Streven. Jaargang 3

De Nieuwe Poolsche Grondwet
door J. Kleyntjens, S.J.,
Rome

De President vertegenwoordigt in zijn persoon de hoogste macht, één en ondeelbaar. Hij is verantwoordelijk voor God en de geschiedenis - zijn tijdgenooten kunnen hem niet ter verantwoording roepen. De oorsprong van de macht staat niet duidelijk uitgedrukt, maar, wijl de President voor God verantwoordelijk is, mag men wel aannemen dat hij aan Hem zijn macht ontleent.

Er is geen verdeeling van machten, er zijn zelfs geen machten, alleen organen van den Staat: de Sejm, de Senaat, de Regeering, de rechtbanken, de Rekenkamer, het leger. De President regelt hun werk zaamheid in zijn hoedanigheid van bezitter der hoogste macht. De President verklaart oorlog, sluit verdragen. Van deze laatste zijn alleen die, welke betrekking hebben op een verandering der grenzen en die lasten opleggen aan den Staat en aan de burgers onderworpen aan een goedkeuring door de Kamers.

De President geniet, behoudens de rechten toegekend aan de hoofden der andere republikeinsche staten (het recht van veto en dat van ontbinding der Kamers inbegrepen) de volgende voorrechten: de benoeming der leden van zijn civiel en militair huis; van den President van den ministerraad en, op diens voorstel, van de overige Ministers; van de hoofden van het leger; van den president der reken-

[p. 522]

kamer; van den eersten president van het Hooggerechtshof; van zijn opvolger in geval van oorlog. Deze benoemingen behoeven niet de handteekening van den Minister-president en van de Ministers.

De President wordt gekozen voor zeven jaren met recht van herkiezing. Op het einde van het zevende jaar benoemt een verga dering van kiezers, 80 leden groot, waaronder 75 gekozen uit de Sejm (50) en den Senaat (25) en 5 ipso facto zitting hebbend: de voorzitters van de Senaat en den Sejm, de ministerpresident, de eerste voorzitter van het Hooggerechtshof, de inspecteur-generaal van het leger, een candidaat voor de presidentszetel. De President kan deze candidatuur aanvaarden, maar hij kan ook een anderen candidaat aanduiden. Als de vergadering der kiezers dezen niet aanvaardt, heeft er een volksstemming plaats.

Men kan dus zeggen, dat Polen is teruggekeerd tot de monarchie bij verkiezing, verzacht door een quasi adoptief systeem van opvolging, want het is te voorzien, dat, behalve uitzonderlijke,gevallen, de candidaat van den President door de vergadering der kiezers zal gekozen worden.

Bij oorlog benoemt de president, voor het geval dat hij mocht komen te overlijden, zijn opvolger die dan het bestuur op zich neemt zonder verdere formaliteiten; zooals voor de hand ligt, benoemt deze dan ook weer zijn opvolger. De macht van den opvolger van den President blijft geldig gedurende den oorlog en drie maanden na liet sluiten van den vrede.

Er is geen parlementair systeem volgens de beteekenis der 19de eeuw. De Sejm wordt gekozen voor vijf jaren door algemeene, gelijke, geheime, rechtstreeksche verkiezingen, echter niet evenredig. Elke burger die de leeftijd van 24 jaren heeft bereikt bezit één stem en kan, als hij 30 jaren is, ook gekozen worden. Elk der 104 arrondissementen mag 2 afgevaardigden kiezen. De lijst der candidaten wordt opgemaakt door een kiezerscorps, bestaande uit vertegenwoordigers van de gewestelijke en plaatselijke besturen, beroepslichamen (als nijverheid- en handelskamer, landbouwkamer, beroepsorganisaties der handen en geestesarbeiders), hoogescholen, enz...

De wet verbiedt partijlijsten; de candidaten worden geplaatst op een gemeenschappelijke lijst en de kiezer geeft zijn stem aan twee candidaten van die kiezerslijst. De twee candidaten die de meeste stemmen op zich vereenigen, zijn gekozen. De praktijk heel uitgewezen dat dikwijls de twee candidaten, die onderaan op de lijst staan,

[p. 523]

de meeste stemmen behalen, wij moeten hier nog aan toevoegen, dat de wet aan elke groep van 500 burgers toestaat een vertegenwoordiger te zenden voor het kiezerscorps van het arrondissement en zoo invloed uit te oefenen op de aanwijzing der candidaten voor de Kamer. Daarenboven zoo een candidaat geen 10.000 stemmen behaalt, dan is hij niet gekozen. Krijgt geen enkele candidaat 10.000 stemmen, dan moet herstemming plaats hebben.

De Senaat bestaat uit 96 leden, van dezen wordt een derde benoemd door den President. De bisschoppen hebben geweigerd zitting te nemen in de Kamer. De keuze van 64 leden van den Senaat is indirect. Stemrecht hebben alle dertigjarigen die:

1)	een militaire onderscheiding bezitten;
2)	een hoogere school hebben bezocht;
3)	leden zijn van de administratieve comités, van vereenigingen van openbaar nut (padvinders, Rood-Kruis, enz.).

De stemhebbenden komen te zamen in zalen in groepen van ongeveer 100 personen en kiezen de 'kiezers'. Dezen vereenigen zich dan en benoemen de senatoren voor elk palatinaat.

Wat de andere machthebbers betreft: politiek en grondwettig bestaat er verantwoordelijkheid van de ministers, die met den president van den ministerraad aan het hoofd een aaneengesloten corps vormen. In geval Sejm en Senaat het aftreden van een minister of van den ministerraad vragen moet de President ofwel daartoe overgaan ofwel de Kamers ontbinden.

De militaire dienst is verplichtend voor alle burgers (zelfs de hulpdienst voor de vrouwen).

Het privaatbezit is gewaarborgd met enkele uitzonderingen voor het grootgrondbezit, dat onderworpen is aan de agrarische wet.

In de inrichting van de corporaties evenals van een arbeidskamer en een hoogere economische raad is voorzien. Vrijheid van godsdienst, politieke rechten zijn gewaarborgd evenals de rechten der nationale minderheden. De paragrafen zijn overgenomen van de grondwet van 1831, welke zeer liberaal was. Maar de nieuwe goudwet tracht een nieuwen burger te vormen, die tegenover den Staat zal staan, niet uit het oogpunt van de rechten van den mensch, maar van zijn plichten tegenover het vaderland.

Zooals blijkt is deze nieuwe constitutie niet vreemd aan de idee van het personalisme en van het corporativisme.