Streven. Jaargang 6

[p. 32]

De syndicale vormen zonder wettelijk Statuut ten aanzien van het Belgisch Sociaal Recht
door Prof. F. van Goethem, hoogleeraar te Leuven.

De beweging naar wettelijke beroepsorganisatie maakt het niet ongewenscht, na te gaan hoe zich de syndicale vormen in België zonder bijzonder wettelijk statuut reeds hebben ontwikkeld.

Wie de evolutie van het Belgisch Recht in de laatste jaren nagaat, wordt getroffen door het feit, dat de Belgische wetgever meer dan vroeger het geval is, de tusschenkomst voorziet van de groepeeringen van belanghebbenden, bij de voorbereiding van de sociale bijzondere voorschriften of reglementen, terwijl in de wet zelf alleen de algemeene beginselen worden aangeduid.

Aldus bepaalt de wet van 8 Juli 1936 omtrent de betaalde verlofdagen alleen de algemeene voorwaarden, waaronder deze verlofdagen moeten toegekend worden. De wet voorziet echter uitdrukkelijk dat collectieve accoorden ontworpen in den schoot van de paritaire commissies, waarin vertegenwoordigers van de werkgevers en van de werknemers zetelen, van de wet zullen kunnen afwijken, op voorwaarde door een Koninklijk Besluit, in den Ministerraad overwogen, bekrachtigd te zijn. De afwijkingen kunnen nochtans alleen de modaliteiten van toepassing betreffen, ze mogen het beginsel zelf der betaalde verlofdagen niet in het gedrang brengen.

Dezelfde opvatting treedt op in de wet van 9 Juli 1936

[p. 33]

omtrent de veertigurige arbeidsweek in bedrijven of bedrijfstakken, waarin onder ongezonde, gevaarlijke of lastige voorwaarden gearbeid wordt. Voorzien wordt dat de werkelijke voorschriften over den duur van den arbeid zullen vastgesteld worden bij Koninklijk Besluit, nadat de paritaire commissies of de beroepsgroepeeringen van de belanghebbende werkgevers en werknemers zullen zijn geraadpleegd geweest.

Er is echter nog een verdere stap in de evolutie te bespeuren.

De Belgische wetgever heeft aanvaard, dat reglementen door paritaire commissies ontworpen, bij Koninklijk Besluit kunnen van toepassing worden gesteld op al de bedrijfshoofden en op al de arbeiders van een bepaalden bedrijfstak. Aldus bekrachtigde reglementen worden in feite daardoor ware rechtsvoorschriften in gelijke maat als wettelijke voorschriften.

Merkwaardig is dat het Koninklijk Besluit in dit geval niet meer genomen wordt eenvoudig op advies of na raadpleging van de paritaire commissie. Het is de beslissing van de paritaire commissie zelf, die door het Koninklijk Besluit wordt bekrachtigd. De Regeering hecht alleen haar sanctie aan een besluit door de belanghebbenden zelf getroffen.

Het valt niet te loochenen dat de boven aangestipte nieuwe vormen van sociaal recht in België alle gaan in de richting van een wettelijke beroepsorganisatie, die reeds herhaaldelijk door verschillende Regeeringsverklaringen werd aangekondigd, maar tot heden (Augustus 1938) niet werd verwezenlijkt.

De wettelijke beroepsorganisatie zou de beroepsgroepeeringen met een statuut voorzien. Zij zou aan deze groepeeringen een recht van advies verleenen in alle aangelegenheden welke de economische of professioneele belangen betreffen, alsook een recht van initiatief onder vorm van voorstellen, die bij de Uitvoerende Macht zouden aanhangig worden gemaakt.

Desgevallend zou zelfs aan de professioneele groepeering, onder controle van de Uitvoerende Macht, een recht van tucht en een recht van reglementeering kunnen worden toegekend.

Ten slotte zou er boven de private en officieele lichamen, een Economische Raad worden ingesteld, met het doel meer eenheid en meer samenhang in het economisch leven te brengen.

* * *

Het loont de moeite na te gaan, hoe zich, naar de hoofdlijnen

[p. 34]

bezien, het syndicaal leven in België zonder wettelijk statuut, ten minste voor zoover het betreft het sociaal leven, heeft ontwikkeld.

Deze schets kan dienen, om bij sommigen de illusie weg te nemen, alsof alleen met behulp van een bijzondere wetgeving het syndicale leven tot bloei zou kunnen komen.

De Syndicaten.

De Belgische Grondwet heeft in haar artikel 20 de vrijheid van vereeniging uitgeroepen; deze vrijheid werd zelfs op een bijzondere wijze beschermd en gewaarborgd, door een algemeene wet: deze van 24 Mei 1921.

