dezer eeuw valt echter een terugkeer te bespeuren tot het natuurrecht gesteund op de objectieve begrippen van rechtvaardigheid en van solidariteit, waaraan de souvereiniteit ook onderworpen is. Het recht staat immers boven hen die het ondergaan, dit is de voorwaarde van het gezag.

De gevolgen dezer nieuwe orientatie der doctrine heeft zich bijzonder doen gevoelen op het gebied der internationale samenwerking. Aldus voorziet het Statuut van het Bestendig Internationaal Gerechtshof te Den Haag de toepassing der algemeene rechtsprincipes door de beschaafde volkeren erkend, wat in tegenstrijd is met de positivistische rechtsopvatting.

Het verzaken aan de leer der volstrekte staatssouvereiniteit brengt ook de erkenning mede van de ongelijkheid der natiën. De gelijkheid der natiën - een juist begrip waar het zuiver rechtsgelijkheid geldt - is een valsen en gevaarlijk begrip wanneer het wordt toegepast op het plan der internationale samenwerking om aan iederen staat - groot of klein - een gelijke deelneming in de werking der internationale instellingen te verzekeren(9).

In hoever wettigen echter deze theoretische tendenzen de hoop op een feitelijke juridische wereldorde, op een wereldrecht dat één zou zijn en practisch zou worden toegepast?

Een Japansche professor(10) stelde reeds die vraag en gaf daarop het volgende antwoord:

Er dient onderscheid gemaakt tusschen twee categorieën van recht:

de eerste omvat het recht dat nauw samenhangt met den natuurlijken toestand en met de historische tradities en gewoonten der volkeren: sterk nationaal getint zal dit recht moeilijk tot één posi tief complex te versmelten zijn;

de tweede omvat het recht dat verband houdt met de 'sociale techniek'' dit berust op rechtvaardigheids- en nuttigheidsbeschouwingen; het is daarom gemakkelijker overeen te brengen en neigt zelfs naar eenvormigheid. Zóó is het handelsrecht bijzonder vatbaar voor unificatie (zeevaartrecht, internationale overeenkomsten over de cheque en den wissel). De technische aard der materie leidt vanzelf tot 'unificatie' - zooals dit over 't algemeen met de industrieele techniek het geval is.

Beteekenis en voorwaarden eener wereldordening in zake valuta

Deze overwegingen nu openen gunstige vooruitzichten wat de ordening in zake valuta betreft, want niet alleen schijnt deze ordening technisch aangewezen en juridisch mogelijk; zij is bovendien in 't belang van alle natiën dringend

noodzakelijk en ligt trouwens in de lijn der algemeene economische ontwikkeling(11).

Daarmee komt ook de diepe beteekenis der valuta-overeenkomst duidelijk naar voren. Het geldt hier werkelijk een poging van internationale ordening van den economischen sector. Wellicht is zg een ernstige stap tot nauwere internationale samenwerking. Dat is ook de zin der woorden van Lord KEYNES die boven deze bijdrage vermeid staan.

Meteen kennen we ook de voorwaarden voor het slagen van deze poging.

Eéne schijnt reeds bereikt te zijn: het opgeven door de deelnemende staten van de volstrekte souvereiniteit, de onderwerping aan een gemeenzame tucht en het aanvaarden der feitelijke ongelijkheid der natiën. Dit is op zichzelf reeds merkwaardig. Wei zegt KEYNES dat '.. no greater surrender (of their sovereign rights) is required than in a commercial treaty' maar de actieve tusschenkomst van een superstatale instelling in de nationale economische en financieele politiek - al wordt die dan ook vrijwillig aanvaard - is niet apecifiek aan een handelsakkoord eigen.

De bijzonderste voorwaarde blijft nog te verwezenlijken: de leiding en de werking van de gezagvoerende organen waarvan sprake in het accoord van Bretton Woods mag niet het resultaat zijn van den wil der sterksten: zij mogen alleen in het teeken staan der natuurrechterlijke beginselen van rechtvaardigheid en van solidariteit die ook het economische leven der volkeren dienen te beheerschen. Hiervoor kan men vreezen, want de toepassing dier beginselen komt niet noodzakelijk neer op het evenwicht tusschen de machtigste belangen. Van die voorwaarde hangt nochtans het duurzaam succes van het internationaal muntsysteem af. Het experiment van den Volkenbond heeft reeds geleerd dat een wereldinstelling die niet los staat van de politiek der grootmachten(9) weinig leefbaar is en alleszins niet aan haar functie beantwoordt.

Hier past het woord van Sir Joshua Stamp: 'The world can find no answer to its problems by the incessant production of programs for changed systems by unchanged men'.

En dit van Zitelmann: 'Boven de natiën die elkaar bestrijden moet de groote en diepe gedachte heerschen der menschelijke gemeenschap: zijn we niet alien broeders en zusters?'.

Zal ooit de droom van Cicero werkelijkheid worden?

'Nee erit alia lex Romae, alia Athenis, alia nunc, alia posthac.'

'Sed et omnes gentes et omni tempore una lex et sempiterna et immutabilis continebit, unusque erit communis quasi maglster et Imperator omnium Deus'.

 

15 December 1944.


Vorige Volgende

Over dit hoofdstuk/artikel

auteurs


landen


datums