Streven. Jaargang 10

[p. 238]

Economische kroniek
Wereldverbondenheid en buitenlandsche handel
door Prof. Dr. K. du Bois S.J.

Z.H. Paus Pius XII leert het ons: 'een wet van menschelijke solidariteit en liefde' vereenigt alle menschen onder elkaar, een wet hun 'door den gemeenschappelijken oorsprong en door de gelijkheid der redelijke natuur' opgelegd, een wet die 'eveneens berust op het offer van de Verlossing, dat door Jesus Christus op het altaar van het kruis aan zijn Hemelschen Vader ten gunste van de zondige menschheid gebracht werd'.

De onderlinge verbondenheid aller menschen komt tot uiting 'in de eenheid... van woonplaats, de aarde, wier goederen alle menschen volgens het natuurrecht mogen benuttigen, om zoo hun leven te behouden en te ontwikkelen' (Wereldbrief Summi Pontificatus).

Deze verbondenheid in het gebruik der aardsche goederen is er eene van lagere orde, eene die derhalve ondergeschikt is aan de onderlinge verbondenheid der menschen om reden van 'hun gemeenschappelijken oorsprong in God' en 'om hun bovennatuurlijk doel, God zelf naar Wien allen moeten streven' (Wereldbrief Summi Pontificatus). Is ze niet door God gewild om ons, door het aanvoelen onzer ongenoegzaamheid op stoffelijk gebied, te brengen tot het besef dier zielen-verbondenheid die de vleeschelijke mensch zoo weinig aanvoelt?

God wilde ze; daarom schiep Hij onze aardsche woonstede met een overvloed van natuurlijke rijkdommen, die geschikt zijn om in onze zoo verscheidene stoffelijke behoeften te voorzien, maar over de aarde zoodanig gelocaliseerd zijn dat geen gewest ze alle bevat, dat zelfs vele grondstoffen, ook van de meest noodzakelijke, slechts op een enkele of althans weinige plaatsen aangetroffen worden in voorwaarden waarin wij ze tot nuttige verbruiksgoederen kunnen omwerken.

Onze voorvaderen waren zich veel minder dan wij bewust van de schier oneindige verscheidenheid van de schatten der aarde en van 's menschen wereldverbondenheid ten gevolge van de localisatie dier schatten. Ze moesten dan ook veel ontberen. Van hetgeen den eenen in overmaat ter beschikking stond konden anderen niet deelachtig gemaakt: de afstanden waren zoo dikwijls onoverbrugbaar! Maar het menschelijk vernuft overwon eindelijk bijna geheel den afstand.

En daarom drong zich ons onze wereldverbondenheid met onze medemenschen uit alle werelddeelen als het ware vanzelf op toen wij, tot voor drie jaar, door den wereldhandel in elkanders behoeften voorzagen. Thans leeren nood en gemis van het meest noodzakelijke aan gansche volkeren wat het beteekent van andere werelddeelen afgesloten te zijn.

Wij willen hier deze wereldverbondenheid nog duidelijker laten uitkomen door na te gaan hoe de natuurlijke rijkdommen over de aarde verdeeld zijn en tot welke internationale handelsbetrekkingen die toestand aanleiding gaf.

De meeste gegevens van positieven en vooral van statistischen aard waar onze studie op berust putten wij uit de jongste uitgaven van den Dienst voor economische studies van den Volkenbond.

Noch het losbreken van den wereldoorlog, noch zelfs zijne verspreiding over bijna de gansche wereld beletten den Volkenbond zijn zoo verdienstelijk inlichtingswerk voort te zetten, ondanks moeilijkheden die bijna iedereen onoverkomelijk had geacht: de oorlogvoerders verzwijgen meestal de gegevens waaruit men hun economischen toestand, en derhalve hun economisch uithoudingsvermogen kan afleiden! Het pogen van den Dienst bleef geenszins vergeefsch; hij slaagde er in ook uit de oorlogsjaren talrijke interessante gegevens bijeen te brengen⁽¹⁾.

