Streven. Jaargang 1

Litteratuur en Leven⁽¹⁾
door Marcel Schurmans S.J.

Leven en al de rest is... litteratuur. Dit is zoo ongeveer de waarde van den titel, dien Joris Eeckhout aan zijn nieuwen bundel gaf.

Het is het 'leven' dat in dit zestal essays beurtelings gewroken, geëischt of geprezen wordt. Men schermt heden wel vooral met het woord 'leven' (was er zelfs geen strooming die vitalisme heet!) Wat men er echter juist mee voorheeft?? Hier ook zoekt men tevergeefs naar een heldere definitie of verklaring ervan. Dit zou misschien ook een al te tyrannische eisch zijn. En we bekennen zeer graag dat na lezing van deze studies het ons duidelijk genoeg is wat er door verstaan moet worden,

Leven in de litteratuur beteekent: de wisselwerking der wetten die verstand, wil en gevoel beheerschen, het inwerken der verschillende individuen op elkaar en het streven naar een vast doel. En dit alles gesublimeerd door een scheppende verbeelding.

Het eerste essay behandelt het wezen, de evolutie en de nieuwe strekkingen van den roman. De roman is 'verhaald leven'. Een verhaal met als eerste kenmerk: een zekere uitgebreidheid, zoowel in de ruimte als in den tijd, en met als tweede: zedenschildering op grond van psychologische ontleding' (blz. 15). De moderne roman rust hoofdzakelijk op een drievoudigen grondslag: het pastorale, het pikareske en ekzotische element. - Het overzicht der ontwikkeling van den roman zou zeker bevattelijker geweest zijn, zoo er, waar mogelijk, meer nadruk gelegd was op het causaal verband tusschen de verschillende scholen. De nieuwste strekking is het Joycisme, (met het bekende boek 'Ulysses' van Joyce) waarmee, onder Freudiaanschen invloed vooral de roman een nieuw gebied veroverd heeft: het ouderbewuste.

De tweede studie gaat over de literaire kritiek. Kritiek is 'het werk toetsen aan het leven'. Dit opstel - hoe overladen ook met geleerd apparaat - is zeer interessant en van het grootste gewicht.

Nu we zoo dikwijls staaltjes te lezen krijgen van vooringenomen ophemeling en kliekjespropaganda en van owerantwoorde

(1) Litteratuur en Leven, door Joris Eeckhoudt. - De Standaard, 193.

[p. 35]

veroordeeling, kan het niets dan goed doen, even na te gaan wat de eigenlijke taak is van den kritikus. Zeer terecht worden bij den kritikus gewenscht 'de scherpe analytische blik van den wijsgeer, de smaak van den artist, de zakelijkheid van den geschiedschrijver'.

De kritiek is zelf kunst, want herschepping. Ze is er noodig om den schrijver uitzicht en aanmoediging te geven, om den weg te wijzen naar de absolute levenswaarden.

Intusschen geeft J.E. een schitterende kritiek met het volgend artikel: 'Rondom Walschap's Trilogie'. Dit is zeker de objektiefste studie die tot nog toe geschreven werd over het 'Geval Walschap' en waarin tevens allen die zich bewonderend over het boek hebben uitgelaten, streng terecht gewezen worden. De esthetische zijde der trilogie beschouwend houdt M^r Eeckhout (als op vele andere plaatsen) een pleidooi voor de beschrijving, die alleen atmosfeer bijbrengen kan en een aanklacht op den strakken, eentonigen stijl. Het schijnt ons echter dat die ijzere stijl geniaal is aangepast en dat hij zoo, al is het onrechtstreeks, helpt bewijzen dat W' boek een aanslag is op het 'leven'.

Dan volgt een essay over de 'Beteekenis van Van-Nu-en-Straks'. Met teksten van Vermeylen en Van Langendonck laat schrijver het belang der V.N.S. beweging uitkomen. Deze kunst heeft niets van haar eigen natuur verworpen, zij heeft het geheele leven aanvaard, vol vertrouwen in haar eigen evenwicht. (Vermeylen). De diepgang van V.N.S. is inderdaad niet te overschatten. 'Hun kunst was kunst van den enkeling voor de velen, kunst, die heelemaal opgaat in de lijn der Vlaamsche traditie, kunst aan de volksziel ontsproten'. Deze studie had er bij gewonnen, als er even op gewezen wass, dat, hoewel enkele volgelingen onder Franschen invloed naar overdreven vormschoonheid gingen streven, de stelling der kloof tusschen V.N.S. en volk nochtans gansch vooringenomen blijft met er b.v. aan te herinneren, eenerzijds dat deze literaire beweging ook een Streuvels, een De Bom, een Buysse, een Verriest, onder zijn leden telde, dat ze het eerst de grootheid van Gezelle heeft gekend, en anderzijds dat elke nieuwe richting slechts langzaam aan kan gevolgd worden door de massa.

Daarna werd hier overgebracht het artikel dat gepubliceerd werd in D.W.B. tegen 'Gezelle's Eros' van Urbain Van de Voorde. Dit debat lijkt inderdaad een 'querelle gramaticale'. Hoe verdacht de terminologie van V.d. Voorde ook klinke, toch dunkt het ons, dat zijne studie de juiste exegese biedt der inspiratie der aangehaalde gedichten. Noch 'metaphissische erotiek' (J.E.) noch caritas (D^r Baur) geven hierop een afdoende verklaring. In het opstel 'het jongste isme in de Vlaamsche letterkunde' wordt aan de kaak gesteld 'het cynisme dat zich uitstalt in de brutaalste weergave van het dierlijke uit andermans en voorgewend eigen leven'.

'Litteratuur en Leven' is ongetwijfeld het beste dat J.E. tot hiertoe heeft uitgegeven. Hij toont er zich werkelijk in: een essayist en kritikus van beteekenis. Dit boek laat minder de fichesdoos vermoeden en het staat ook meer op de hoogte der citaten, waarmee schrijver zijn geschriften zoo rijkelijk pleegt uit te rusten.

Het is een belangrijk boek vooral omdat het kordaat durft uit te komen voor de levensprinciepen der litteratuur.