Streven. Jaargang 3

[p. 506]

Kronieken
Godsdienstige Kroniek

Oud-Minister Marchant over zijne bekeering
door P. de Rademaeker, S.J.

'Het heimwee naar een schilderachtig kapelletje', zegt ergens Gerard Brom, 'kan ongemerkt in liefde voor de Kerk overgaan; het vertrouwen in een mens uitgroeien tot de goddelijke hoop.' Dergelijke gevoelsmotieven hebben zeker Oud-Minister Marchant niet tot de Katholieke Kerk gebracht. Daarvan getuigt zijn bekeeringsboek dat zoo pas verscheen onder den titel 'Hoe kwam ik er toe'?

Marchant is tot de Kerk gekomen omdat zijn gezond en eerlijk verstand hem er toe dwong, en daarvan is hij zichzelf bewust. 'Joseph Huby', schrijft hij, 'verdeelt de bekeerlingen in drie groepen: eerst noemt hij wie door een verschijning, een visioen, een plotselinge ingeving, door het waarnemen van een bepaald feit tot de waarheid zijn gekomen. De tweede groep is door het sentiment geleid. De derde is er gekomen door cerebrale overweging. Moest 'ik worden geclassifieerd, dan zou Huby mij plaatsen in de derde groep, niet in de tweede'. (blz. 117).

In het Protestantisme, en voornamelijk in het Liberale Protestantisme waarin hij werd opgevoerd, vond Marchant geen bevrediging voor de eischen van zijn verstand op godsdienstig gebied. Want voor een nadenkend mensch stelt het Christendom sommige problemen die, ten minste in hun groote trekken, bevredigend dienen opgelost. Het bestaan van God, het historisch bestaan van Christus, de verschijning en de ontwikkeling van de Kerk, de echtheid der openbaring; dat zijn alle dingen waarvoor de rede stil staat en zich afvraagt: kan ik dat alles aanvaarden met voldoende zekerheid? Een godsdienst die al die vragen ontwijkt of ze onsamenhangend nevens elkander plaatst heeft met het ware Christendom niets meer dan den naam gemeen.

Welnu, Marchant getuigt dat hij in het protestantisme geen voldoening vond voor zijn zoekend verstand. Wat hij ook las bij de orthodoxe en modernistische theologen, hij vond er noch de klaarheid

[p. 507]

noch de overtuigende systematische geslotenheid die hij zocht. Hij -verhaalt hoe hij eens vroeg aan een protestantsch godgeleerde wie dan eigenlijk Christus was. En hij kreeg als antwoord: 'Gods oog, -dat naar de wereld gekeerd is'. Met dergelijke zinledige formules kon zijn geest zich niet tevreden stellen. Ook werd hij overtuigd toen hij, in contact gekomen met het Katholicisme, daar vond wad hij verlangde: intellectueele zekerheid.

Dat verklaart hij voornamelijk in het hoofdstuk 'Rede en ge-bof' dat de kern bevat van zijn boek en heel het geheim ontsluiert van zijn bekeering. Hij somt al de rationeele waarheden op die als de voorhalls zijn van de openbaring en besluit: 'Als ons deze geestelijke ordening, dit geheel van wetten waaraan wij hebben te gehoorzamen, is voorgelegd in een nauwkeurig sluitend logisch systeem, dat de goede gang van de ordening in haar toepassing waarborgt, een systeem voor geheel de menschheid, waaruit geen stuk kan worden gemist, dan gebiedt ons ten slotte de rede zelf, dit systeem als juist te aanvaarden. Want dit is de eerste en de hoogste ordening, die de mensheid behoeft. Dit is de dwingende betekenis van de drie woorden waarin ik mijn ervaring vroeger heb geformuleerd: 'Cogito, ergo credo'. Niet 'Credo quia absurdum', doch 'Credo quia necessarium per evidentiam'. Ik geloof doordat ik nadenk; ik geloof niet omdat het onredelijk is, doch ik geloof wegens de klaarheid, waarin het onafwijsbaar blijkt. Ik geloof, omdat de motieven, waarom de bovennatuurlijke feiten mij geloofwaardig voorkomen, voor mijn natuurlijk verstand dwingend en klaarblijkelijk zijn'. (blz. 41-42).

Voor Marchant ligt dan ook de erfzonde van het protestantisme hierin, dat het de scheiding heeft geproclameerd tusschen geloof en rede. Het noodlottige gevolg daarvan was dat het geloof, losgemaakt van de rationeele motieven, versplinterde in duizenden secten en weldra als een heendrijvende wolk verzwond in het niet, terwijl de rede, zoogezegd bevrijd van het geloof, oversloeg tot een star en dogmatisch rationalisme. 'Wat ik zocht, zegt de schrijver, was de oplossing van al die strijd tussen rede en geloof. De oplossing is deze, dat beide te kwader ure van elkander werden gescheiden, dat men hierin ging zien onderling vijandige krachten, tegenstellingen. Door deze scheiding die men ging maken ten bate van het geloof, werd de rede als genade van God miskend, en het gevolg kon geen ander zijn, dan dat in de ontketende strijd het geloof zelf het onderspit ging delven, dat de rede langs het modernisme ten troon werd geheven door de rationalisten, die het bovennatuurlijke ontkenden.' (blz. 38-39).

