Streven. Jaargang 10

[p. 182]

Godsdienstige kroniek
De hoogeerwaarde pater Wlodimir Ledochowski
zes en twintigste Generaal-overste der Sociëteit van Jezus
door J.B. Goetstouwers S.J.

In de oude kloosterorden, waar elk huis een gesloten gemeenschap vormt, zijn het de leden van die gemeenschap, die hun overste kiezen, en deze blijft aan het bewind zijn leven lang. De democratische bedelorden, die in de tweede helft der middeleeuwen opkomen en meerdere huizen tot een geheel groepeeren, stellen hunne oversten aan voor een bepaald aantal jaren, waarna opnieuw verkiezingen plaats hebben.

In de Sociëteit van Jezus worden de oversten door den Generaal-overste benoemd voor een onbepaald, maar tamelijk beperkt aantal jaren; hij zelf wordt voor het leven gekozen. Nu bij het afsterven van den Hoogeerwaarden Pater Wlodimir Ledóchowski dusdanige verkiezing moet plaats hebben, willen wij, samen met een woord over de loopbaan en de verdienste van den aflijvige, aanduiden hoe de opvolger moet benoemd worden.

Voor de tijdspanne tusschen het overlijden van den Generaal en het aanstellen van zijn opvolger wordt een Vicaris benoemd, die het bestuur in handen krijgt en wiens opdracht het is de Generale Congregatie bijeen te roepen en voor te zitten, tot dat een nieuw overste gekozen is. Tot die Congregatie komen de Provinciaals en twee afgevaardigden door elke provincie aangeduid, samen met den Vicaris en de Assistenten van den overleden Generaal vormen zij het kiescollege. Worden daarenboven tot de vergaderingen toegelaten, zoodra er van geen verkiezingen meer spraak is, de Secretaris der Sociëteit, de Procurator Generalis en de paters die de Generaal, om hun speciale bevoegdheid, in de vergadering wenscht te zien.

Bij de verkiezingen zijn de stemmingen schriftelijk en bijgevolg geheim; alle andere geschieden mondelings; de stemgerechtigden worden opgeroepen volgens een bepaalde orde: eerst de Assistenten en de Provinciaals of hunne plaatsvervangers; daarna de anderen, allen volgens den datum van hun professie.

Op den dag der verkiezing van den nieuwen Generaal hooren de paters in de vroegte de heilige mis, gecelebreerd door den Vicaris of zijn plaatsvervanger, en ontvangen uit zijne hand de Heilige Communie; daarna trekken zij in stoet naar de vergaderplaats die gesloten wordt en waar geen van hen uit mag voor dat de nieuwe overste gekozen is. Om hun leven te onderhouden hebben zij water en brood te hunner beschikking: een reden te meer om geen tijd te verliezen. Zij kunnen trouwens volkomen op de hoogte zijn van de hoedanigheden van de personen die voor de hooge functie in aanmerking komen: sedert vier dagen afgesloten van alle contact met de buitenwereld hebben zij bij elkander kunnen informeeren over de begaafdheden en qualiteiten van de mogelijke candidaten; de kiezers zijn verplicht te antwoorden volgens hun geweten, en het is hun ten strengste verboden voor een bepaalden persoon propaganda te maken.

Bij het uitbrengen van zijn stem legt de kiezer den eed af dat hij dengene aanduidt, dien hij voor God het meest geschikt acht tot het ambt.

Is bij eens eerste stemming geen meerderheid voor iemand verkregen, dan volgt eene tweede stemming, zoo noodig een derde, eene vierde... en zoo komt men tot de doorslaggevende keuze: de aangeduide is verplicht het ambt te aanvaarden. Terwijl de vergaderde paters hunne eerste hulde brengen aan den nieuwen overste wordt de Procurator Generalis der orde naar het Vatikaan gezonden om den Paus den naam van den nieuwen overste mede te deelen en zijn zegen af te smeeken; voor de rest van de wereld blijft de uitslag der verkiezing nog verborgen. De berichtgevers der kranten liggen nochtans op de loer. Als de stoet naar de vergaderplaats trekt, zijn zij er nog niet: te vroeg in den morgen; en dan, de gebeurtenis is niet met trommel en trompet kond gemaakt; maar nu, in den laten voormiddag zijn zij daar en willen met alle geweld den naam van den gekozene te weten komen. Om aan hun dringen en vragen te ontkomen, moest de Procurator in 1915, bij de verkiezing van P. Ledóchowski, eerst aan den koetsier een verkeerd adres opgeven om vervolgens den weg in te slaan naar het Vatikaan.

