Streven. Jaargang 3

[p. 428]

Paedagogische Kroniek
Schoolproblemen in Nederlandsch Indië
door Jan Van Houtte,
Torhaut.

Het organiseeren van het onderwijs in deze landen met hun 52.000.000 inwoners, verdeeld in sterk afwijkende groepen, is voor de koloniseerende macht een ongemeen moeilijke en delikate taak ger weest. Het loont dan ook wel de moeite, aan de hand van een studie door Drs. Piet van der Zanden in het Tilburgsch Studenten Weekblad 'Viking' gepublicerd, even na te gaan hoe dit probleem werd aanr gevat. Zooveel te meer daar de rol, welke deze ongetwijfeld begaafde volkerengroep op het Oost-Aziatische toonaal volbrengen kan afhankelijk is van zijn graad van ontwikkeling, welke op zijn beurt grootent deels tot een kwestie van onderwijs is terug te leiden.

De samengesteldheid van de Indische bevolking dringt noodzakelijk een differentiatie op in het schoolsysteem, wil men elke groep het onderwijs verstrekken dat aangepast is aan zijn eigen geaardheid.

De breede massa bestaat uit de inlandsche agrarische bevolking die analphabetisch is en gehecht blijft aan en rustig bestaan, zonder veel aspiraties. Daarnaast: de middenklasse, van niet-Indische afkomst, Chineezen veelal. Dan treft men een groep aan van Indisch Europeesche afkomst: de Indo's, die nog veel Indische gebruiken bewaard hebben, maar Westersch gericht zijn. Ten slotte is er de zuiver Europeesche groep, overwegend Nederlanders.

De school in Indië staat ook voor een héél andere taak dan de westerscha, Terwijl bij ons het onderwijs bij de opvoeding aanvullend werkt, daar reeds veel door gezin, godsdienst, traditie aangebracht wordt, moet de Indische school omtrent alles alleen doen.

In Indië bestaat een groot sociaal vaccuum, een gebrek aan breede burgerzin. Daarom kan het onderwijs er niet volstaan met intellectueel voedingsapparaat te zijn, maar moet het vooral een kweekbed zijn van sociaal gevoel. De intellectueele vorming moet secundair blijven. Het huidige sociale bestel rust op den dieparen grondslag der religie. Daar nu het gouvernementsonderwijs door zijn opvoeding in westerschep zin bij de leerlingen het Animisme wegnemen zal of althans sterk verminderen zonder iets daarvoor in de plaats te zetten, zal de heele steun

[p. 429]

voor de zedelijkheid bij den inlander wegvallen. Zoo ligt voor de hand het goede recht van het missieonderwijs, ja, zijn noodzakelijkheid in het belang zelf van de evolueerende maatschappij.

Een andere hindernis voor den opbouw van het onderwijs ligt in de Oostersche mentaliteit, die sterk tot uiting komt in de taal. Vlij redeneeres formeel logisch en behandelen een probleem strict opeenvolgend van het gemakkelijke naar het ingewikkelde. Onze Westersche talen zijn toonbeelden, van dynamische spanningen en causalen samenhang. De mystisch beïnvloede Oosterlingen echter geven den samenhang van al het zijnde weer en uiten zich door het naast elkaar stellen van begrippen en handelingen. Heel hun denken is associatief inge-steld. Ze hebben leeren denken in analogieën, niet causaal,

Toen het Nederlandsch bestuur zich met het onderwijsprobleem begon bezig te houden bestond er niets, tenzij de Koranschooltjes waar de leerlingen den Koran leerden reciteeren en de Pesantren scholen, waar godsdienstige werken onder leiding werden bestudeerd. Eigenlijk onderwijs kan dit niet geheeten worden. De Islam is er allerminst op berekend de inlanders tot ontwikkeling te brengen: hij kent slechts één wetenschap nl. wat de mensch volgens Allah's wil moet doen en gelooven. Alles moest dus opgebouwd worden. De regeering begon dadelijk met het oprichten van kweekscholen om in den nood aan leerkrachten te voorzien, en opende stilaan lagere scholen.

Onder drang van de adellijke klassen die onderwijs verlangden, kwamen de z.g. Hoof lesscholen tot stand in het Maleisch of in de landstaal. Ook aan particuliere inrichtingen werd subsidie van regeer ringswege toegekend. Na een tiental jaren kwam men tot de bevinding dat de programma's te overladen waren en ging men de stof verlichten. De inlandsche scholen werden ook gesplitst in eerste-klas-scholen voor kinderen van adellijke afkomst en tweedeklas-scholen voor volksonderwijs.

Nu bleek echter dat de inlanders gretig Nederlandsch gingen leeren: de adellijke kinderen bezochten bij voorkeur de Europeesche scholen, wat niet zonder gevaar was voor de Indische gemeenschap, door den adel te ontrukken aan het inlandsch maatschappelijk leven en de inlandsche kultuur.

Van den anderen kant was het programma der tweede-klas-scholen te zwaar: men bereikte er de massa niet mee. Op Java had Pastoor van Lith, S, J. schooltjes opgericht aangepast aan den stand en de behoefte van de dessa-bevolking.⁽¹⁾ Lezen en schrijven in eigen taal en

(1) De dessa is de dorpsgemeenschap op Java.

[p. 430]

eenig begrip van rekenen werd er aangeleerd. In i 907 voerde Gouverneur Generaal von Heutz dit systeem in over gansch Indië. Meteen werd de eerste-klas-school aangepast aan den drang naar Westetsch onderwijs.

Ten slotte is neen gekomen tot een schoolwezen, dat dank aan het differentiatie-beginsel de heele gemeenschap bereikt, Het begint met de 3-jarige Volksschool op de dessa's, die voortgezet wordt door de 2-jarige Vervolgschool. Voor de stadsjeugd bestaat de Standaard-school.

Volgt dan de Schakelschool waarop begaafde leerlingen van de dessaschool gedurende 5 jaar en van de stadsschool gedurende 3 jaar aanvallend onderwijs kunnen krijgen.

De laatste groep scholen is volkomen evenwaardig met ons lager onderwijs. Het zijn nl. de Hollandsch-Inlandsche school voor den adel, de Hollandsch-Chineesche school en de Europeesche school.

De missiescholen, door de regeering gesubsidieerd, nemen een eervolle plaats in en hun werk wordt ook gewaardeerd. Het oprichten van scholen is vrij. Subsidie wordt verleend als aan bepaalde eischen wordt voldaan, eischen die evenwel niet vervuld kunnen worden als men geen subsidie krijgt.