Streven. Jaargang 8

[p. 474]

Sociale kroniek
Voor gelijken arbeid gelijk loon?
door Dr. K. du Bois de Vroylande S.J.

Het princiep: voor gelijken arbeid gelijk loon geldt voor de meesten als een vaststaand, als een onomstootbaar beginsel dat de vergoeding van den loonarbeid bepaalt; als het beginsel waarnaar moet gemeten worden wat rechtens aan den werknemer toekomt.

En nochtans! Bij nader onderzoek blijkt het dat die maatstaf bij lange niet zoo algemeen en volledig toegepast wordt als op het eerste oog schijnt. Wie de arbeidsverhoudingen uit vroeger eeuwen nagaat zal wellicht menige afwijking van dat princiep ontdekken. Stelde b.v. de lijfeigene zich niet in den dienst van zijn heer om bescherming en levensonderhoud aan zichzelf en aan de zijnen te verzekeren, onverschillig hoe talrijk zij waren. De individualistische mentaliteit der vorige eeuw bracht het princiep nopens het 'gelijk loon' sterk op den voorgrond. En nochtans schijnt het ons moeilijk aan te toonen dat b.v. het lager loon toen voor vrouwen- en kinderarbeid uitgekeerd steeds aan de mindere waarde van het geleverd werk kan toegeschreven worden. Eindelijk drongen de laatste decennia sociale bekommernissen zich op die in feite het princiep steeds meer loochenden: de koloniaal die met zijn gezin uitwijkt ontvangt - in geld en in natura - aanzienlijk meer dan wie alleen vertrekt; het stelsel der kindertoeslagen voor de loontrekkers werd ingevoerd en weldra veralgemeend en de huidige nood zet aan om ze aanzienlijk te verhoogen, naar den wensch van velen dermate dat ze nagenoeg den ganschen financieelen last opvangen die het onderhoud der kinderen meebrengt.

Die hervormingen brengen spanning tusschen de theorie en de praktijk terwijl het steeds duidelijker uitkomt dat een stricte toepassing van het 'gelijk loon'-princiep noodlottig werkt en jammerlijke wanverhoudingen meebrengt. Reeds vroeger ondervond de nijverheidsarbeider nadeel er uit: armoede deed zijn intrede in het arbeidersgezin zoodra het kroost talrijk werd om tot steeds nijpender nood te stijgen naargelang de kinderen groeiden. Zoodra de grootsten gingen werken - noodgedwongen dikwijls bovenmatig vroeg! - kwam hier verandering in en weldra braken goede jaren aan. Helaas, als de oude dag intrad, trad samen er mee ellende wederom het gezin

[p. 475]

binnen. Voor de kroostrijke familie is tegenwoordig de toestand nog veel bedenkelijker - en zou hij bij volledige toepassing van het 'gelijk loon-'-stelsel volkomen ondragelijk zijn: het arbeidsverbod dat de kinderen tot hun veertiende jaar uit de fabriek houdt verlengt en verzwaart niet weinig den financieelen last dien het gezin te dragen heeft. Voorzeker afschaffing van den kinderenarbeid drong zich gebiedend op, alsook menige andere sociale hervorming als b.v. de beperking en begrenzing van den arbeidsduur, maar wanneer men ze doorvoert moet men tevens de nadeelige gevolgen voorkomen die ze kunnen meebrengen.

Iedereen weet echter dat we de voornaamste oorzaak van de achteruitstelling van het kroostrijk gezin elders moeten zoeken, nl. in het zondig plichtverzuim van de meesten, in de kinderbeperking het één- of tweekinderengezin drijft den levensstandaard op en dringt daardoor het plichtgetrouw gezin achteruit, in een verminderden en vernederden toestand. Algemeene loonopslag, hoe aanzienlijk ook, zou hier weinig baten: hij kon ellende aan het kroostrijk gezin sparen maar niet de aangeklaagde ongelijkheid wegnemen. Daartoe bestaat slechts één probaat middel: afbreken met het 'gelijk loon'-beginsel, hetgeen gedaan werd door het invoeren van het stelsel der kindertoeslagen. Men wilde nochtans in de theorie dat afbreken niet aannemen en maakte daarom een onderscheid tusschen het loon vergelding van den arbeid en den toeslag naar aanleiding van den arbeid toegekend; men zocht naar verschillende uitleggingen, die weinig bevredigen. Laat ons liever de moeilijkheid vlak in de oogen zien, ten einde den weg te banen voor ingrijpende hervormingen die zich opdringen. Wanneer de toepassing van een princiep, dat men als algemeen geldend aanzag⁽¹⁾. tot noodlottige gevolgen brengt, wordt het plicht na te gaan of de draagwijdte van dat princiep niet overdreven werd.