Intusschen worden in de vergaderzaal de laatste maatregelen getroffen: de stembriefjes worden verbrand en alles in

[p. 183]

orde gebracht. Dan gaat eindelijk de deur open en de stoet richt zich naar de kerk, waar het Te Deum gezongen wordt. Nu mag het bericht over de keuze zijn vlucht nemen.

De Congregatie is daarom nog niet ten einde: zij heeft de Assistenten te kiezen van den Generaal; zij is ook de wetgevende vergadering der Sociëteit en blijft beraadslagen; de Generaal-overste mag alleen de wetten en bepalingen interpreteeren en voorschriften maken tot uitvoering ervan.

Bij de verkiezing van P. Ledóchowski hadden eenige paters, zooals zij zelf later bekend hebben, het bezwaar geopperd dat die kandidaat wel schitterende eigenschappen bezat, doch niet de gezondheid had noodig voor het bestuur van een groote orde. Degenen die hem beter kenden en hem als Provinciaal of als Assistent aan het werk hadden gezien, konden hierop antwoorden dat hij het hoofd wel zou kunnen bieden aan de drukte en de bezigheden, en zelfs er beter bij varen: als hij maar werk heeft, veel werk, stelt hij het wel. En hij heeft gewerkt!

Het bestuur der Sociëteit is sterk gecentraliseerd: de oversten der provincies, van de groote huizen, van de missiën, worden door den Generaal benoemd; voor gewichtige zaken moeten zij raad inwinnen bij den Generaal, meermalen in het jaar verslag uitbrengen over den toestand van het aan hunne zorgen toevertrouwde deel der Sociëteit.

Toen P. Ledóchowski tot Generaal gekozen werd, telde de Sociëteit circa 17.000 leden, 26.000 in 1942; de provincies waren toen 27 in getal, nu 45; de missiën, toenmaals 41, zijn nu 43, en het getal der missionarissen is van 3600 tot 4000 gestegen. De assistenties - die sijn groepeeringen van provincies der orde, met het doel het bestuur ervan gemakkelijker te maken en met wier speciale zorg een Assistent, een raadsman, bij den generaal gelast is - waren 5 tot in 1915; toen heeft de Congregatie de Assistentie van de Vereenigde Staten in het leven geroepen. De congregatie van 1923 machtigde den Generaal, wanneer hij het tijdperk zou gekomen achten, de Poolsche assistentie te creëeren, terwijl de Congregatie van 1938 de assistentie van Latijnsch Amerika afbakende.

Nam de strijdende Sociëteit onder P. Ledóchowski's bestuur toe in getalsterkte, ook de officiëel zegevierende Sociëteit werd grooter: In 1915 telde zij 101 zaligen, in 1942 141; in 1905 waren er 13 heiligen, in 1942 24, waarvan twee daarenboven tot Kerkleeraar uitgeroepen werden, terwijl voor verschillende anderen het proces ter heilig- of zaligverklaring ingeleid werd en min of meer gevorderd is.

