Streven. Jaargang 8

[p. 455]

Polemica
Antwoord en wederwoord

De Heer G. Walschap zond bij de Redactie van STREVEN een antwoord in op het artikel 'Man en Roman', verschenen in het nummer van Februari 1941 van het tijdschrift. Wij laten het hier volgen samen met een kort wederwoord van den schrijver van het bedoelde artikel. Hiermee beschouwen wij deze polemiek als beëindigd.
De Redactie.

* * *

Gerard Walschap begon in 1929 een naar zijn meening en bedoeling katholiciseerende romantrilogie te publiceeren, waaraan geen katholiek in het buitenland aanstoot heeft genomen, maar die in Vlaanderen wegens onderwerp en wijze van behandeling, die beide nieuw waren, woest werd bestreden door den clerus en onder zijn invloed staande katholieken.

Deze miskenning werd eene der aanleidingen tot W.'s begin 1940 door hemzelf openbaar gemaakt geloofsverlies. Het belang der aanleiding moet men niet overdrijven. W.'s intieme vriend Jan Hammenecker heeft lang vóór 1929 zijn vrees uitgesproken dat W., die toen heelemaal niet twijfelde, ongeloovig zou worden. Het is een feit dat onafhankelijke karakters met beweeglijken, zoekenden geest eerder de groepsrangen verlaten dan volgzame naturen met zin voor traditie.

De geloofsstrijd viel W. zeer zwaar, doordat opvoeding en studies hem diep in 't geloof verankerd hadden en doordat de strijd vrij laat kwam, nl. toen W. door zijn letterkundig debuut en door zijn betrekking maatschappelijk reeds als katholiek geijkt was. Het ging voor hem niet alleen om zijn geloof maar ook om zijn positie als mensch, burger en kunstenaar, d.w.z. om alles.

De neerslag van dezen strijd bezonk in vijf boeken, geschreven in deze volgorde: 1. Manneke Maan, 2. Bejegening van Christus, 3. Het Kind, 4. Sibylle, 5. Houtekiet. Het eerste, thans totaal herwerkt, was vol woesten hoon, het tweede smart en wanhoop, het derde glimlachende berusting, het vierde zakelijk overzicht, het vijfde trotsche heropstanding tot een nieuw leven, een nieuw geluk, een nieuwen scheppingsdrang.

Het is bijgevolg onjuist W. op dit oogenblik de smart en wanhoop van Nicodemus uit 'Bejegening van Christus' toe te dichten. In 'Vaarwel dan' staat uitdrukkelijk dat dit boek jaren geleden geschreven werd en waarom het in de lade bleef liggen.

[p. 456]

Even onjuist is het W. de karaktereigenschappen van Nicodemus aan te wrijven daar men hem dan met hetzelfde recht kan vereenzelvigen met Adelaide, Houtekiet, Thys Glorieus en Sibylle.

Bepaald onzinnig is het en evident kwaadwillig te beweren dat W. de waarheid verdraait omdat details uit zijn eigen leven niet kloppen met details uit dat van Nicodemus. Volgens deze logica kan Houtekiet maar 5 kinderen hebben en beweert W. in 'Sibylle' dat hij een vrouw is.

Pater Arts S.J. schrijft deze drie flagrante dwaasheden in het artikel 'Man en Roman' (Streven, Feb.) en beweert verder dat groote mannen als Dostoievski kunnen objectiveeren, terwijl de kleinere slechts zichzelven kunnen beschrijven. Hoe bitter weinig de pater van Dostoievski ook blijkt te kennen, hij zou toch moeten weten wat algemeen bekend is, nl. dat geen romanschrijver zoo herhaaldelijk en zoo getrouw zichzelven, zijn vader en zijn zusters heeft beschreven in zijn romans als wel Fjedor Dostoievski, de epileptieker. Hij zou moeten weten dat geen schrijvers zoo goed kunnen objectiveeren als die van de feuilletons, Wallace, Hans, Courths Mahler, enz. enz.