Dit gemeen recht inzake vereenigingsovereenkomsten, waarvan de vrije afsluiting strafrechtelijk is gewaarborgd, wordt in artikel 2 van de wet van 21 Mei 1921 als volgt beschreven:

'Alwie zich als lid van een vereeniging laat opnemen, aanvaardt door zijn toetreding, zich aan het reglement van de vereeniging te onderwerpen, alsook aan de beslissingen en aan de sancties getroffen overeenkomstig dit reglement.

'Hij kan echter te allen tijde zich uit de vereeniging terugtrekken met naleving van het reglement; iedere beschikking van het reglement, die er toe zou strekken deze vrijheid te vernietigen, wordt als niet geschreven beschouwd.'

Op grond van dit gemeen recht kunnen zonder meer professioneele groepeeringen ontstaan, zonder bijzonder wettelijk statuut. In feite vormen in België veruit de meeste beroepsvereenigingen, de syndicaten, eenvoudig-feitelijke vereenigingen zonder rechtspersoonlijkheid. De wet van 21 Mei 1921 over de vrijheid van vereeniging heeft als het ware deze ruime mogelijkheid nog bevestigd.

Dusdanige vereenigingen vormen dus geen moreele personen door de wet erkend, vatbaar om drager van rechten te zijn; bevoegd om een eigen patrimonium te bezitten; om contracten af te sluiten; om in rechte op te treden hetzij als eischer, hetzij als verweerder. Het zijn feitelijke vereenigingen: des associations de fait.

Zonder twijfel zouden deze vereenigingen zich in het raam van de wet van 31 Maart 1898 over wettelijke beroepsvereenigingen kunnen plaatsen; ook het statuut voorzien door de wet

[p. 35]

van 27 Juni 1921 over de vereenigingen zonder winstgevend doel werd ter beschikking van de syndicaten gesteld. In feite nochtans verkiezen de syndicaten tot nog toe, in de overgroote meerderheid van de gevallen, den toestand van feitelijke vereenigingen zonder rechtspersoonlijkheid en buiten elk bijzonder wettelijk statuut.

Deze toestand verhindert echter niet, dat de syndicaten zonder rechtspersoonlijkheid door het Bestuur worden erkend en zelfs door de wet worden vermeld.

Bij de oprichting en bij de werking van de paritaire commissies, in het leven geroepen door het Ministerie van Arbeid en Sociale Voorzorg, wordt regelmatig beroep gedaan op de beroepsvereenigingen, op de meest-belangrijke, de meest-representatieve vereenigingen der betrokkene beroepsgenooten.

Andere voorbeelden wijzen op dezelfde erkenning van de syndicaten zonder rechtspersoonlijkheid: reeds in verschillende artikelen van de wet van 14 Juli 1921 omtrent den achturigen arbeidsdag (artikelen 2, 5, 7, en 14) wordt over deze beroepsvereenigingen gesproken en hun tusschenkomst voorzien; hetzelfde geschiedt in de wet van 8 Juli 1936 over de jaarlijksche betaalde verlofdagen; ook nog in verschillende andere wetten is er van deze beroepsvereenigingen spraak. Zelfs de Belgische Grondwet, in artikel 56bis, bij het bepalen van de verkiesbaarheid van de leden van den Senaat, spreekt over de beroepsvereenigingen.

Het valt dus niet te loochenen, dat de beroepsvereenigingen, zelfs zonder bijzonder wettelijk statuut en niettegenstaande de ontstentenis van rechtspersoonlijkheid, in de Belgische administratieve en wetgevende praktijk volop burgerrecht hebben verkregen.

Collectieve Arbeidsovereenkomsten.

Reeds lang vóór den oorlog, werden er in België collectieve arbeidsovereenkomsten afgesloten, tusschen patronale vereenigingen en arbeidersvereenigingen, de eene zoowel als de andere zonder rechtspersoonlijkheid, omtrent de voorwaarden, waaronder de arbeid zou worden gepresteerd in een bepaalden bedrijfstak.

Ook hier staan wij voor vormen van syndicaal leven zonder

[p. 36]

bijzonder wettelijk statuut: er bestond en er bestaat tot heden toe geen bijzondere wetgeving in België voor de collectieve arbeidsovereenkomsten.

De economische en sociale beteekenis van zulke collectieve overeenkomsten kan nochtans moeilijk overschat worden. Het gebruik ervan is heden zóó verspreid in België, dat er bijna geen sector van bedrijfsleven, waar gesalarieerde arbeid wordt gebruikt, nog zou kunnen aangeduid worden, waaromtrent geen collectieve arbeidsovereenkomst wordt afgesloten.

Deze overeenkomsten kunnen de meest verschillende voorwerpen regelen, den arbeid betreffende: loonbedrag, arbeidsduur, verlofdagen e.d.m. Er zijn collectieve arbeidsovereenkomsten die als zeer volmaakte reglementen van de arbeidsvoorwaarden in een bepaald bedrijf kunnen doorgaan. En nochtans heeft, tot nog toe, geen enkele wet in België het statuut van de collectieve arbeidsovereenkomsten geregeld.

