Streven. Jaargang 31

[p. 558]

Forum

Grensconflicten Cambodja-Vietnam

Op oudejaarsavond maakte radio Pnom Penh bekend dat de Vietnamese zaakgelastigde Cambodja binnen een week diende te verlaten. De diplomatieke betrekkingen werden voorlopig verbroken naar aanleiding van militair treffen van beide landen in de z.g. Papegaaienbek. De schermutselingen duurde daarna nog een dag of tien voort. In die tussentijd beschuldigden beide landen elkaar van agressie en het bezetten van grondgebied.

Het bleek al snel dat dit conflict niet alleen maar was ontstaan uit aanspraken op een of ander grondgebied. Radio Pnom Penh verklaart op 6 januari onder meer: ‘Vietnam tracht Cambodja te dwingen zich aan te sluiten bij de Indonesische Federatie’.¹ Vietnam ontkent dit, maar in een officieel communiqué van die zelfde datum vermeldt ze: wel dat Vietnam zal blijven streven om de ‘speciale relatie tussen Laos, Cambodja en Vietnam te blijven ontwikkelen in een richting van lange termijn samenwerking en wederzijdse hulp op allerlei gebied (...).’²

Een ander aspect aan dit conflict is de rol die de grote machten, vooral China en de Sovjet-Unie, zouden spelen en waarover Zbigniew Brzezinski, adviseur voor nationale veiligheidszaken van Carter, heeft gezegd: ‘Ik geloof dat de oorlog tussen Vietnam en Cambodja in feite een oorlog op afstand is tussen de Sovjet-Unie en Chinna’.³

Onduidelijkheid en beschuldigingen alom, waardoor, zonder iets dieper in te gaan op de historische en politieke achtergronden, geen enkel begrip mogelijk is over dit grensgeschil.

Bangkok (Reuter, AP) -... De Cambodjaanse regering beschuldigde Vietnam van ‘woeste en barbaarse agressie’.
Zondag heeft Vietnam met soortgelijke beschuldigingen gereageerd, maar benadrukte zijn bereidheid om het grensgeschil op vreedzame wijze op te lossen, hoewel het gedwongen is ‘uit zelfverdediging’ de strijd aan te binden.
De Volkskrant 2-1-1978.

De culturele verschillen tussen Cambodja en Vietnam zijn significant en spelen zeker een rol in het huidige conflict.

Hoewel Vietnam tot de tiende eeuw een provincie van China was en de bevolking tot het mongoloïde ras hoort, waarbij de Vietnamezen, bestuurt door eigen vorsten, hoe langer hoe meer op hun hoede werden voor een nieuwe Chinese overheersing. Toch bleef de Vietnamese denkwereld duidelijk beïnvloed door de Chinese beschaving, in het bestuur van het land overheersten de confusianistische doctrines en de Vietnamese bevolking werd aanhanger van de Chinese variant van het boeddhisme.

Dit in sterk contrast tot Cambodja. De Cambodjanen behoren tot de Khmer, een bevolking van de Australisch-Aziatische groep, en hebben voortdurend onder invloed gestaan van hindoe- en boeddhistisch India.

Tegen het midden van de negentiende eeuw werd Cambodja ingelijfd bij Vietnam. Een volksopstand, mede gevoed door de culturele verschillen tussen beide volkeren, maakte in 1845 een eind aan de Vietnamese overheersing en vanaf die tijd zijn de Cambodjanen extra voorzichtig wat betreft initiatieven van Vietnam.

Bangkok (AP) - Doorgaans betrouwbare Thaise veiligheidsfunctionarissen hebben donderdag laten weten dat de Vietnamese strijdkrachten het Cambodjaanse verzet in het gebied van de Papegaaienbek vrijwel geheel gesmoord hebben en de Cambodjaanse hoofdstad Pnom Penh zouden kunnen innemen. Maar de Vietnamezen zouden strikte opdracht hebben de hoofdstad ongemoeid te laten.
De Volkskrant 6-1-1978

Toen Brévié, tijdens de Franse koloniale periode, de huidige grenzen tussen Laos,

1 Peking Review (2), 13 januari 1978, p. 21.

2 Idem, p. 25.

3 De Volkskrant, New York Times (Reuter), 10 januari 1978.

[p. 559]

Cambodja en Vietnam vaststelde, hield hij zeker in de Papagaaienbek niet voldoende rekening met de etnische en culturele verschillen tussen de Cambodjanen en de Vietnamezen. Deze grens werd om deze reden dan ook door beide partijen als omstreden en voorlopig beschouwd.