(1) Het Annuaire Statistique de la Société des Nations 1940/41 (271 blz., ing. Zw. Fr. 10, geb. Zw. Fr. 12,50) volgt op dat van 1939/40; de Revue de la situation économique mondiale 1939/41 (negende jaar, 317 blz., Zw. Fr. 7,50) op die van 1938/39. Deze laatste beschreef den toestand bij het losbreken der vijandelijkheden terwijl die over 1939/41 tot den Zomer van 1941 reikt. De publicaties die vóór den oorlog bepaalde onderwerpen uit den Annuaire statistique nader onderzochten werden niet voortgezet. De laatst verschenen zijn: Monnaies et banques 1939/40 (Aperçu de la situation monétaire), Aperçu général du commerce mondial 1938, Statistiques du commerce international 1938, Commerce international de certaines matières premières et denrées alimentaires 1938, Production mondiale et prix 1938/39, Balance des paiements 1938 en Finances publiques 1928-1935.
Steunende op vroeger bijeengebrachte gegevens, publiceerde de Service: Matières premières et denrées alimentaires (75 blz., Zw. Fr. 2,50), een verzamelwerk dat ons inlicht over de productie van 128 waren in 95 landen of gewesten en over den handel in die waren op den vooravond van den oorlog (in 1938 alsook in 1935, een jaar waarover overvloediger gegevens beschikbaar zijn en dat als betrekkelijk normaal mag aangezien worden); en Le commerce de l'Europe. Etude du commerce des pays européens entre eux et avec le reste du monde (118 blz., Zw. Fr. 5), een grondige studie die de kenmerken van dien handel, eveneens bij het losbreken van den oorlog, beschrijft en uitlegt; die daarbij aantoont welke invloeden er toe bijdroegen een vergaande kentering te brengen in de internationale handelsbetrekkingen, sedert de economische crisis die in 1929-30 aanving. Het hoofdstuk: Le commerce international uit Revue de la situation économique mondiale 1934-41 leert ons hetgeen er van die handelsbetrekkingen ten gevolge van den oorlog is geworden.

[p. 239]

De natuurlijke rijkdommen

Eenieder weet dat in België menig landbouwproduct om reden van het klimaat niet kan gewonnen worden. Op de lijst van de 31 meest belangrijke producten door de publicatie van den Volkenbond: Matières premières et denrées alimentaires vermeld, treffen wij er 16 dergelijke aan, waaronder bijna alle oliehoudende vruchten. Van de 15 overblijvende zijn er dan nog enkele die gunstiger in andere gewesten kunnen geteeld worden, althans voor bepaalde doeleinden: onze tarwe is niet hard genoeg, onze tabak is voor sigaar en sigaret bijna onbruikbaar, enz.. Van de metallische delfstoffen in dezelfde publicatie vermeld treffen wij er, op een weinig ijzererts na, geen enkel aan dat tegenwoordig uit onzen ondergrond kan gehaald worden en van de niet-metallische slechts twee: cement en steenkolen.

Meer nog: vele, en daaronder hoogst noodzakelijke delfstoffen als steenkolen, petroleum, koper, tin, lood, bauxiet worden slechts op enkele plaatsen in gunstige voorwaarden aangetroffen terwijl uitgestrekte gewesten ze bijna geheel missen. Wij stellen eenzelfde sterke beperking vast voor vele plantaardige producten: voor de zoogenaamde tropische vruchten, voor enkele vruchten uit onze gewesten, als tarwe, aardappelen en druiven, die onder de tropen bijna niet gedijen; voor rubber dat vochtig equatoriaal klimaat eischt, enz..

Geen wonder dan indien menig product overwegend, ja zelfs bijna uitsluitend, in slechts twee of drie, of zelfs in een enkel land gewonnen wordt⁽²⁾.

