Streven. Jaargang 6

[p. 178]

Letterkundige kroniek

I. Een katholiek Roman
Sigrid Undset (uit het Noorsch vertaald door A. Basenau), Het brandend braambosch. - A. Manteau, Brussel, J. Meulenhoff, Amsterdam, 1938, 431 blz.
door Em. Janssen S.J.

We bespraken reeds in dit tijdschrift het eerste deel van dezen vervolgroman: Witte orchideeën (Streven IV, blz. 692-693). Wat volgen zou, konden we toen vermoeden; maar nu de geheele arbeid, in twee lijvige boeken, voor ons ligt, moet onze recensie van het tweede deel zich ook over het eerste weer uitstrekken.

Over de buitengewone hoedanigheden van de schrijfster weiden we liever niet uit: over haar krachtigen greep in het leven, de echtheid van haar veelvuldige gestalten en verwikkelingen, haar weelderige onbesnoeidheid die meteen de allerverscheidenste levensverschijnselen verstrengelt, haar cordate oprechtheid tegenover beangstigende problemen...: over dat alles vindt men, elders, meer bevoegde aanduidingen en beschouwingen. Ziehier, voor ons, het belangrijkste: de grootste wellicht van de hedendaagsche romanschrijvers, zelf een bekeerlinge, bezorgde ons een authentischen bekeeringsroman die speelt in den modernen tijd. Meer dan dat zelfs - want de geschiedenis van Paul Selmer gaat voort tot heel zijn verleden, ook de fouten er van, in eeuwigheidswaarde is omgezet -: Sigrid Undset bezorgde ons een roman waarin het christelijke leven, op het heidensche leven geënt, dat niet alleen veredelt en verheft, maar het ook, gelijk het was, omvormt en doorstraalt met genade⁽¹⁾.

* * *

Buiten het geloof, zoeken de menschen witte orchideeën van geluk; zij kweeken slechts zwakke stengeltjes met onaanzien-

(1) Het besluit van alles wordt, in een gesprek met Paul Selmer, een kloosterzuster (een vroegere vriendin van hem) in den mond gelegd:
'Zie je, Paul, we hebben niet zoo veel tijd om aan die dingen terug te denken. Maar dat is niet belangrijk - dat we geen tijd hebben, bedoel ik. Het belangrijkste is, dat we alles uit ons oude leven dat goed was, toch nog hebben, we hebben het alleen op een andere manier - alles van vroeger dat de moeite van het bezitten waard is.' Zij lachte zacht. 'Zelfs je goede en slechte gewoonten - neen, ik bedoel niet dat ze je blijven volgen als een last, als een voortdurende herinnering aan hoe onvolkomen we zijn... Maar ik bedoel dat zelfs die dingen in ons, die een deel van ons zijn en die onze fouten zijn geweest, een deel van ons wezen blijven uitmaken, maar tegelijk omgevormd worden tot iets anders, dat als 't ware' - zij maakte een beweging met haar handen - 'onzen omtrek vormt. Zoodat we begrijpen, dat we tot in alle eeuwigheid toch onszelf blijven' (blz. 430-431).

[p. 179]

lijke bloemen². Binnen het geloof, wordt men geleid waar men niet gaan wil; maar vroeg of laat staat men, veilig en gelukkig, bij het brandend braambosch van Gods aanwezigheid.

De titels van de twee boeken stellen dus, tegenover elkander, hun respectievelijken inhoud. Kind van vrijzinnige ouders die, hoewel gescheiden, toch in goede verstandhouding leven, vindt Paul Selmer, na wat dwaalwegen met Lucie Arnesen (Witte Orchideeën, eerste deel), een betrekkelijk geluk in zijn huwelijk met de onbeduidende Björg Berge (W.O., tweede deel). Reeds een tijd lang katholiseerend, gaat hij tot het Katholicisme over (Het brandend braambosch, eerste deel); dat vervreemdt van hem zijn vrouw die hij, met heldhaftig-barmhartige plichtgetrouwheid, weer aan zich te hechten vermag (B.B., tweede deel). Nog eens ontmoet hij Lucy Arnesen die een ongelukkig huwelijk heeft gesloten: met een onuitputtelijke toewijding weet hij haar, tot aan haar dood, te helpen, ja te redden. Zoo zuiveren de gevolgen van den heidenschen overmoed zijner jeugd zijn christelijken mannenernst en -kracht (B.B., derde deel).

In zijn groote lijnen is dus het werk, al schijnt het heelemaal uit schakeeringen te bestaan, meesterlijk geconcipiëerd. Van deze overtuiging gaat de conceptie uit: alleen het katholieke geloof maakt heel het leven, hoe het ook weze of zou geweest zijn, vast en veilig³. Daartegenover gesteld, houdt het ideaal van een oprecht en fatsoenlijk vrijdenker - Paul's moeder is er de draagster van - geen stand ten aanzien van

2 Zie Witte orchideeën, blz. 19-20.

3 Zie, onder veel andere voorbeelden, het gesprek waarin Paul het Katholicisme een 'metaphysiche grondslag' noemt (blz. 172).