Wat den Generaal ten nauwste aan het hart lag was de heiligheid van de leden der Sociëteit; vandaar die menigvuldige brieven die hij tot hen richtte, gebruik makende van elke gelegenheid die zich aanbood. Wij citeeren er slechts enkele: in 1916 schrijft hij een brief aan de leden van de Napelsche provincie, hen aanmanend het voorbeeld te volgen van zielenijver hun gegeven door den H. Franciscus de Hieronymo voor twee eeuwen overleden; in 1917, bij het derde eeuwfeest van den zaligen dood van den H. Alphonsus Rodriguez, looft P. Ledóchowski den heilige en zet aan tot navolging van zijn deugden; het derde eeuwfeest van het afsterven van S. Johannes Berchmans geeft den Generaal in de pen eene aanmaning om naar het voorbeeld van den heilige, de regelen volmaakt te onderhouden (1921); de heiligverklaring van Petrus Canisius en de zaligverklaring van de martelaren van Canada een opwekking tot ijver voor het zieleheil (1925). Vele brieven hebben betrekking op de studiën: o.a. dat men meer en meer den H. Thomas volge (1916), dat men de toekomstige leeraren van philosophie en theologie tijd en gelegenheid geve hun kennissen te volmaken (1917); verder brieven over de toepassing der apostolische Constitutie 'Deus scientiarum Dominus', over de studie van de philosophie en de theologie in de huizen der Sociëteit. Andere malen is het onderwerp de volmaaktheid der leden van de Sociëteit: de geestelijke oefeningen die zij dagelijks te verrichten hebben (1934), raadgevingen voor het geven van de oefeningen van den H. Ignatius aan anderen, ofwel nog maakt hij zijn onderdanen attent op het gevaar van de Protestantsche propaganda, van het atheïsme, dat met alle kracht moet bestreden worden. Die gedachte van volmaaktheid voor de leden van de Sociëteit, van uitbreiding van het rijk Gods hielden hem voortdurend bezig; eens zegde hij mij dat zij hem bij slapelooze nachten voor den geest zweefden.

De Jezuieten Generaal is ook opperste bestuurder van de Maria-Congregaties en van het Apostolaat des Gebeds. Hij aggregeert aan de hoofdcongregatie van 't Romeinsch college de congregaties overal gesticht en maakt ze deelachtig aan de aflaten; voor het Apostolaat des Gebeds, over gansch de wereld verspreid, legt hij elk jaar de maandintenties ter goedkeuring voor aan den Paus.

Voor 1870 was de zetel van het centraal bestuur der Sociëteit, het profeshuis naast de Gesùkerk in het centrum van Rome. Bij het binnenrukken der Piëmonteezen in de Eeuwige Stad werd het huis, evenals vele andere kloosters, ingericht tot openbare diensten, en de Generaal moest met zijn medewerkers vertrekken naar de villa San Girolamo

[p. 184]

te Fiesole bij Florentië. In 1895 keerde hij naar Rome terug en betrok een vleugel van het Collegio Germanico, in de Via San Nicolà da Tolentino. 't Was maar een voorloopige oplossing: bij de uitbreiding der Sociëteit kon die vleugel alle diensten van het generaal bestuur niet meer herbergen. In 1923 werd aan den voet van den Janiculus, een paar honderd meter van het Sint-Pietersplein, de eerste steen gelegd voor een groot huis, ruim genoeg om, samen met het retraitehuis ernaast, onderkomen te bieden aan de 'curia' van den Generaal en ook aan de paters die ter generale congregatie naar Rome zouden komen; in 1927 kon het gebouw betrokken worden. Voegen wij hier nog aan toe dat in 1937 het oude huis naast de Gesùkerk opnieuw door de Sociëteit kon verworven worden en voor andere diensten ingericht werd.

Behalve de Congregatie van 1915, die hij van den dag van zijne keuze voorzat, heeft P. Ledóchowski nog twee andere generaal-Congregaties bijeengeroepen: de eerste in 1923, de andere in 1938. Gene was noodzakelijk gemaakt door de promulgatie van het kerkelijk rechtboek door Benedictus XV in 1917. Al de orden moesten hunne constituties nazien, aan de voorschriften van het recht aanpassen ofwel dispensatie vragen; de herziene constituties zouden aan het oordeel van den heiligen Stoel voorgelegd worden.