In zijn nachtelijk gesprek met Christus toont Nicodemus aan dat de Schrift niet geinspireerd kan zijn, dat het sprookje der erfzonde weerzinwekkend en ongerijmd is, dat Jezus' goddelijkheid onbewijsbaar is, dat het mirakel als bewijs daarvoor ontoereikend is. Daarna zegt hij met een duidelijke parabel dat de Kerk als tusschenpersoon geen autoriteit heeft. Niet één maar al de essentieele leerstukken van het katholicisme worden dus op ernstigen grond verworpen.

Pater Arts die 'eens voor goed, althans voor ons geloofsgenooten, in dit geval klaarheid wil scheppen' weet tegen gansch dit betoog letterlijk niets anders in te brengen dan wat hij in een boek van een zekeren Ludwig Kösters gelezen heeft over 'het feit van het Christusgeloof'. Dit culmineert in volgend aloud refrein: dat Jezus God was gelooven 382 miljoen katholieken, 148 miljoen orthodoxen, 195 miljoen protestanten, tesamen 724 miljoen, 'dit geloof kan niet valsch zijn'.

Dit ouderwetsch, typisch 'democratisch' argument, volgens hetwelk Krishmamurti God zou zijn indien hij meer aanhangers had dan Jezus, of ook God indien hij er juist evenveel had, volgens hetwelk de in Jezus geloovenden geteld worden op doopsstatistieken in plaats van op verklaringen van volwassenen, volgens hetwelk niets zegt het evidente feit dat het geloof in Jezus' godheid daalt naar gelang het algemeen ontwikkelingspeil stijgt, volgens hetwelk het feit van het 500 jaar oudere geloof in Boedha genegeerd wordt, dit argument is zoo kinderlijk, zoo duizendmaal weerlegd, zoo opzettelijk gemaakt voor de pauperes spiritu, dat de welingelichte lezer zich geërgerd de woorden van een beroemd leerling der Jezuieten zal herinneren: 'Les prêtres ne sont pas ce qu'un vain peuple pense: notre crédulité fait toute leur science'.

[p. 457]

Wij resumeeren:

1.	Wat Pater Arts persoonlijks over W. zegt om hem te kleineeren is misplaatst, want of W. goed of slecht is verandert niets aan de waarde van zijn werk.
2.	Wat hij zegt over het boek als letterkundig werk is letterkundig niet te verantwoorden.
3.	Wat hij inbrengt tegen den werkelijken inhoud van het boek is nul.

G.W.

* * *

Een paar bemerkingen mogen volstaan om een eind te maken aan deze kleine kontroverse.

Wij bedanken en feliciteeren Mr. G. Walschap om den bezadigder en beheerschten toon van zijn verweer.

Dat de 'meening en bedoeling' van G.W. omtrent de 'katholiciseerende strekking' van zijn eerste trilogie, hoe oprecht dan ook, inderdaad illusorisch en verkeerd waren, heeft de verdere ontwikkeling van zijn genre al te pijnlijk-duidelijk uitgewezen. De clerus in Vlaanderen die van meet af 'onderwerp en wijze van behandeling' bestreed, heeft beter inzicht gehad dan de z.g. 'katholieken uit het buitenland'.

Wat Z.E.H. Hammenecker zaliger bezorgd maakte om het geloof van zijn jongen vriend, was niet dezes z.g. 'onafhankelijk karakter en beweeglijk en zoekende geest'! De diepere reden zal hij wel herhaald en onbewimpeld aan G.W. hebben meegedeeld, zooals hij dat ook aan anderen deed.

Dat echte 'onafhankelijke karakters' en echte 'zoekende geesten' (beweeglijkheid van geest is geen hoedanigheid) eerder de groepsrangen terugvinden bewijzen o.a. Newman en Chesterton, Belloc en Van Eede, Vander Meer en Marchal, Maritain en Claudel, K. Huysmans en G. Hervé, L. Bloy, enz. enz.

De boeken van G.W. zijn wél de 'neerslag van zijnen zielestrijd'. Wie dus achter Nicodemus den schrijver ziet, 'wrijft hem niets aan'. Dat het boek van 'smart en wanhoop' na dat van de z.g. 'trotsche heropstanding' verscheen, kon maar verwarring stichten. Schrijver mag toch niet denken dat iedereen zijn 'vaarwel' gelezen heeft. Ook om deze reden dan ware het jongste boekje beter uit gebleven.