[p. 180]

het driften-leven noch van de groote beproevingen⁽⁴⁾; het berust trouwens op de dwaling dat de mensch eigenmachtig zijn algeheel geluk maken kan en moet. Beschouw integendeel het leven als een dienst en een belijdenis: kinderlijke eenvoud⁽⁵⁾, spontane aanhankelijkheid, oprechte dienstvaardigheid, gerechtigheid en trouw nemen vanzelf hun absolute plaats in. Al is de strijd daarmede geenszins uitgestreden; tegenover veel vijanden staat men zelfs machteloos⁽⁶⁾: - wie naar beste vermogen zijn plicht vervult, ziet, vroeg of laat, hoe Gods lichtende wijsheid over zijn levensloop beschikte.

* * *

Veel bijkomstige beschouwingen en besluiten waren hier mogelijk en op hun plaats; laten wij er slechts drie kort formuleeren:

1^o De schrijfster, een vrouw nochtans, is wars van alle sentimentaliteit. Herhaaldelijk komt Paul Selmer tegen het gevoelsleven van katholieke kringen in verzet; in hem objectiveert Sigrid Undset waarschijnlijk eigen indrukken. Zakelijk, dikwijls niet zonder een complex van humor en ernst, stelt zij de meest aandoenlijke tafereelen voor; kleinheid en grootheid constateert zij in en door elkander: vanzelf vloeien haar waarnemingen samen tot beelden van grootheid.

Op het Neo-Thomisme moet zij zich, sedert haar bekeering, bijzonder hebben toegelegd: zoo moet haar katholieke levensbeschouwing vastheid en breedheid hebben erlangd⁽⁷⁾. Ook bij katholieke schrijvers en gestalten van de XIXe en XXe

(4) Een voorbeeld: de als verdierlijkende smart van Paul's moeder, bij den dood van zijn zuster Tua (blz. 161-163).

(5) De kinderen van Paul groeien, kinderlijk en wijs meteen, als vanzelf in den nieuwen godsdienst op (talrijk zijn de zeer lieve kindertooneeltjes). Dat geluk en dien band vergelijkt Paul met zijn vroegere verhouding tot zijn moeder, die hij nochtans zeer lief had.

(6) Paul's dochtertje Synne roept hem van uit het raam eens toe: 'Ik kan op jou spugen, vader, maar jij niet op mij!' Aan dat zinnetje denkt Paul dikwijls terug, wanneer hij, door gerechtigheid of caritas weerhouden, weerloos tegenover belagers staat.

(7) Volgende zin, waarin de schrijfster de katholieke ontwikkeling van haar held beschrijft, is waarschijnlijk op haarzelf toepasselijk:
'Hij had zich geworpen op het Nieuw-Thomisme en had ontdekt, dat gedachten en gevoelens, die hij getracht had bij zichzelf te onderdrukken, omdat hij er geen uitweg voor wist, door anderen tot in de laatste consequenties waren doordacht, en toen was gebleken, dat ze hun plaats hadden in een systeem waarin zijn diepste levensgevoel onderdak kreeg' (blz. 223).

[p. 181]

eeuw moet zij veel hebben gevonden⁽⁸⁾. Op blz. 63 vonden we Newman vermeld en zijn biograaf Ward: ja, niettegenstaande een zeer groot verschil, - veel heeft zij met den grooten Engelschen bekeerling gemeen. De psychologische peilkracht namelijk; het duidelijk besef van de menschelijke waarde en cultureele rol van het christendom; de breede ontvankelijkheid tegenover het moderne leven, waarbij het Katholicisme, zich aanpassend en uitzuiverend, nieuwe teelkracht moet verwerven. Eén werk van den Oratoriaan draagt een titel die op dezen arbeid precies past: Loss and gain, verlies en winst.

2^o Veel heeft men, in de laatste jaren, over den katholieken roman getwist. Wie er nog over schrijven wil, late dit boek niet ongelezen. Neen, als een model-ne-varietur stellen wij het heelemaal niet voor: het is slechts een bepaald werk van een bekeerlinge, met een bepaald doel en in een bepaald milieu. Maar welke vastheid de katholieke leer aan een levensbeschouwing en levenshouding volstrekt verleenen moet, welke hiërarchie van waarden onveranderlijk dient voorgesteld: dàt tenminste kan men proefondervindelijk hier waarnemen.

3^o Hier en daar dweept men, bij ons, met Sigrid Undset, vooral met haar Kristin Lavransdochter. Niet graag werkten wij dat dwepen in de hand; niet graag zagen wij het besproken werk in alle handen. Want het heidensche milieu van de Noorsche steden, zooals de schrijfster het onomwonden voorstelt, zou, bij ons, velen verbijsteren. En meer dan een verhouding of tafereel, hoe weinig prikkelend ook geschreven, kan bij jeugdige lezers verderfelijk inwerken.

Sigrid Undset is geen auteur die men zoo maar liefhebberend leest: het meest misschien van al de hedendaagsche katholieke romanschrijvers vergt zij cultuur, bezinning en onderscheid. Ontwikkelde lezers echter, om de tijdsphenomenen bekommerd en die licht zoeken doorheen den nevel, zullen bij haar waarlijk licht vinden.

(8) Volgende namen (of werken van die schrijvers) citeert ze: X. de Maistre (blz. 28), - Newman en Ward, Gasquet, Veuillot, Lacordaire, Bloy, Batiffol, J. de Maistre (blz. 63), - Belloc, Chesterton, De Wulf (blz. 206), - Adam, Belloc, Berdiaeff, Zach, Maritain, Holler, Massis (blz. 390). Deze lijsten dienen echter ook om bepaalde menschen te typeeren.