* * *

Om dit onderzoek doelmatig in te stellen moeten wij opstijgen tot de eerste beginselen over den particulieren eigendom der stoffelijke goederen.

Welnu de stoffelijke goederen zijn er opdat alle gezinnen een passenden welstand kunnen bereiken, waaruit volgt dat het instituut van den particulieren eigendom met al hetgeen er uit volgt, met b.v.

(1) Ziehier welke eischen een vooraanstaand verdediger van het zgn. absoluut familieloon, Prof. Dr. W.M.J. KOENRAADT, uit dat princiep afleidt: 'Indien de arbeidsvergelding uit zijn aard een vraagpunt der ruilrechtvaardigheid is, kan reeds onmiddellijk de conclusie worden getrokken, dat allen, die denzelfden arbeid presteeren, uit kracht van genoemde deugd, ook recht hebben op hetzelfde loon. Of iemand gehuwd is dan wel ongehuwd, veel of weinig kinderen heeft groot te brengen..., zijn voor de objectieve waarde van den gepresteerden arbeid van geen beteekenis en moeten bij de waardeschatting dan ook buiten beschouwing blijven. Loon is vergelding. voor arbeid zoodat gelijke arbeid ook gelijk loon vordert' (Handboek der Maatschappijleer, II, blz. 197).

[p. 476]

de wijze waarop de goederen verworven worden, aan dien fondamenteelen eisch moet aangepast worden⁽²⁾.

Die welstand moet niet voor allen dezelfde zijn, hetgeen trouwens onbereikbaar is; ongelijkheid der inkomsten en mogelijkheid om economisch-maatschappelijk hooger op te stijgen brengen zelfs menig voordeel mee.

De ongelijkheid in welstand mag evenwel niet boven bepaalde perken gaan; ze werkt schadelijk en hitst tot weerstand op wanneer tegenover enkele schatrijken een noodlijdende massa staat die niet vermag zich hieruit op te werken.

Maar vooral: achteruitstelling en ellende mogen niet het gevolg zijn van plichtvervulling terwijl plichtverzuim welstand meebrengt en een bijna noodzakelijke voorwaarde is voor het opstijgen op economisch-maatschappelijk gebied.

De natuurlijke rijkdommen moeten bewerkt worden om den mensch tot nut te strekken. Bijna niets toch van hetgeen de natuur ons aanbiedt, van de zgn. 'vruchten der aarde', is in zijn oorspronkelijken toestand geschikt om voor ons verbruik te dienen. Daarom moet de mensch werken om in zijne levensbehoeften te voorzien.

Maar omgekeerd moet dat werk hem in de gelegenheid stellen zich minstens het noodige levensonderhoud te verzekeren zonder daarvoor op steun en bijstand van anderen aangewezen te zijn.

Dat werken mag evenwel niet in zulke omstandigheden geschieden dat het de vervulling van hooger plichten in den weg staat. Daarom moet het gezin zijn plicht tot werken op zulke wijze kunnen vervullen dat het daartoe zijne hoogere doeleinden niet prijsgeeft, in de eerste plaats den wederkeerigen steun en zedelijke opbeuring der echtelieden en de passende opvoeding der kinderen.

In den landbouw en in menig klein ambacht kan het gansche gezin door zijn arbeid rechtstreeks veel bijdragen tot het gemeenschappelijk stoffelijk onderhoud terwijl in de vrije beroepen dikwijls een zekere reserve aan bezit toelaat zonder te veel moeite en inspanning in het onderhoud van het gezin te voorzien ook in de moeilijker jaren. Voor het arbeidersgezin integendeel, vooral in de grootstad, doet de toestand zich anders voor: het loon van den vader is er de voornaamste bron van inkomsten voor, dikwijls bijna de eenige. Immers voor de moeder is arbeid buitenhuis uitgesloten, wil ze niet aan haar heiligste plichten tekortkomen terwijl voor de kinderen de toegang tot de fabriek tot hun veertiende jaar gesloten blijft.

(2) In de encycliek Quadragesimo Anno van Pius XI lezen wij: 'het privaat-eigendomsrecht is door de natuur, dat wil zeggen door den Schepper zelf, aan de menschen toegekend, van den eenen kant, opdat ieder voor zichzelf en voor zijn gezin zou kunnen zorgen, van den anderen kant, opdat door middel van deze instelling de goederen, welke de Schepper voor heel de menschheid bestemd heeft, werkelijk aan dit doel beantwoorden'. En verder: 'het sociaal-economisch organisme zal eerst dan hecht gevestigd zijn en zijn doel bereiken, wanneer aan allen gezamenlijk en ieder afzonderlijk ook alle goederen ter beschikking staan, die zoowel door de rijkdommen en krachten der natuur als door de techniek en door een sociale organisatie van het economisch leven kunnen worden opgeleverd'.