Ook in de bewerking der grondstoffen kwam, in den loop der vorige eeuw, een ver doorgevoerde specialisatie tot stand - waarvan wij hier de veelvuldige oorzaken onmogelijk nader kunnen nagaan. Men heeft in Europa twee deelen onderscheiden: het nijverheids- en het landbouw- Europa. Naar het nijverheids-Europa stroomden, uit alle werelddeelen, grondstoffen toe, waarvan een gedeelte eens bewerkt, naar hun land van herkomst terugkeerde. In dat nijverheids-Europa hoopte zich daarbij de bevolking zoodanig op dat in verschillende deelen er van - vooral in Groot Brittannië en in België - het onmogelijk werd uit den eigen bodem in voldoende hoeveelheid de noodige levensmiddelen te winnen.

Die specialisatie verminderde wel is waar gedurende den wereldoorlog van 1914-18: de verstrooiïng der wereldhandelsbetrekkingen, de stijgende vraag naar fabrikaten toen Europa in den oorlog gewikkeld niet meer vermocht ze af te staan, samen met nog andere oorzaken, zetten meerdere landen er toe aan zich althans eenigermate te industrialiseeren. De verandering was nochtans niet zoodanig ingrijpend dat ze een grondigen en blijvenden omkeer in de handelsbetrekkingen meebracht vooral omdat intusschen nieuwe vooruitgang in de vervoertechniek een verder uitwisselen van goederen op verren afstand in de hand werkte.

(2) Ziehier, voor enkele waren, welk deel uit de totale productie de voornaamste voortbrengende landen leverden:

Zilver: Mexico 32%, Vereenigde Staten 27%.

Koffie: Brazilië 62%, Colombië 11%.

Rubber: Britsch Malakka 41%, Nederlandsch Indië 33%.

Diamant: Belgisch Congo 51%, Goudkust 22%, Zuid-Afrika 11%.

Jute: Britsch Indië 100%.

Nikkel: Canada 80%, Nieuw Caledonië 7%.

Petroleum: Vereenigde Staten 60%, Rusland 11%, Venezuela 10%.

Radium: Belgisch Congo 60%, Canada 40%.

Thee: Britsch Indië 39%, Ceylon 19%.

De ontwikkeling van den wereldhandel

De ontwikkeling van den buitenlandschen handel is dan ook, sedert een honderdtal jaar, geweldig geweest: er werd steeds meer over de grenzen heen geruild terwijl de hinderpaal van den afstand zich steeds minder sterk liet gelden⁽³⁾.

(3) De waarde van de internationaal verhandelde producten wordt op de volgende bedragen geschat (per jaar, in millioenen Pond Sterling):

Jaartal	Waarde	Jaartal	Waarde
1860	725	1913	3.900
1890 à 94	1.750	1924	5.700
1900 à 04	2.400	1927	6.400

De waarde van den Belgischen buitenlandschen handel bedroeg rond 1850 slechts een tiende van hetgeen ze in 1910-13 was. Hij ontwikkelde zich als volgt (per jaar in millioenen fr.):

Jaartal	invoer	uitvoer	Jaartal	invoer	uitvoer
1841-50	217	167	1891-1900	1.834	1.569
1871-80	1.413	1.098	1912	4.958	3.951

[p. 240]

Het aandeel van ieder land in den wereldhandel is echter geenszins evenredig met zijne bevolking: de hooger ontwikkelde landen, en onder deze in de eerste plaats de meer gespecialiseerde nijverheidslanden, staan aan de spits én door de hoeveelheid der verhandelde producten én door hun aandeel in den handel met ver afgelegen gewesten.

