Streven. Jaargang 1

[p. 27]

Staat de Geneeskunde stil sinds Pasteur?
door Professor Dr J. Hoet.
naar zijne voordracht gehouden in den Pharmaceutischen Kring van de Katholieke Universiteit van Leuven, den 21 November 1933.

WANNEER wij een oogslag werpen op de geschiedenis der Geneeskunde, en wel inzonderheid op de therapeutiek of behandelingswijze, dan kunnen we opmerken, dat tot heden toe de geneeskunde, als eenige wapens tot bestrijding der ziekte, kruiden of kruidenextrakten, alkaloïden heeft aangewend. De oorsprong van die geneesmiddelen was altijd de buitenwereld, niet het organisme zelf.

Wij hebben nu den hoek gekeerd, en, sinds eenige jaren zijn wij een andere, nieuwere richting ingeslagen, gesteund nu op biologischen grondslag: de werking van de stof is tamelijk nauwkeurig bepaald, terwijl hare samenstelling, hare scheikundige eigenschappen nog in het onbekende blijven.

Er is dus, in de medische wereld, een revolutie ontstaan, doch niet in zulke mate dat de toekomst het verleden gansch zal doen ineenstorten.

Talrijke kruiden immers, waarvan de uitwerking en heelende eigenschappen erkend en geprezen worden, zullen in de praktijk van den medicus, nooit verwaarloosd of verlaten worden.

Noemen wij de pijnstillende morphine, een der aktieve bestanddeelen van het opium; de digitalis, die, bij den hartlijder, de beklemde ademhaling weer tot het normale brengt, de waterzucht van verscheidene liters doet verdwijnen, en voor het hart een langdurige steun daarstelt. De quinine, heeft door haar specifieke antimalaria werking, in de aangetaste tropische streken, het gevaar van duizende menschenlevens afgewend.

Maar de jongere wetenschap nu, legt er zich op toe, uit dierlijke organen extrakten af te zonderen, waarvan de werking eerst op proefdieren en later bij den mensch worden nagegaan.

In 't kort gezegd, tegenover de balans in de kruidentherapie, staat nu de diereenheid: wij noemen een EENHEID, de minimum hoeveelheid van een bepaald organenextrakt, dat op een bepaald dierenorganisme een bepaalde werking zal uitoefenen. Bij voorbeeld: de eenheid eierstokextrakt is de minimumhoeveelheid, die bij een gekastreerde vrouwelijke muis, de menstruelle cyclus doet weerkomen. (Daarom wordt die hoeveelheid 'Muiseenheid' genoemd.)

Die organenextrakten noemt men HORMONEN, d.w.z. stoffen die door een klier afgescheiden, niet langs een afvoerbuis worden weggevoerd, maar wel rechtstreeks door het bloed worden opgenomen, om op een ander gebied van het organisme in te werken.

Wij zullen hier achtereenvolgens de drie organen bespreken, waarvan de werking ten huidigen dage best gekend is, en therapeutisch groote diensten bewijst.

I. De Schildklier.

De schildklier ligt oppervlakkig in het voorste en onderste deel der halsstreek, achter huid, onderhuidsch bindweefsel en spieren, en vóór het schildkraakbeen.

Zij bezit geen afvoerweg, maar wordt rijkelijk besproeid door een adervlecht die de aktieve stoffen rechtstreeks opneemt en in den algemeenen bloedsomloop afwerpt.

Deze klier, regelt de economie, het metabolisme, de energie-afgave.

Het lichaam eischt dus dagelijks een bepaalde hoeveelheid van die stof; het physiologisch evenwicht kan op twee wijzen gestoord worden.

1) Een overwerking dier klier, door weef-

[p. 28]

selhyperplasie - kropgezwel - zal door overproductie te veel aktieve stof afscheiden en oorzaak zijn van een overdreven energie-afgave; als gevolg bekomt men vermagering, overvloedig zweeten, hartversnelling en al de daaruitvloeiende symptomen.

Vèrgevorderde kropgezwellen vereischen gewoonlijk een heelkundige tusschenkomst.

De klier integendeel kan ontaarden, en zoo, van haar aktief weefsel een klein gedeelte slechts behouden. De energie uitgave zal dus heel beperkt worden en al het ingenomen voedsel, wordt bijna volledig geassimileerd; het logisch gevolg zal zijn: aanzienlijke en karakteristieke vetzucht, hartvertraging - droge huid - wijzende op een kleinere aktiviteit - en geestesstompheid.