Van juridisch standpunt uit bezien, worden deze bepalingen van de collectieve arbeidsovereenkomsten opgenomen in de individueele contracten van arbeid of van dienstverhuring, die door patroon en arbeider overeenkomstig het collectief accoord van de betrokkene groepeeringen worden afgesloten. Integreerend deel uitmakend van de individueele contracten, kan er, in dit geval, aan het juridisch bestaan van de in-de-collectieve-arbeidsovereenkomsten-opgenomen arbeidsregelingen niet getwijfeld worden.

Mag men verder gaan, en aan de collectieve arbeidsovereenkomst als dusdanig een rechtstreeksche rechtsverbindende kracht toekennen?

Het is in elk geval zeker, dat de collectieve overeenkomst als dusdanig, buiten elk individueel arbeidscontract, geen rechtstreeksche sanctie meebrengt. Deze collectieve overeenkomsten worden inderdaad afgesloten door vereenigingen zonder rechtspersoonlijkheid, en het helpt ook niet van reglementen te spreken, aangezien de vereeniging op dit terrein geen wettelijke reglementaire bevoegdheid heeft.

Dit verhindert nochtans niet, dat collectieve arbeidsovereenkomsten een soort gebruik kunnen vestigen. Aldus hebben Werkrechtersraden, ter gelegenheid van geschillen omtrent een individueel arbeidscontract tusschen een arbeider en een werkgever, beslist, dat, bij afwezigheid van een tegenstrijdig

[p. 37]

beding, de inhoud van een collectieve arbeidsovereenkomst in het individueel arbeidscontract moest worden teruggevonden, omdat het gebruik het stilzwijgen van de partijen aanvult (zie artikel 3, 3^e lid van de wet van 10 Maart 1900 over het arbeidscontract) en omdat het betwiste beding om reden van de collectieve arbeidsovereenkomst tot het gebruik van een bepaald bedrijf moest worden gerekend.

De concrete betwisting liep over de maandelijksche levering van kolen aan een mijnarbeider. De Werkrechtersraad heeft geoordeeld, dat de bedingen van de collectieve arbeidsovereenkomst, door de Gemengde Nationale Mijncommissie vastgesteld, moesten toegepast worden, omdat zij het gebruik in de mijnnijverheid vormden.

Een verdere stap wordt bereikt, wanneer de wetgever zelf aan de Uitvoerende Macht voor opdracht geeft, bepaalde aangelegenheden te regelen na raadpleging der betrokkene groepeeringen van werkgevers en arbeiders, die hun accoord onder vorm van een collectieve overeenkomst vastleggen. In dit geval geschiedt alles alsof de collectieve overeenkomst door een Koninklijk Besluit in uitvoering van een wet genomen, wordt bekrachtigd en uitvoerbaar door de Regeering wordt verklaard.

In bepaalde gevallen kan de Regeering zelfs niet handelen, tenzij na een afgesloten accoord tusschen de belanghebbende professioneele groepeeringen (aldus reeds in de wet van 14 Juni 1921, artikelen 2 en 5) of tenzij na een accoord tusschen een onderneming en een bevoegde arbeidersgroepeering (aldus in dezelfde wet van 14 Juni 1921, artikelen 2 en 7). Bepaalde wetten bevelen dat de Regeering van zekere bevoegdheden geen gebruik kan maken, tenzij op eensluidend advies van de paritaire commissies (zie de wetten van 8 Juli 1936, artikel 4, en van 9 Juli 1936, artikel 3).

Bepaalde Koninklijke Besluiten zijn de letterlijke overschrijving van de beschikkingen, vervat in een collectieve arbeidsovereenkomst.

Uit dit alles volgt, dat de syndicale beweging zonder bijzonder wettelijk statuut, vormen heeft aangenomen, die niet zonder beteekenis zijn gebleven, zelfs op het rechtsleven. In vele gevallen nochtans brengt de huidige anorganische toestand nadeelen mede van onduidelijkheid en onzekerheid.

[p. 38]

Daar tegenover staat echter de groote soepelheid der huidige regeling die zich daarom gemakkelijk aan de zoo verschillende omstandigheden van het economisch sociaal leven kan aanpassen.

Wat men soms aan stiptheid wint, verliest men aan bewegingsvrijheid en aan soepele progressiviteit. De ondervinding heeft niet bewezen, dat de huidige toestand remmend heeft gewerkt op storende wijze, ten minste op sociaal terrein.

Wij zijn nochtans de meening toegedaan, dat een streven naar grooter preciseering van de voorhanden elementen bevorderlijk zou mogen genoemd worden, op voorwaarde, dat men den schadelijken wensch laat varen een al-te-starre wettelijke regeling na te streven.

Een bescheiden wettelijke tusschenkomst op die gebieden, die blijken rijp te zijn voor een meer duidelijke beroepsorganisatie, ware nochtans gewenscht.