Indien men Rusland buiten rekening houdt - waarvan de statistische gegevens bijzonder onzeker zijn - telt Europa (1935) slechts ongeveer 19% der wereldbevolking, en toch komt het in aanmerking voor ruim 1/2 van den buitenlandschen handel, voor 56% van den invoer en voor 46% van den uitvoer. In Europa zelf zijn het de meest geïndustrialiseerde landen die vooraan staan én wat betreft den globalen buitenlandschen handel, én wat betreft den handel met verder afgelegen landen. De tien meest geïndustrialiseerde landen van Europa⁽⁴⁾ tellen 247 millioen inwoners (61% der gansche bevolking van Europa), het overige Europa 158 millioen (39%). Welnu 83% van den ganschen invoer en 81% van den ganschen uitvoer van de Europeesche landen is invoer of uitvoer van het nijverheids-Europa. 51% van den totalen invoer en 40% van den totalen uitvoer van het nijverheids-Europa is handel met de overige werelddeelen terwijl enkel 25% van den invoer en 15% van den uitvoer van landbouw-Europa handel met de landen buiten Europa is.

(4) Deze nijverheidslanden zijn: Groot Brittannië, Duitschland, Frankrijk, België-Luxemburg, Nederland, Italië, Zweden, Zwitserland Tsjeckoslavakijë, Oostenrijk.
Van den totalen invoer van België kwam 41% van buiten-Europeesche landen terwijl zijn uitvoer voor 29% naar die landen ging. Die verhoudingen waren, voor Groot Brittannië 66% en 63%, voor Duitschland 42% en 28%.

Staatstusschenkomst

Tot 1914 en dan weer van rond 1920 tot 1930 kon de buitenlandsche handel zich bijna ongehinderd ontwikkelen naar de behoeften van de verschillende landen en naar hunne geschiktheid om in de nooden van andere te voorzien: zelfs de protectionistische landen belemmerden die ontwikkeling niet al te zeer; indien ze door hooge tolrechten hunne eigen productie bevorderden en daardoor den invoer moeilijkheden in den weg legden, dan hieven zij toch ongeveer even hooge rechten op den invoer uit alle landen. En vooral: de betalingen van het eene land aan het andere konden vrij geschieden, waaruit volgde dat het ruilen ongehinderd doorging zoolang hetgeen een land aan betalingen aan alle andere moest doen ongeveer overeenkwam met hetgeen dat land aan het gansche buitenland verschuldigd was⁽⁵⁾.

De economische crisis die in 1929-30 aanving bracht een radicale verandering in dien toestand: de staatsmacht greep krachtdadig in en wel door twee nieuwsoortige middelen nl. door contingenteering en door overdrachtsbeperking. Contingenteering regelt nauwkeurig hoeveel van een bepaald product mag ingevoerd worden, overdrachtsbeperking begrenst voor den schuldenaar de mogelijkheid zijn buitenlandschen schuldeischer te betalen. Om de benadeelde schuldeischers eenigermate schadeloos te stellen brengen dan de staatsbesturen het dikwijls tot clearingovereenkomsten.

Waarom werd naar die middelen gegrepen? Wij staan hier voor een zoodanige wisselwerking van oorzaken en gevolgen dat het onmogelijk is een volledig antwoord op die vraag te geven. Vermelden wij slechts een en ander. Vele landen hebben het afnemen der economische bedrijvigheid en de werkloosheid die er uit volgde willen te keer gaan door zooveel mogelijk in het eigen land voort te brengen wat ze eerst invoerden. Enkele hebben getracht zich van het buitenland onafhankelijk te maken door in al hunne behoeften uit eigen middelen te voorzien. De prijzen der grondstoffen en der levensmiddelen daalden aanzienlijker dan die der fabrikaten terwijl de landen waarvan normaal kredieten konden bekomen worden nu

(5) Die betalingen geschiedden om ontvangen waren, maar ook om andere redenen, inz. om de rente te betalen van voorgeschoten kapitalen. Vooral de nijverheidslanden hadden vele zulke 'diensten' bewezen, hetgeen hun toeliet een invoer te vergoeden die hun uitvoer overtrof.
Herstel van het evenwicht tusschen ontvangsten en uitgaven geschiedde wel eens op omslachtige wijze. Het voorbeeld van de Vereenigde Staten is bijzonder merkwaardig. Ze voerden veel uit naar Europa terwijl ze daarbij nog veel kapitalen uit dat werelddeel ontvingen; ze verkochten integendeel veel minder producten buiten Europa dan ze uit die gewesten kochten. Hoe werd het evenwicht hersteld? Hetgeen de Vereenigde Staten teveel aan betalingen uit Europa ontvingen diende hun om hunne schulden buiten Europa te betalen. De landen buiten Europa hadden in tegendeel schulden aan Europa, vooral om ontvangen leeningen en kapitaalplaatsingen. Voor het vereffenen van die schulden wendden ze een deel der gelden aan uit de Vereenigde Staten ontvangen.

