Streven. Jaargang 3

[p. 535]

Cultuurgeschiedenis
De mensch In Plato's 'Staten'
door Prof. W. Peremans

Dr D. LOENEN, Mens en Maatschappij in Plato's 'Republiek'. - Assen, Van Gorcum & Comp. 1935, 23 blz. Vragen-van-nu, n^r 16.

Deze brochure geeft de tekst van de 'openbare les' gegeven op 29 Januari 1935 hij het aanvaarden var het privaatdocentschap in de Staatsphilosophie der Grieks-Romeinse oudheid aan de Universiteit te Amsterdam.

Dat het thema, door Dr. D. Loenen gekozen, noodzakelijk belang inboezemt aan diegenen die zich meer bepaald met de studie der klassieke Oudheid bezighouden, hoeft geen verder betoog. Doch het is even duidelijk dat een breedere lezerskring zich aan het vraagstuk interesseert. Op dit oogenblik immers staat het probleem, hier in verband net Plato behandeld, weerom in het centrum der belangstelling en is men zeer ijverig op zoek om de juiste verhouding te bepalen tusschen enkeling en gemeenschap. Onze tijd voelt, gedeeltelijk door het vervallen in het tegenovergestelde uiterste, de naweeën van een periode, gekenmerkt door een verregaand liberalisme.

Het Europeesch statencomplex biedt een bont uitzicht: Diametraal tegenover elkaar staande opvattingen op politiek gebied werden verwezenlijkt in staten, welke aan elkaar grenzen.

Zoodat het geenszins kan verwonderen, indien Dr. Loenen het vermelde onderwerp als thema van zijn openbare les heeft gekozen. Váár hem reeds hebben vele wetenschapsmenschen hun aandacht aan de kwestie gewijd, ook zonder de prikkel van het staatkundig gebeuren rondom hen.

Het vraagstuk door schrijver behandeld, wordt door hem zelf als volgt omschreven: 'of Plato's ideale 'staten' eigenlijk absolute staten moesten heten, welke hun burgers geheel voor zich opeisten:onder erkenning van recht op vrijheid voor de enkeling op eenig gebied. Daarmee hing de vraag samen of de overgrote meerderheid van hun burgers, de z.g. derde stand, door Plato enkel en alleen werd beschouwd als een instrument, am de noodzakelijke economische voorwaarden te scheppen voor het bestaann en de verfijning van een gering(aantal bestuurders'.

[p. 536]

Schrijver komt op tegen de meening volgens dewelke 'Plato's 'staten', het individu geheel absorberen, slechts in zich zelf hun doel vinden, niet in het bevorderen van de ontwikkeling en het geluk der individuën, welke door opvoeding en levenswijze zooveel mogelijk tot uniformiteit moesten opgekweekt worden'. Het gaat er dus om bij Dr. L oenen aan te toonen dat Platon's aandacht op de eerste plaatss op de mensch is gevestigd niet zoozeer op de maatschappij, het raderwerk waarin de mensch is gevat.

We kunnen er niet aan denken hier ook maar beknopt de uiteenzetting waarover sprake, volledig samen te vatten. Schrijver wijst er op dat Platon zich wel bewust was van het probleem der verhouding enkeling-gemeenschap. Hij geeft Platon's voorstelling van de mensche lijke ziel en verdedigt de stelling dat zijne 'Republiek' 'een onderzoek is naar wezen en doel van de mens' waaraan hij tóevoegt 'in zooverre deze (d.i. de mensch) slechts in een verband van r: enschen tot zijn recht kan komen, heeft Plato de schildering van een samenleving noodig'.

De bizondere aandacht door Platon aan den enkeling gewijd, wordt verder aangetoond. Zoo wijst schrijver er o.m. op dat alle groepen van Platon's maatschappij in aanmerking komen waar van de enkeling een helder inzicht wordt gevergd dat hem zal toelaten de voor hem geschikte plaats in het maatschappelijk geheel te bezetten. Hierbij moet de opvoeding behulpzaam zijn. Speciaal wordt gehandeld over een onderdeel der opvoeding: 'het vrijmaken van de 'nous', de rede, die bijzondere 'arete' in de meest-begaafden naar intellect en karakter'. Nu mag men niet denken dat de gemeenschap machteloos staat tegenover het individu. 'Omdat slechts in een goede maatschappij de cultuuropgaven van de mens kunnen verwezenlijkt worden en de volkomen uitgroei en ontwikkeling van karakters, ja zelfs het materiele bestaan, mogelijk is, mag de gemeenschap offers vragen en zelfs dwang toepassen in het belang van allen.' Het is vanzelfsprekend dat de samenleving gewapend is tegenover enkelingen die buiten de schreef loopen. Te samen met en om reden van de verwezenlijking van het individueel ideaal moet ook een zoo algemeen mogelijk geluk worden betracht.

Schrijver beantwoordt verder de opwerpingen welke zoo dikwijls tegen Platon's stelsel werden aangevoerd: het binden van de kunst het breken van het familieleven der wachters - de onmondigheid op politiek gebied van de groote massa. Hij concludeert: 'Plato's bedoeling was niet in de eerste plaats gewenste maatschappijwormen te to-

[p. 537]

nen, waarin de mens goed en gelukkig kan worden. Evenmin dreef hem deernis met sociale ellende of verontwaardiging over onrechtvaardige verhoudingen tot een uitvoerige donkere schildering van maatschappelijke toestanden, gevolgd door een lyrisch-optimistische beschrjving van een Utopia of Zonnestaat met gelukkige mensen, zoals anderen vóór en na hem in gevarieerde vorm hebben gedaan. Gijn Republiek eindigt niet met een verheerlijking van een aardse samenleving, maar met een apocalyptische schildering van het Kosmische lot van het individu en haar zwarte bladzijden behelzen een aanklacht tegen de zonden der ziel, de heb- en genottucht waarin de euvelen der samenleving tenn deele hun oorsprong vinden.'

Deze studie is niet alleen, zooals reeds gezegd, ongemeen interessant. Ze is tevens wetenschappelijk waardevol. Schrijver is ten andere niet meer aan zijn proefstuk: tusschen zijn vroegere publicaties vindt men o, m.: Vrijheid en Gelijkheid in Athene. Een onderzoek naar de geschiedenis, den inhoud en de functie ran de begrippen Vrijheid en Gelijkheid in Athene tijdens de Se en 4e eeuw v.C., 1933. De staats philosophie der klassieke Oudheid is voor Dr. Lomen een welbekend terrein waarop hij zich zeer gemakkelijk beweegt.

Of zijn voorstelling volledig juist is en of de argumenten der tegenpartij nu totaal krachteloos zijn geworden, is niet geheel zeker. Misschien ontdoen we ons te moeilijk van eenmaal gevestigde opvattingen. Wat er ook van zij. zelfs niet-overtuigden zullen blij zijn het probleem van tegenovergestelde zijde te zien belichten. De meesten zullen een middenweg zoeken tusschen de uiterste en elkaar uitsluitende oplossingen van het vraagtuk. En iedereen zal schrijver hartgrondig toejuichen waar deze waarschuwt voor het gevaar de oudheid verkeerd te beoordeelen onder invloed van moderne gedachten. Met vele anderen op dit oogenblik komt hij er voor uit dat men het oude Griekenland op zich zelf moet trachten te begrijpen.