[p. 508]

Het getuigenis van M. Marchant bevestigt eens te meer het besluit dat ook niet-katholieke schrijvers trekken uit eene nauwkeurige beschouwing van de cultuurhistorie der vier laatste eeuwen: n.l. dat de religieuse revolutie van de 16e eeuw geen vooruitgang heeft mee-gebracht voor Europa; en indien algemeen wordt erkend dat eene grondige verbetering van de zeden der kerkelijke middens geboden was, dan is het niet minder duidelijk dat de radicale omwenteling, het geweldig aantasten van de essentieele bestanddeelen van de Katholieke Kerk, een totnogtoe onherstelde wonde heeft geslagen in het geestelijk gestel van Europa. Met andere woorden, het protestantisme heeft gefaald, en na vier honderd jaar sluit zijne rekening met een zwaar verlies voor onze bovennatuurlijke en natuurlijke welvaar.

Dit feitelijk fiasco was overigens onvermijdelijk waar het ontegensprekelijk goed recht van de Katholieke Kerk met de voeten werd getreden, want de nieuwe protestantsche zoogezegd onzichtbare Kerk, kan zich historisch niet beroepen op Christus, dus op den wil van God: zij is een louter menschelijk maaksel, want de vraag moet eindelijk toch gesteld: wat wilde Christus stichten: niets, of eene onzichtbare, of eene zichtbare hiërarchische, dus Katholieke Kerk? Dit probleem, men voelt het, heeft M. Marchant lang bezig gehouden, want hij wilde zijn geweten enkel verpanden een een kerk die van God kwam en sprak in zijnen naam; hij was te fier om zijn onvoorwaardelijk geloof te schenken aan menschen die zich bedriegen kunnen. Zijne studie van dit essentieel probleem heeft hem geleid tot dit historisch-wetenschappelijk onweerlegbaar besluit: 'Het is niet gelukt, het zal nimmer gelukken de Kerk af te snijden van haar wortelen, en de Evangeliën af te snijdenn van de Kerk. Zij zijn uit haar bovenna-tuurlijk geloofsleven opgekomen... Deze drie elementen, de leer, de godsdienstige gebruiken en het gezag vindt neen in de Evangeliën tel kees terug, zonder dat twijfel aan de bedoeling mogelijk is'. (blz. 48, 57).

Indien deze vanzelfsprekende aaneenschakeling God-Christus-Kerk-Evangelie zoo vanzelfsprekend is, mag men zich afvragen waarom de Protestanten niet inzien dat zij zich noch op het Evangelie noch op Christus kunnen beroepen. Hierover spreekt M. Marchant ook uitvoerig en hij getuigt dat dit te wijten is aan het vooroordeel en een gewilde onwetendheid van de katholieke stellingen. 'Catholica non leguntur' is de leuze van Protestanten en Modernisten. En dit getuigenis van den oud-minister van onderwijs komt volkomen over-

[p. 509]

een met dit van Chesterton in zijn 'Kerk en bekeering', en blijkt uit het zelfs oppervlakkig naslaan van de bibliographie van de meeste protestantsche werken over theologie. 'Men beweert, zoo zegt de schrijver, dat de Kerk vrij onderzoek vreest, en men vreest het onderzoek voor zich zelf. Want de bewust gehandhaafde onwetendheid is alleen gevolg van vrees Men wil de mogelijkheid van overtuiging uitgesloten houden tot elke prijs'. (blz. 14).

Heel het boek van Mr. Marchant is het getuigenis van iemand die langen tijd ditzelfde vooroordeel heeft gedeeld, maar die door persoonlijk contact met katholieken - contact dat zijne positie van minister van onderwijs met zich bracht - uit den ban van het 'catholica non leguntur' geraakte, en die door het lezen van de katholieke werken tot het inzicht kwam van het goede recht der katholieke Kerk, eenige erfgename van de wilsbeschikking van Christus.

De schrijver besluit zijn werk met het hoofdstuk 'Wat God van ons verlangt', waarin hij verwijst naar het boek van Huizinga 'In de schaduwen van morgen', en dit aanvult, want willen die schaduwen die ons inzicht in de toekomst omfloersen in het licht verkeeren, dan moeten we wel terdege de bekeering in den gang der beschaving bewerken, zooals Huizinga terecht heeft ingezien, en die bekeering betreft, zooals hij treffend schrijft 'de erkenning of terugvinding van eeuwige waarden wier wezen hen buiten den stroom van ontwikkeling en verandering stelt'. Die 'terugvinding' verwijst ons, over vier eeuwen zoogenaamde ontwikkeling heen, naar de katholieke Kerk die de eeuwige waarden die Huizinga wil terugvinden, in haren schoot voor de toekomstige geslachten heeft bewaard.

'Het verschijnsel van de bekeering, zegt Chesterton in zijn 'Kerk en Bekeering', dat in elken stand voorkomt en alle soorten van karakters omvat, is het groote moderne getuigenis voor de waarheid van de aanspraak van het Geloof; voor het feit dat het Geloof werkelijkheid is en dat alleen daarin de rust der zekerheid gevonden kan worden'. (blz. 13).

De Katholieken zullen oud-minister Marchant erkentelijk zijn omdat hij op zijne beurt een zoo mannelijk en eerlijk getuigenis heeft afgelegd. Met menschen als Chesterton, Belloc, Pieter van der Meer, Maritain, Bloy, Claudel en zoovele andere voorname geesten van onzen tijd levert hij een levend en sprekend bewijs van de eeuwige waarheid van het katholiek geloof.