Streven. Jaargang 5

[p. 198]

Letterkundige kroniek

I. Hoogdagen van de Vlaamsche Letteren
door Em. Janssen S.J.

Niemand neemt het me kwalijk indien ik, als eersten en grootsten hoogdag van de Dietsche Letteren, de promotie beschouw tot Doctores Honoris Causa, aan de Universiteit van Leuven, van Mej. E. Belpaire, Prof. G. Brom, Eerw. Heer C. Verschaeve, Stijn Streuvels en Anton van Duinkerken (7 Nov. 1.1.). Want zoo bewijst de Universiteit hoezeer zij de zelfstandige kunst, buiten haar meer wetenschappelijk georiënteerde colleges en seminaries om gegroeid en opgebloeid, te waardeeren, ja te eerbiedigen weet; terwijl de kunstenaars en zoekers zelf, afgezien van den onschatbaren moreelen steun, een voedend contact vinden, zonder belemmerende afhankelijkheid, met de vorderende wetenschap. En iedereen moet het ten zeerste verheugen dat de Universiteit van Leuven, door deze daad, getrouw blijft aan haar eeuwenoude bestemming: een brandpunt te zijn van katholieke cultuur in de Dietsche landen.

Ook de keuze van de vijf promoti lijkt ons veelbeteekenend. De ééne Dietsche cultuur van Noord en Zuid ligt er in erkend; en, in het Noorden zooals in het Zuiden, niettegenstaande de onvermijdelijke wrijvingen tusschen geslachten, strekkingen en groepeeringen, het ééne arbeidsveld waarop allen, eensgezind in hun diepste binnenste, den last dragen van den dag en de hitte. Is het wel mogelijk, uit de Dietsche gewesten, zooveel verscheidenheid, zoo sober en toch zoo volledig, samen te brengen in één katholiek-cultureele hulde, waarmede eenieder onvoorwaardelijk móet instemmen?... Neen, één punt blijven we betreuren: dat Met Tijd en Vlijt niet twee jaar later gesticht, of dat Jozef Alberding Thijm niet twee jaar vroeger stierf. Want, had deze promotie kunnen samenvallen met den vijftigsten verjaardag van Thijm's overlijden (1939), dan had men de aandacht meer getrokken op den Noordnederlandschen emancipator, wiens levenslang streven en zwoegen, door Brom en Van Duin-

[p. 199]

kerken allerverdienstelijkst voortgezet, in het Zuiden nu officieel wordt erkend...

* * *

Ook de officieele 'Hoogdagen van de Vlaamsche Letteren' (13, 14, 15 November) verdienen niets dan waardeering. Vondel en Multatuli worden gehuldigd. Wat kunnen we nu beters wenschen dan dat Vondel, bij ons niet méér bekend dan door zijn 'Lucifer': een bravoure-stuk voor moedige en fantasie-rijke regisseurs⁽¹⁾, nog eens het voorwerp worde van een vereerende en bestudeerende aandacht. En wat Multatuli betreft, al is de denker en de polemist niet actueel meer, de verrassende en verbazende stylist mag niet voorbijgaan; evenmin als de edele en oprechte mensch die, door veel afdwalingen en zelfbedrog heen, tóch in dezen zwerver leven bleef.

Duidelijk poogde men ook de letterkundige werken meer onder het volk te brengen. Letterkunde en kunsten, zegde men, zijn belangrijke factoren in de cultuur, en men sprak van de nationale beteekenis van bepaalde kunstwerken... Dat is zoo waar dat alle cultuur met kunst schijnt aan te vangen, en, waar de kunst verkwijnt, mede uitbloeit. Op dit punt echter vreezen wij misverstand.

