Streven. Jaargang 2

[p. 215]

Kronieken

Letterkunde
De Katholieken in de hedendaagsche Letterkunde
door Dr J. van Gorp

Wij willen, in deze bijdrage, de aandacht vestigen op een der studies verschenen in: 'Katholische Leistug in der Weltliteratur der Gegenwart'⁽¹⁾, een boek dat de volle opmerkzaamheid voor zich opeischt van alle katholieke intellectueelen, die aan literatuur doen. Dat het grootsch opzet revue te houden over de katholieke wereldletterkunde van dezen tijd, uitgaat van de Duitsche katholieken, wier scheppend kunstwerk toch pas na den oorlog tot het algemeen en ook tot het buitenland doordrong, mag verheugend heeten. Het geeft blijk van hun niet verslappende vitaliteit in deze - van ons standpunt uit gezien - bewogen tijden voor het Duitsche katholicisme.

Het overzicht levert tevens het bewijs, dat katholiciteit niet leidt tot abstrakte eenvormigheid, daar de katholieke gedachte zich verwezenlijkt in concrete menschen, die verschillen volgens hun gehechtheid aan grond en traditie en ras; die ieder op eigen wijze 'de onrust des harten' kennen; die min of meer verstrikt zitten in de moderne problematiek; maar die allen bewust streven naar eenzelfde doel en hopen op eenzelfde genade.

Een bespreking geven van de 19 hoofdstukken van het boek, valt buiten mijn bevoegdheid. Hier gaat het enkel over de eerste bijdrage, (Die katholische erzählende Prosa des deutschen Sprachgebietes) die de katholieke Duitsche romanliteratuur van nu behandelt. De bekende literarhistoriker, Prof. Dr. Günther MULLER, uitgever van en medewerker aan verscheidene standaardwerken over Duitsche literatuur, bespreekt in het eerste hoofdstuk (p. 1-34) het verhalend proza. Na er op gewezen te hebben, dat voor de katholieken de negentiendeeuwsche letterkunde een braakliggende grond is geble-

(1) Bij Herder und C^o, Freiburg i. Br., 1934, 387 blz., Geb. 7,20 Mk., Leinw. 8,20 Mk.

[p. 216]

ven: van Droste-Hülshoff en Stifter kunnen we bij het lezen niet vermoeden, dat ze katholiek waren en het werk van P. Rosegger en Marie von Ebner-Eschenbach is overwoekerd met liberale wereldbeschouwing; na er zich over verwonderd te hebben, dat het naturalistisch groot medelijden met de proletariërs en de wereldbrief 'Rerum Novarum' van Leo XIII de katholieke kunst niet hebben geïnspireerd, vermeldt de schrijver als eerste sterkte, maar alleenstaande persoonlijkheid: Enrica VON HANDEL-MAZETTI. Sindsdien - dat is sinds het begin der 20^e eeuw - hebben een aantal katholieke schrijvers hun krachten beproefd in den heimatroman, maar hun werk stijgt niet boven het peil van den lokalen boeren- of kleinburgerroman, uitgezonderd het werk van Heinrich FEDERER. Eerst het naoorlogsch Expressionisme, dat de taak van den wederopbouw der Duitsche gemeenschap op zich genomen had, telt onder zijn leiders en beste krachten een groot aantal katholieken, wier scheppend werk de spontane uiting is van katholieke gemoedsstemming en levensvizie. Onder de schijvers, die den heimatroman op het peil brachten van het algemeen menschelijke, verdienen genoemd te worden: Peter DORFLER (Der ungerechte Heller; Siegfried im Allgäu); Paula GROGGER (Das Grimmingtor); Meinrad LIENERT (Der doppelte Mathias); Ludwig MATHAR (Herr Johannes; Die Strasze des Schicksals); Leo WEISMANTEL (Unheiliges Haus); Jacob KNEIP (Hampit der Jager) Josef WINCKLER (Der tolle Bomberg; Doctor Eisenbart). Uit katholiek erfgoed scheppen verder: Herman STEHR (Heiligenhof; Nathanael Maechler; die Nachkommen); Josef PONTEN (Der Babylonische Turm; Die Bockreiter; Volk auf dem Wege) en H. CAROSSA (Rumänisches Tagebuch).

Hooger kunst genieten wij in de primitieve, verrassend bezielende natuurvizie van een Friedrich SCHNACK (Sebastian im Walde, Beatus und Sabine; Der Sternenbaum) en de in extatische woordkunst gevatte natuurmystiek van Konrad WEISZ (Die Löwin). In sobere klassieke woordkunst teekent Johannes MURON den primitieven mensch in zijn omgeving en het werk der Genade op de ontwikkeling van een held (Oasenbriefe; Kolombusroman: Spanische Insel, der Seefahrer).