Na voorbereidende studiën in de ordensprovincies riep P. Ledóchowski voor September 1923 de generale Congregatie te Rome bijeen: zij zou de wetgeving der Sociëteit herzien; tevens zou men nagaan welke uitzonderingen op het algemeen recht voor de orde zouden moeten gevraagd worden. Wat de Congregatie goedkeurde werd gedrukt in de Epitome Instituti Societatis Jesu: de definitieve bekrachtiging van de herziene constituties der Sociëteit door den H. Stoel is van den 12 Maart 1934. In de Lente van 1938 riep P. Ledóchowski de Congregatie nogmaals bijeen, ditmaal in het nieuwe generalaatsgebouw, om te beraadslagen over verschillende kwesties aangaande het leven en het arbeiden der leden, en wel vooral de hoogere studiën van philosophie en theologie.

Buiten het generalaatshuis werden, door de zorgen van P. Ledóchowski, nog andere groote gebouwen opgericht. Te Galliro, een dertig kilometer van Rome, stichtte hij een noviciaat voor de Romeinsche provincie. Met de hooge goedkeuring en ondersteuning van den Heiligen Stoel deed hij, Piazza della Pilotta, een ruim paleis optrekken als zetel voor de Pontificia Università Gregoriana, met klaslokalen en bibliotheken ten gerieve van de leeraren en van de duizenden studenten die daar samenkomen. Ten tijde van de pauselijke regeering werden de lessen gegeven in het Coliegio Romano, groot paleis midden in de stad, naast de Sint-Ignatiuskerk, dat door Gregorius XIII opgetrokken was en rijk begiftigd. Uit dit college in 1870 door de Piëmonteezen verjaagd, hield men van toen af de voorlezingen in het Palazzo Borromeo, Via del Seminario, op een honderd meter afstand van de Sint-Ignatiuskerk. Met de jaren namen de studenten uit alle kerkelijke colleges, uit alle kloosterorden toe; ook nieuwe leerstoelen werden opgericht. Bij de lessen in philosophie, theologie en kerkelijk recht kwamen er achtereenvolgens nog andere: in 1918 werd een katheder opgericht voor ascesis, hetzelfde jaar ook deed P. Ledóchowski een hoogeren cursus beginnen voor de toekomstige professoren in de philosophie en theologie; in 1922 werd de leerstoel van liturgie, sedert 1870 afgeschaft, hersteld. In 1932 werden faculteiten van kerkgeschiedenis en missiekennis gesticht. Wij mogen ook niet vergeten te melden dat in 1918 een hoogere cursus van godsdienstonderricht voor de leeken aan de bestaande lessen toegevoegd werd.

Verscheidene malen heeft P. Ledóchowski de leden der Orde op het hart gedrukt de leer van den H. Thomas te doceeren, volgens den wensch van de Pausen en de aanwijzingen van het Instituut der Sociëteit, alhoewel de eigen schrijvers der Sociëteit ook mogen geraadpleegd worden.

Met beproevingen is het generalaat van P. Ledóchowski rijk gezegend geweest. Zijne verkiezing greep plaats toen een groot deel van Europa in oorlog was, terwijl nog andere landen de wapens zouden opnemen: honderden Jezuïeten waren bij de legers ingelijfd als simpele soldaten, als brancardiers en ziekenverplegers, als aalmoezeniers, tientallen van hen zouden hun leven voor hun vaderland geven. De verwarring van den krijg, het vertoeven buiten de kloosters zouden wel verslapping van de tucht kunnen veroorzaken, en het is dan ook om alle afwijking te voorkomen of tegen te gaan, dat, zoodra de vijandelijkheden gestaakt waren, de Generaal aan allen kond deed: in zijn naam en door paters door hem aangeduid, zou een buitengewone visitatie gehouden worden van alle provincies en vast alle missies.