Want men stelt de letterkunde en schoonheid als iets autonooms en absoluuts voor, los van zedelijkheid en godsdienstigheid: schoonheid zou in en om zichzelf bestaan, opdat men haar zou aanbidden. Nu is de schoonheid autonoom, maar gegrondvest op de zedelijkheid en culmineerend in de godsdienstigheid; schoonheid in en om zichzelf verzwindt niet alleen, zij wordt bedwelming, ontwrichting, bederf. En wij vreezen dat er thans heel wat schoonheidsaanbidders gevonden worden - schoonheidsvernietigers dus -, die, als ze ernstig nadachten, hun aesthetische houding in tegenspraak zouden zien met hun godsdienstigen, maatschappelijken, menschelijken plicht.

Overal en altijd verderfelijk, is de schoonheidsaanbidding het nog meer in de Vlaamsche traditie. Elders een decadente vorm van de uitbloeiende cultuur, doet zij hier, vóór de rijpheid, de decadentie beginnen, die dan gevaarlijke verbastering

(1) De Vondel-traditie lijkt ons, in Holland, meer levend dan bij ons. De Vondel-eruditie overwoekert daar, even, de warme belangstelling, in breedere kringen, voor het steeds actueele dichtwerk en den levenden mensch.

[p. 200]

wordt. Hoezeer, op andere domeinen, die verbastering bestaat, hoeft hier niet aangetoond; het meest dreigt zij echter, wanneer men haar als verrijking en vernieuwing beschouwt, en dat is voor de moderne literatuur het geval. Want in de naoorlogsche ontwikkeling werken evenzeer ontbindende factoren als levenskrachten; de hedendaagsche Zuidnederlandsche productie staat, in haar geheel, cultureel en artistiek op verre na zoo hoog niet als men dat gewoonlijk voorstelt, - en zelfs een aanhoudend nieuwe propaganda, die de begrippen en normen hopeloos verwart, vermag, bij velen, den twijfel niet weg te nemen. Daarom noemen wij een schoonheidsaanbidding, die, zonder onderscheid, onze moderne literatuur als een stijging, ja een bereiken, voorstelt, gevaarlijk bedrog: kunst is als vuur, heerlijk, glanzend en onmisbaar; doch men speelt er niet mede...

* * *

Met de viering van de 'Hoogdagen van de Vlaamsche Letteren' stemmen wij dus volkomen in: dank zij een eigen kunst en cultuur alleen, leidt een volk een waardig bestaan. Het komt ons echter voor dat men, vrij veel, propageerend en in de breedte werkt; vrij weinig, nadenkend en in de diepte. Daarbij jaagt men soms onder voorwendsel van zuivere kunst, het leven er buiten; ook het aloude Vlaamsch-Katholiek leven... Om die reden verzoeken wij den lezer, bij volgende drie vragen even stil te blijven:

1)	Welke zijn, naast de intellectueele en disciplinaire, de moreele en de godsdienstige bestanddeelen van een gezonde cultuur; en hoe moeten die verscheiden bestanddeelen op elkander inwerken?
2)	Welke aanzienlijke (eenigszins absolute) plaats neemt de kunst in de cultuur in? Welke zijn dus de onschatbare voordeelen (de onafzienbare gevaren) van een goed (een verkeerd) georiënteerde kunst en letterkunde?
3)	Hoe is onze letterkunde (heel ons leven trouwens) thans georiënteerd? In zuiver menschelijk-, in maatschappelijk-, in godsdienstig opzicht?

Meer bezonnen vurigheid, meer deemoedig zelfrespect: wij verwachten dat de 'Hoogdagen' daarvan iets uitgewerkt hebben. Zij stonden toch in het teeken van den grooten jubilaris Vondel, die, in zijn Lucifer, aan allen deze les gaf. Hoe gepast

[p. 201]

haalde Dr. Baur dan ook, in zijn inleidende rede tot de opvoering, deze centrale verzen aan: even centraal in Vondel's Gijsbrecht (1637) als in zijn leven:

Al wie door ootmoed wordt herboren,
Die is van 't hemelsche geslacht.