Wij hebben nergens beweerd dat S. de waarheid verdraait: wij zoeken geen waarheid in een roman. Wij hebben enkel beweerd dat hij koketteert met zijn twijfels, en dat zijn Nicodemus niets uit te staan heeft met den historischen Nicodemus uit het Evangelie.

Enkele fundamenteele leerstukken van het katholicisme worden inderdaad door Nicodemus verworpen. Naar de 'ernstige gronden' zoeken we vergeefs. Wat Nikodemus opwerpt is onwaardig en onwaarschijnlijk in den mond van iemand die beweert 'zich vele jaren lang verdiept te hebben in de studie van andere godsdiensten'. Waar heeft hij dan zijn wetenschap opgedaan? Voor wie schreven

[p. 458]

dan deze laatste vijftien jaar Lagrange en Prat, de Grandmaison en Lebreton, Pickl en K. Adam, Goodier en Papini, Lippert en Pinard de la Boullaye, Schnürer en Dawson, Guardini en zooveel anderen, hun monumentale werken? - Het is hopeloos een ietwat ernstige discussie over Jesus aan te vangen met een 'intellectueel' die ook maar nevenbij aan godsdienststudie doet, en die gewaagt van 'een zekeren L. Kösters'. Waar of hoe heeft Nicodemus op ernstige gronden bewezen dat de Schriftuur niet geïnspireerd kan zijn? Dat hij het 'sprookje van de erfzonde weerzinwekkend en ongerijmd vindt' mag een persoonlijke ietwat pijnlijke indruk van hem zijn; maar wat het leerstuk der erfzonde is heeft hij blijkbaar niet gevat. Dit sprookje van de erfzonde is nu precies ook heelemaal uit de mode geraakt. Wat Nikodemus tegen de mogelijkheid van het mirakel inbrengt is sedert dertig jaar werlegd: hij steekt nog in aftandsch scientisme, en naief bijgeloof in de 'natuurwetenschap'. Een duidelijke parabel kan een waarheid of een dwaling illustreeren: zij bewijst niets.

Van het moderne en klassieke 'gemeenschapsargument' - dit is heel wat anders dan een z.g. 'demokratisch' - heeft S. enkel de populaire zijde gevat. Voor verdere preciseering, ook voor zijn noties over het Boedhisme moeten wij hem andermaal verwijzen naar ernstige werken.

Mocht iemand uit mijn artikel besloten hebben dat G.W. een goed of een slecht mensch is, dan blijft dit voor zijn rekening. Ik heb enkel willen betoogen dat een twijfelaar een sukkelaar is. Dat bekende o.a. Jules Simon, de stichter van den natuurgodsdienst, wanneer hij zijn levensbilan besloot met dezen kreet: 'ik ben geboren in onwetendheid, ik heb in onzekerheid geleefd, ik sterf in twijfel: Etre des êtres ayez pitié de moi'. - Wat hem niet belette als minister van het onderwijs voor de Fransche kamer te verklaren: 'Prenez garde: si l'Eglise se retirait au désert avec son catéchisme et son évangile, savez vous ce qu'elle vous laisserait? Uu peuple d'esclaves et de barbares'. En toch hadden ook die antiklerikalen van groot formaat het beste van hun systeem, zonder het te willen of te weten, uit het christendom overgenomen. Van hen zei J. de Maistre raak en juist: 'Ils nous citent ce qu'ils tiennent de la Révélation, pour nous prouver qu'ils n'en ont point besoin'.

Over de litteraire waarde van Walschaps' boekje weet ik niet veel meer dan de gewone ontwikkelde lezer, die het genre een beetje eentonig gaat vinden. Feuilletons heb ik helaas niet gelezen.

Over den 'werkelijken inhoud' viel heusch niet veel te zeggen. Voor ons was het boekje enkel een aanleiding om een probleem van geloofspsychologie te behandelen.

L. ARTS S.J.