Nauwelijks waren de wonden van den grooten oorlog eenigszins geheeld of de revolutie laaide op in Mexico, waar het bloed van de martelaren vloeide, ook in China, daarna in Spanje, waar veel huizen vernield werden door het gepeupel en tientallen Jezuïeten gedood. En dan in 1939 de aanvang van den tweeden wereldoorlog. Polen, in 1918 herrezen,

[p. 185]

moest er zijn bestaan bij inboeten, en dat was eene zware beproeving voor den Poolschen Jezuïetengeneraal. Hij stamde immers uit een oud Poolsch adellijk geslacht; zijn vader, graaf Ledóchowski bekleedde eene bediening aan het keizerlijke hof van Oostenrijk, en zoo kwam het dat Wladimir Ledóchowski het levenslicht zag te Loosdorf bij Weenen, in Neder-Oostenrijk, den 7 October 1866. Zijne studiën deed de jonge Wlodimir op het Theresianum te Weenen. In 1746 kwam die school tot stand door toedoen van Jezuïeten en met de hooge ondersteuning van keizerin Maria Theresia, naar wie zij genoemd werd. De Jezuïeten bestuurden ze een drietal jaren, toen de school een staatsinstelling werd met Jezuïeten als leeraars. Bij de opheffing der Sociëteit werden ook de leeraren buiten de Sociëteit genomen en bleef het Theresianum als staatsinstelling voortbestaan.

Het oorspronkelijke doel was mannen te vormen voor den staatsdienst: officieren, beambten, diplomaten, en het programma was volgens dat doel opgevat: er werden lessen gegeven in de rechtsgeschiedenis, het natuurrecht, het volkerenrecht, het burgerrecht, het kerkelijk recht, de staatsleer. In de negentiende eeuw werd het programma van de staatsinrichtingen voor middelbaar onderwijs gevolgd.

Nadat Wlodimir Ledóchowski de klassen van het Theresianum doorloopen had, ging hij de rechten studeeren aan de Universiteit. Het was maar voor een jaar; het Seminarie van Tarnow dat hem vervolgens opnam, behield hem ook niet langer. In 1887 trekt hij naar Rome, naar het Collegio Germanico, voor de studie der philosophie aan de Gregoriaansche Universiteit. Na twee jaar tot doctor gepromoveerd, keert hij naar zijn vaderland terug en gaat aankloppen aan het Jezuïetennoviciaat te Starawiés; het was den 24 September 1889.

Priester gewijd in 1894, wordt P. Ledóchowski, na het voltrekken van zijn theologische studiën, toegevoegd aan de redactie van het tijdschrift van algemeen cultureelen aard 'Przeglazd Powszechny' en wordt in 1898 aangesteld als overste van het huis waar de opstellers van het tijdschrift met andere paters-redacteurs verblijven. Den 25 Maart 1901 legt hij de plechtige professie af en komt aan het hoofd te staan van de Galiciaansche provincie der Orde. In die hoedanigheid reist hij, in den nazomer van 1906, naar Rome om deel te nemen aan de algemeene Congregatie, die een opvolger moest kiezen van Pater Luis Martin, den 18 April van gemeld jaar overleden. Werd gekozen P. Frans Xavier Wernz; P. Ledóchowski werd aangesteld als Assistent, dat is: raadsheer, van de noordelijke provinciën der Orde. Toen P. Wernz den 19 Augustus 1914 overleed, verbleef P. Ledóchowski nog te Rome.

Edouard Fine, tot Vicaris-generaal benoemd, riep de algemeene Congregatie bijeen te Rome. Ondanks de moeilijkheden die de tijd medebracht, waren al de Provinciaals en afgevaardigden te Rome aanwezig in de eerste dagen van Februari 1915.

De keuze van den nieuwen Generaal werd vastgesteld op den 11 Februari, feestdag van de verschijningen van O.L. Vrouw te Lourdes. P. Ledóchowski werd als Generaal-overste aangewezen. Hij was 48 jaar oud, betrekkelijk jong dus, maar zijn zwak gestel scheen geen lang bestuur te voorspellen, en toch komt hij, voor den duur ervan, op de vierde plaats te staan. P. Claudius Aquaviva was Generaal-overste van 1581 tot 1615, P. Mutius Vitelleschi van 1615 tot 1645, P. Petrus Beckx, onze landgenoot, van 1853 tot 1887.

Hooger op hebben we reeds een woord gerept over hetgeen P. Ledóchowski gedaan heeft voor den groei en den bloei van de Sociëteit.