[p. 241]

weigerig werden. Deze twee oorzaken stelden de landbouwlanden - die meest alle ook krediet-ontvangers zijn - in de onmogelijkheid al hunne schuldeischers te voldoen zonder hun eigen munt in gevaar te brengen. Beperking, soms zelfs volledige schorsing der overdrachten scheen dan het eenig doeltreffend redmiddel te zijn.

Deze oorzaken - samen met nog andere - brachten in de goederen- en geldstroomingen aanzienlijke verschuivingen mee. De meest kenmerkende waren een uitbreiding van den handel van het moederland met zijne kolonies en een strekking om de betalingen die men aan elk land moest doen zooveel mogelijk te beperken tot hetgeen men er van moest ontvangen⁽⁶⁾.

Ziehier een voorbeeld van een en ander. Groot Brittannië heeft aan zijne kolonies en dominions veel geleend en aldaar vele ondernemingen gevestigd. Het ontvangt er dus aanzienlijke bedragen van ten titel van interesten of dividenden. Nochtans verkocht het er, in 1928, meer aan dan het er van kocht. Om én de verschuldigde dividenden en interesten én de bedragen voor de aankoopen aan Groot Brittannië te kunnen betalen moesten die kolonies en dominions dus veel aan andere landen verkoopen. In 1938 integendeel koopt Groot Brittannië veel meer aan zijne kolonies en dominions dan het er aan verkoopt. Nu vermogen deze, uit het teveel aan ontvangen gelden om hun verkoop van waren aan Groot Brittannië, het noodige te halen om hunne betalingen te doen. Dit maakt de vereffening langs andere landen om, zooals vroeger geschiedde, overbodig. Groot Brittannië heeft daarenboven zijne handelsbetrekkingen met zijne kolonies en dominions verhoogd omdat het elders moeilijk kon uitvoeren, nl. in de landen aan dewelke nu andere Europeesche landen veel verkoopen om hieruit de noodige betaalmiddelen te halen om hunne eigen aankoopen aldaar te kunnen vereffenen.

De strekking om de eigen bedrijvigheid te ontwikkelen bracht de landen uit nijverheids-Europa er toe minder onder elkaar handel te drijven: zij kochten nu vooral grondstoffen, geleverd door de overige landen, waar ze dan ook meer aan moesten verknopen om evenwicht in de betalingen te brengen⁽⁷⁾.

* * *

Welke was ten slotte de toestand kort voor het losbreken van den oorlog?

De maatregelen sedert 1930 op handelsgebied en op monetair gebied getroffen hebben een aanzienlijken invloed uitgeoefend, niet enkel op de richting van den buitenlandschen handel maar daarbij op de hoeveelheid van de verhandelde producten: de meeste landen zijn er toe gekomen veel meer dan vroeger door eigen productie in hunne behoeften te voorzien en dan ook betrekkelijk veel minder verbruiksgoederen, werktuigen en andere afgewerkte producten in te voeren dan voor 1929. Dit nu vereischte een hoogeropvoeren van den landbouw, vooral in de nijverheidslanden en een verder uitbreiden van de nijverheid, vooral in de landbouwlanden. Maar daartoe waren overvloediger en meer verscheiden grondstoffen noodig: vooral veevoeder en meststoffen voor den landbouw, en ertsen voor de nijverheid. De dichtbevolkte nijverheidslanden konden niet al het benoodigde voor hunne landbouwers op den eigen bodem winnen en de nijverheid

(6) Enkele statistische gegevens mogen die verschuivingen verduidelijken:
Verdeeling van den invoer en van den uitvoer (in ten honderd van het totaal).