Bij aangeboren vormen vinden wij in de praktijk de kleine domme dwergen, met heel kleine gestalte en vertraging van geestesontwikkeling. Maar gelukkig, hier staat de geneeskunde sterk: bedenken wij maar even dat eenige centigrammen droog schildklierpoeder, of eenige milligrammen synthetische stof - want gelukkig, hier is men er in geslaagd thyroïdine scheikundig terug na te bouwen - dagelijks langs spijsverteringsweg toegediend, in staat zijn deze minderwaardige menschen in normale individuën om te zetten, met normale gestalte en normale geestesontwikkeling, hun dagelijksch brood waardig, en bij machte hun socialen rol met eere te vervullen. Het was Dr Hertoghe van Antwerpen, die deze therapie aan het geneeskundig korps van België kenbaar maakte.

II. De Hypophyse of Slijmklier

is een heel klein kliertje, met een gewicht slechts van 60 centigrammen, gelegen aan de ondervlakte van de hersenmassa, in een klein kuiltje van de schedelbasis, de Turksche zadel genaamd. Zij bestaat uit twee deelen: een achterste lob, afkomstig van het zenuwstelsel, en een voorste lob.

De hypophyse voorkwab, bereddert heel den lichaamsgroei, heel den lichaamsbouw, en beveelt aan heel de physiologie. Elke functie van ons gestel staat, hetzij rechtstreeks, hetzij onrechtstreeks, onder den invloed van deze zoo kleine kliermassa. Als rechtstreeksche functies zijn best gekend de groei, de puberteit, het onderhouden van den menstruatiecyclus en de voeding van den foetus door de placenta. Biologische proeven door wegname van de hypophyse, gevolgd later door inspuitingen van voorkwabextrakten hebben al deze inwerkingen voldoende bewezen.

De interessantste proeven op dit gebied zijn die van de Amerikaansche school, door Putnam, Benedikt en Teel. Dezen spoten gedurende 14 maanden een bijzonder voorkwabextract bij een jonge vrouwelijke hond in, terwijl een ander vrouwelijk dier van hetzelfde nest als kontrooldier diende.

Het ingespoten dier werd grooter en zwaarder dan het kontrooldier, terwijl ongeveer al de organen in gewicht en omvang toenamen.

Bij de lijkschouwing, vonden zij de volgende meest opvallende uitslagen:

	Gewicht van
	Proefdier	Kontrooldier
Lijk	44 kgr. 000	23 kgr. 500
Hart	0 kgr. 380	0 kgr. 170
Schildklier	0 kgr. 10	0 kgr. 1,70
Lever	2 kgr. 200	0 kgr. 645
Pancreas	0 kgr. 128	0 kgr. 48
Eierstokken	0 kgr. 32	0 kgr. 8

Wij mogen hieruit afleiden dat de hypophyse op al de bijzonderste levensverrichtingen, een regelingsysteem daarstelt, en dat een stoornis in deze klier, een bijzondere invloed zal nalaten op heel het gestel.

In de pathologie ontmoeten wij twee goed gekende syndromen door slijmklierstoornissen teweeggebracht:

1. Acromegalie of Reuzengroei bestaat in een zeer uitgesproken gigantisme, en in het bijzonder in een overdreven ontwikkeling van de extremiteiten: handen, voeten, kin en neus.

2. De tweede stoornis vindt haar oorzaak in een te kort schieten aan hypophysaire hormonen door ontaarding van het edel weefsel ten gevolge eener ontsteking.

Zij wordt gekenmerkt door dwerggroei,

[p. 29]

met een proportioneel te geringe ontwikkeling en een functioneel te kort van alle organen, bijzonder opvallend op sexueel gebied. Wij hebben dan te doen met minderwaardigen, ten uiterste vermagerd, gansch cachetisch, zonder eenige geslachtelijke ontwikkeling.

Gelukkig zijn al de gevallen van hypophysair tekort niet zoo ver gevorderd, en we hebben meermalen de gelegenheid gehad een meer goedaardigen vorm in 't licht te stellen, en een doeltreffende richting aan onze behandeling te geven.

Eens de diagnose gesteld, kan dus de therapie doeltreffend zijn, maar helaas, die behandeling vergt te veel stof, en tot nog toe beschikken wij over te weinig materiaal. Hopen wij dat de steeds vorderende wetenschap, nog werkzamer extrakten zal voorbereiden om - zooals het proefdier - ook de menschelijke hypophysaire dwerg te doen groeien.

III. De Pancreas.

De Pancreas of alvleeschklier is gelegen tusschen den maagachterwand en de wervelzuil, onder den koepel van het middenrif.

Histologisch bestaat zij uit twee deelen, en physiologisch bezit zij een dubbele functie.