We schreven ook dat beproevingen niet zijn uitgebleven: zij zijn het werk van Gods bijzondere zorg voor een persoon of een instelling. We hebben hier niet het oog op de rampspoeden die het menschdom geteisterd hebben zooals de oorlogen, maar de meer verholen vijandschap, die zich luchten wil in gesprekken en schotschriften.

Na den eersten wereldoorlog werden duizenden en duizenden drukwerken verspreid, die de Sociëteit in een valsch licht stelden, haar in vele zaken een hatelijken rol toedachten. Kosteloos werden die schriften in vele landen rondgedeeld, liefst in christelijke kringen, in seminaries en kloosters; en zonder er zich bewust van te zijn ondergingen de lezers hun invloed.

Herinneren we nog hoe, in het voorjaar van 1923, toen paus Pius XI het decreet van de heldhaftigheid der deugden van Robertus Bellarmino had laten voorlezen evenals dat van de wonderbare genezingen door zijn voorspraak verkregen, toen alles dus gereed scheen voor de zaligverklaring, ik een priester ontmoette die mij staande hield en verklaarde dat er van de zaligverklaring onmogelijk iets kon terecht komen.

Van dergelijke aantijgingen leed P. Ledóchowski veel en bloedde zijn hart.

Bij het overlijden van Benedictus XV in 1922 waren er krantenschrijvers op uit om de meening van den Jezuïeten-generaal te kennen omtrent de mogelijke kandidaten voor het pausdom, en welken kardinaal hij het liefst verheven zag op Petrus' stoel. Het antwoord dat ze ontvingen was dat, voor de Orde, de

[p. 186]

Paus, wie dat ook mocht zijn, de man was door de Voorzienigheid aangewezen, en dat zij in hem den plaatsvervanger van Christus zelven eerde.

België was aan P. Ledóchowski wel bekend, niet enkel door de correspondentie van de leden der Sociëteit, maar ook door dat hij het in 1909 bezocht had. Hij schatte het land hoog: én om de taaie werkkracht der bevolking; én om het katholiek leven dat er bloeide onder de schutse van vrijheidslievende instellingen, onder den schepter van een oprecht geloovig vorst. Ook toen den 17 Februari 1934 de mare zich verspreidde van het overlijden van Koning Albert, was P. Ledóchowski een der allereersten die zich bij de ambassade aanmeldden om rouwbeklag te doen en om te beloven eenige honderden missen te doen lezen voor de zielerust van den aflijvige.

* * *

Nooit was Wlodimir Ledóchowski sterk geweest: zijn zwak gestel was aan menige kwaal onderhevig en met de jaren namen de krankheden toe, zoodat er schier geen week verliep waarop die ongemakken hem niet een dag of twee tot volkomen rust dwongen. Soms duurde de aanval van de ziekte dagen, zelfs weken. Sedert maanden wisten we dat de gezondheidstoestand van onzen ordensoverste erg te wenschen overliet; met het verloopen van de weken werden de tijdingen minder gunstig. Gebeden werden voorgeschreven; de zieke had de laatste heilige sacramenten ontvangen, er bestond bijna geen hoop meer, en toch, ondanks dat alles, trof ons smartelijk, op den avond van 13 December, het bericht van zijn overlijden. Zoozeer waren we gewend hem als het levende beeld van de Sociëteit te aanschouwen.

Nu hij is heengegaan en wij eenigs zins zijn leven kunnen overzien stellen wij ons de vraag wat aan P. Ledóchowski de kracht gegeven heeft om zich zonder rust, zonder ophouden te wijden aan de zware taak hem opgelegd. En ons antwoord moet zijn: liefde tot God en tot al wat God liefheeft, namelijk uitbreiding en vestiging van Zijn rijk op aarde. Daaraan heeft hij al zijne krachten besteed. Vandaar dat aansporen opdat de leden der Sociëteit steeds in heiligheid en volmaaktheid zouden toenemen, vandaar dat dringen opdat zij steeds met meer ijver zouden arbeiden tot de meerdere eer en glorie van God.