	Invoer uit
		Nijverheids-Europa		Overige Europa		Kolonies of Dominions		Overige v.d. wereld
		1928	1938	1928	1938	1928	1938	1928	1938
Groot Brittannië		24	16	16	16	25	40	35	28
Duitschland		33	29	16	25	18	17	33	29
Frankrijk		36	29	7	5	27	40	30	26
België-Luxemburg		60	48	6	6	13	21	21	25
Polen		70	56	6	9	5	13	19	22
Denemarken		66	76	6	8	5	2	23	14
	Uitvoer naar
Groot Brittannië		20	17	13	18	43	46	24	19
Duitschland		51	41	21	28	6	9	22	22
Frankrijk		56	47	8	8	22	31	14	14
België-Luxemburg		63	61	8	9	10	11	19	19
Polen		81	73	14	12	1	3	4	12
Denemarken		86	87	10	7	1	2	3	4

Denemarken verhoogde aanzienlijk zijn invoer uit Groot Brittannië (van 14% tot 34%) om aldaar veel te kunnen blijven invoeren (55% en 56%). Bij handelsonderhandelingen had Groot Brittannië op dien eisch om evenwicht gedrukt; hetgeen het trouwens met hetzelfde gevolg, bij de overige Noorderlanden deed.

(7) Stelt men de hoeveelheid der in 1929 verhandelde waren gelijk met 100 dan heeft men.

	1929	1932	1936	1937
Levensmiddelen	100	89	88	93
Grondstoffen en half afgewerkte waren	100	81	95	111
Fabrikaten	100	59	75	85
Alle verhandelde waren	100	74	75	97

[p. 242]

was verplicht nog meer grondstoffen dan vroeger in het buitenland te koopen.

De evolutie sedert 1929 verliep als volgt. De crisis veroorzaakte een aanzienlijke inkrimping van den buitenlandschen handel, vooral van den handel in afgewerkte producten, veel minder in dien in levensmiddelen. Toen de toestand verbeterde nam ook de handel wederom toe. In 1937 bereikte bij bijna denzelfden omvang als in 1929. Maar hij vertoonde een ander beeld dan in dat jaar: er werden 15% minder fabrikaten en 13% minder levensmiddelen dan in 1929 internationaal verhandeld en integendeel 11% meer grondstoffen. De meeste landen hingen voor hunne voeding niet meer zoo sterk van het buitenland af dan in 1929. Die afhankelijkheid bleef evenwel nog zeer aanzienlijk voor enkele, inzonderheid voor Groot Brittannië en voor België. Maar de nijverheid, en zelfs eenigermate de landbouw, waren meer dan vroeger op het buitenland aangewezen voor het hun benoodigde⁽⁸⁾. De wereldverbondenheid tusschen de menschen en de volkeren over de gansche wereld bleef voortbestaan. Ze kwam echter vooral op een eenigszins ander gebied dan vroeger tot uiting.

(8) Europa voerde meer graan in dan uit, en wel in de volgende maat:
Invoer van Europa (zonder Rusland) in ten duizend van het verbruik

	van 1927 tot 1931	van 1933 tot 1937
Tarwe	281	173
Rogge	35	5
Gerst	1147	82

	Verbruik van tarwe in millioenen ton		Invoer van tarwe in ten duizend van het verbruik
	1927-31	1933-37	1927-31	1933-37
Groot Brittannië	7,2	7,3	823	769
Italië	8,2	7,8	243	66
Duitschland	5,3	5,4	307	59
België-Luxemburg	1,6	1,6	742	705
Nederland	1,0	1,0	829	585

Men schat dat Europa van 1925 tot 1937 zijne productie van vleesch met 1/4 vermeerderd heeft en van boter met 1/3. De invoer van zuidervruchten is integendeel in de meeste landen toegenomen.