Voor expressionistische vizies is echter de legende de gepaste vorm gebleken. Franz HERWIG heeft met zijn grootstadlegenden den aanstoot gegeven (St. Sebastian vom Wedding; Die Eingeengten; Hoffnung auf Licht). Hans ROSELIEB's omschepping van de

[p. 217]

Beatrijs-legende (Die liebe Frau von den Sternen) getuigt van stoute scheppende phantasie. Karl Borrmaus HEINRICH schrijft in den stijl der Nieuwe Zakelijkheid Maria- en Heiligenlegenden (Maria im Volk; Der H. Joannes von Colombini). Vooral moet hier gewezen op twee vooraanstaande, lyrisch aangelegde schrijfsters: Ruth SCHAUMANN (Der blühende Stab; Amei; Yves) en Gertrud VON LE FORT (Das Schweisztuch der Veronica; Der Papst aus dem Ghetto; Die letzte am Schafott; das Reich des Kindes). - Tot daar de samenvatting van de eerste bijdrage. Zooals de uitgevers het in een slotbericht verklaren, is elk overzicht bedoeld niet als een volledig beeld, maar enkel als een aanduiding van typische richtlijnen.

In dit verband willen we ook wijzen op een nieuwe uitgave:

LITERARISCHER RATGEBER. Im Auftrag der Vereinigung des katholischen Buchhandels unter Mitwirkung namhafter Fachreferenten herausgegeben von Dr. Wilhelm Spael. 31. Jahrgang 1934-1935.

Deze 'Ratgeber', die vroeger door de firma Kösel und Pustet, München, werd uitgegeven, wordt met dezen jaargang de gemeenschappelijke boekengids van de 'Vereinigung des Katholischen Buchhandels'. En zooals het in het voorwoord luidt, wil hij een betrouwbare, gewetensvolle en kritische gids zijn. Bij de romans wordt aangegeven of de schrijver katholiek is, of het werk enkel bestemd is voor meer ontwikkelde lezers en welke eischen aan den lezer gesteld worden.

Dr. H. Lentz, die de romanliteratuur van het afgeloopen jaar beoordeelt, komt tot het besluit, dat het blikveld van de tegenwoordige romanschrijvers eng begrensd is. Het doorworstelen van naoorlogsche toestanden en de opleiding en opmarsch naar de nieuwe volksgemeenschap blijven nog immer het mode-thema.

Onder de talrijke tendenz-romans van dit soort zijn er maar een paar tot zuiver kunstwerk uitgegroeid: 'Das letzte Gesicht' van Friedrich GRIESE; 'Blumbergshof' en 'Herren ohne Heer' van S. VON VEGESACK.

Oorlogsberichten in zakelijken stijl staan nog immer in de gunst van het publiek, te oordeelen naar de talrijke heruitgaven en de nieuw-verschenen werken, waaronder 'Der Baum von Cléry' van VON DER GOLTZ; 'Die magischen Wälder' van GUMPRECHT en 'Pasubio' van SKORPIL kunstwaarde bezitten. - Historische

[p. 218]

romans, waarin helden en heldentijdperken herleven, die voor den tegenwoordigen tijd symbolische beteekenis krijgen, treden meer en meer op den voorgrond en staan doorgaans op een hooger kunstpeil, b.v. 'Attila' van Gerhart ELLERT; 'Reise in der Ewigkeit' (Hamannroman) van Hans FRANCK; 'Die Waxenbergerin' van E. VON HANDEL-MAZETTI (Kath.); 'Wolfram von Esschenbach' van R. HEUBNER; 'Caesar', 'Cromwell' en 'Hannibal' van M. JELUSICH; 'Poggeburg' van W. VERSHOFEN. De Blut-und-Boden-theorie heeft de heimatromans (landelijke of boerenromans) tot zulken hoogen vloed doen stijgen, dat men trachten moet het gevaar te bezweren.

Echte Heimatkunst leverden echter alleen: Peter DORFLER (Kath.) 'Der Notwender'; Margarete SCHIESTL-BENTLAGE 'Unter den Eichen'; Jacob KNEIP (Kath.) 'Hunsrück-weihnacht' en J. OBERKOFLER (Kath.) 'Drei Herrgottsbuben' en de pas gestorven Zwitser M. LIENERT (Kath.) 'Das Glöcklein auf Rain'.

Onder de zakelijke reisreportages verdienen genoemd te worden: 'Unter Eskimos und Walfischfängern' van KURT FABER; 'Lüderitzland' van Hans GRIMM; 'Afrika weint' van E.F. LOHN-DORFF en 'Die Herden Gottes' van Hans TOLTEN. - Van F. SCHNACK (Kath.) verscheen de kristalheldere natuur- en levensidylle 'Der erfrorene Engel'. Van den jongeren G. RENDL (Kath.) de psychologische romans: 'Satan auf Erden' en 'der Berufene'.

Als idyllische vrouwelijke confessie-roman, voor rijper ontwikkelden mag hier ook 'Unter den Apfelbäumen' van Joe LEDERER genoemd worden.