Zij doet dienst als:

1. Klier met uitwendige afscheiding: langs een afvoerbuis, werpt zij haar producten af in den darm, om hier, de in het voedsel aanwezige eiwitten, suikers en vetten te splitsen en voor te bereiden tot de opslorping door den bloedsomloop en het verbruik in het lichaam. Maar van veel meer belang is hare functie als:

2. Klier met inwendige afscheiding: die functie werd toevallig ontdekt door Von Mehring en Minkowski, die om proeven uit te voeren op de spijsvertering, de pancreas bij een hond wegnamen en een syndroom zagen opkomen, zeer gelijkend aan de sinds langgekende en zoo zeer gevreesde suikerziekte.

Wanneer ze enkel de afvoerbuis onderbonden, kwamen die symptomen niet op. Daaruit werd besloten dat de verschijnselen niet als oorzaak hadden, de afwezigheid van verteringsstoffen in den darm - daar in het tweede geval geen zuikerziekte optrad -, maar wel het ontbreken van een stof die een andere richting moest uitgaan: langs het bloed.

Het hormoon werd ontdekt in 1921 door de Canadeesche dokters Banting en Best. Wij hebben dan later de gelegenheid gehad te bepalen waar en hoe het hormoon zijn aktiviteit ten uitvoer brengt.

Kortom, het pancreashormoon, insuline genaamd, is in staat den suiker in het lichaam een betere verbranding te verschaffen.

Wanneer ons organisme over een te geringe hoeveelheid insuline beschikt - hetzij door een aangeboren tekort, hetzij door verworven letsels (akute of chronische degeneratieve ontstekingen), ontstaat er een vicieus suikerverbruik, en in plaats van in lever en spieren neergelegd te worden, blijven zij in den algemeenen bloedsomloop en worden grootendeels langs de nieren uitgescheiden.

De vetstoffen anderzijds, om normaal, physiologisch verbrand te worden (eens de suikers verbruikt zijn, worden de vetreserven gebezigd om het leven te onderhouden), vergen een goed suikerverbruik; bij suikerziekte zal dus noodzakelijk ook een stoornis in de vetomzetting plaats grijpen, en deze omzetting geraakt niet verder als een tusschenstadium, de acetonen, die, eveneens in het bloed in omloop blijvend, een doodende intoxicatie teweegbrengen en langs de urine worden afgescheiden.

De ziekte kan optreden bij iederen leeftijd, maar is nochtans kwaadaardiger en sneller doodens tijdens de jeugd. Onder de dertig jaar, treedt de dood in na zes tot vier en twintig maanden.

Maar, dank zij de insuline, die, sinds hare ontdekking, het leven van een millioen patienten onderhoudt, is men er in geslaagd door dagelijksche inspuitingen (N.B.: Alleen inspuitingen zijn doeltreffend, daar de insuline onder invloed van de maagfermenten, inaktief gemaakt wordt) de suiker uit de urine te doen verdwijnen, de acetonen te verminderen, den voedingstoestand van die vermagerde menschen terug tot het normale te

[p. 30]

brengen, en hun leven te behouden.

De suikerziekte spaart nooit haar slachtoffer. ALLEEN de insuline kan en zal in ieder geval levensreddend zijn. Zij is voor vele menschen nuttiger en noodzakelijker dan dagelijksch brood... en, helaas, ten huidigen dage, bestaat de neiging om insuline als weeldeartiekel te beschouwen... en hierop dus ook weeldetaksen te doen betalen.

Als voorbeeld wil ik het geval van een volksvrouw aanhalen die ik lang behandeld heb; toen ik haar de eerste maal vond, verkeerde zij in coma. De insuline heeft haar gered; zij is gehuwd, heeft nu reeds haar tweede kindje, verdient ook zelf haar dagelijksch brood en is de vreugde en het geluk van haar huisgezin.

Ik hoop, door de bespreking dezer drie hormonen, een duidelijken kijk te hebben gegeven over de jongere strekking in de geneeskunde en over de nieuwere wetenschap.

Maar toch moeten wij niet van den gulden middenweg aftreden, moeten wij ons houden aan het 'Et Nova et Vetera', en zoo, ten bate van het lijdend menschdom, zal nooit de wetenschap vastankeren.

Voor het oogenblik, beschikken wij in de therapie over een nieuwe bron van genezende krachten. Nevens de kruiden en synthetisch opgebouwde stoffen, en de serumbestanddeelen, die de dragers der immuniteit zijn, hebben we een nieuwe groep: de hormonen. Ik hoop door het aanhalen van deze voorbeelden U een kijk te hebben gegeven in de ontwikkeling der endocrinologie.