[p. 477]

Hieruit volgt dat de toepassing van het princiep: 'voor gelijken arbeid gelijk loon' ons niet tot het beoogde doel brengt, dat is, tot het bereiken van een zoodanige verdeeling der goederen dat de arbeidersgezinnen door hunne geordende bedrijvigheid behoorlijk in hunne stoffelijke behoeften kunnen voorzien, zonder verzuim van hunne hooger plichten; dat die toepassing hun derhalve het 'hunne', door de rechtvaardigheid vereischt, niet toekent.

Welke maatstaf zal dan doeltreffend zijn? Die welke het loon aanpast aan de samenstelling van het gezin; hij luidt dan: 'bij gelijken arbeid evenredig loon, aangepast aan de gezinsbehoeften'.

Het loon zal evenredig zijn aan den geleverden arbeid: de prikkel tot vlijt en tot economisch-sociaal opstijgen bij middel van hooger arbeidsbekwaamheid moet immers blijven bestaan en daarom zal bij gelijke samenstelling van het gezin het loon niet voor allen gelijk zijn. - In moeilijker tijden dreigt dikwijls het passend verschil tusschen het loon van den ijverige en van den nalatige, van den geschoolde en van den ongeschoolde teloor te gaan omdat men niet aan vele gezinnen het strict noodige wil weigeren. Welnu, het blijkt onmiddellijk dat wanneer het loon afhankelijk is van de samenstelling van het gezin die gewenschte ongelijkheid tusschen de loonen veel gemakkelijker zal kunnen behouden blijven.

Maar hoe den voorgestelden maatstaf rechtvaardigen, die niet aan allen om hetzelfde werk een gelijke bezoldiging verzekerd?

Tegenwoordig dient een deel van het loon om voor den werknemer een ouderdomspensioen te vestigen; een pensioen waar niet allen van zullen genieten! Die ongelijkheid klaagt toch niemand als onrechtvaardig aan: de verzekeringspremie is immers rechtvaardig zoodra ze aangepast is aan den omvang en de veelvuldigheid van het te dekken risico.

Op eenigszins gelijke wijze zal het loon aangepast aan de samenstelling van het gezin rechtvaardig zijn indien het aan het arbeidersgezin een welstand verzekert die past bij den beschikbaren overvloed van stoffelijke goederen, bij den aard van den geleverden arbeid en bij hetgeen de onderneming door de inspanning van hare leiders aan baten kan afwerpen.

* * *

Wordt het loon op die wijze bepaald, dan vervallen alle theoretische moeilijkheden die het toekennen van hooge kindertoeslagen meebrengt; maar vooral, dan vestigt men voor het arbeidersgezin een recht, en wel een recht dat voortvloeit uit zijne betrekkingen met zijn werkgever en niet uit diensten aan de maatschappij bewezen; diensten die ongetwijfeld waardeering verdienen maar waarvoor moeilijk kan aangetoond worden dat ze een vergoeding vereischen.

De gansche last van het arbeidsloon rust dan op den werkgever omdat het in zijn geheel een arbeidsvergoeding is, maar wij toonden zoo even aan dat het zijne betaalkracht niet overtreft.

[p. 478]

Men mag niet eischen dat elke werkgever rechtstreeks dat loon aan zijn werknemers uitkeert: de last zou niet voor allen gelijk zijn en... de vader met een kroostrijk gezin bleef meestal zonder werk! Dit verandert echter niets aan den aard der verplichtingen. Het middel om zich er van te kwijten is trouwens bekend: de werkgever zal het door de bemiddeling van een compensatiestelsel doen.

Het komt derhalve niet aan den Staat toe het arbeidsloon aan te vullen, wel echter door een passende economische politiek er voor te zorgen, dat waarlijk nuttige ondernemingen vermogen toereikende loonen te betalen.

Moeilijkheden van technischen aard staan dus hier niet in den weg. De heerschende mentaliteit zal er integendeel zware opleveren.

Het onderzoek naar den in te slagen weg om het doel te bereiken laten wij echter aan anderen over: wij wilden enkel den grondslag vestigen waarop een nieuw gebouw kan opgetrokken worden om een ander te vervangen dat verouderd blijkt en niet langer aangepast is aan de tegenwoordige nooden.