Het Verenigd Front, in de strijd tegen het imperialisme, besloot deze grenzen zolang de strijd duurde te eerbiedigen. Na de bevrijding ('75) startten Vietnam en Cambodja besprekingen over de grenskwestie, maar deze werden plotseling en om onbekende redenen op verzoek van Cambodja in september '77 geschorst.

Bangkok (AFP) - De strijd tussen Vietnam en Cambodja werd vrijdag opnieuw gekenmerkt door een volstrekt tegenstrijdige berichtgeving. De Cambodjaanse radio liet gisteren weten, dat ‘wij de vijand volledig van ons grondgebied hebben verdreven’. Maar eerder op de dag verklaarde dezelfde radio, dat een Vietnamese invasiemacht over een breed front van 240 kilometer Cambodja was binnengevallen en op sommige plaatsen ruim 30 kilometer op Cambodjaans grondgebied was doorgedrongen.
De Volkskrant 7-1-1978

De veronderstelde verschillen tussen de huidige Vietnamese en Cambodjaanse machthebbers zijn ook voor een gedeelte historisch verklaarbaar.

Tijdens de Franse koloniale periode ontstonden al de verschillen wat betreft aard en omvang van de nationalistische bewegingen. Pluvier zegt hierover: ‘Het overwicht van “links” in het Vietnamees nationalisme was een gegeven dat al in 1940 was bepaald, zowel door de maatschappelijke omstandigheden in Vietnam als door een Franse koloniale politiek die zonder onderscheid elke vorm van vrijheidsstreven onderdrukt en door het uitschakelen van de gematigde elementen de weg vrijmaakte voor de op een illegaal bestaan beter ingespeelde sociaal-revolutionaire krachten. In de beide andere Indochinese landen was van een goed georganiseerde nationalistische beweging geen sprake: onder het volk was het zelfbewustzijn nog weinig ontwikkeld. Zowel in Laos als in Cambodja was de invloed van de traditionele bureaucratie sterker dan in Vietnam, terwijl de nadelige gevolgen van de Franse overheersing en van een kapitalistische economie zich ook hier minder sterk deden voelen’.⁴

Bangkok (UPI, AFP) - Nu de zware gevechten in het Vietnamees-Cambodjaanse grensgebied zijn afgenomen, installeert het Vietnamese leger een burgerlijk bestuur in bezet Cambodjaans gebied waarbij het zich bedient van dissidente Cambodjaanse communisten, zo melden Thaise inlichtingendiensten. De Vietnamezen zouden niet van zins zijn de bezette gebieden aan het huidige bewind in Phnom Penh terug te geven.
De Volkskrant 13-1-1978

Na de Japanse bezetting riep Ho Tsji Min in Hanoi op 2 september 1945 de Democratische Republiek Vietnam uit. Ook Cambodja en Laos worden dan onafhankelijk, maar het is van korte duur. Nog in datzelfde jaar herstelt Frankrijk met behulp van de Engelsen in deze twee landen haar gezag.

Vietnam was een ander lot beschoren. In het noorden van Vietnam wist de regering van Ho Tsji Min zich te handhaven, maar in het zuiden droegen de toenmalige geallieerde bezettingsmachten van Engeland en China het bestuur weer aan Frankrijk over. Deze daad luidde voor Vietnam een dertig jaar voortdurende en schijnbaar onmogelijke vrijheidsstrijd in.

Hoewel dit niet om communistisch China ging deed dit toch, mede ook vanwege het wanbeheer tijdens de bezettingsperiode, het Chinese imago niet veel goed. Dit imago verslechterde nog toen bleek dat Vietnam tijdens haar vrijheidsstrijd veel meer aangewezen was op de hulp van de Sovjet-Unie, omdat haar Chinese broeders een toch wat voorzichtige koers voeren. Desondanks tracht de Vietnamese communistische partij zowel met de communistische partij van de Volksrepubliek China als met die van de Sovjet-Unie goede betrekkingen te onderhouden. Maar het is duidelijk dat de invloed van de Sovjet-Unie op de regering in Vietnam groter is.

4 Jan Pluvier, Vietnam Laos Cambodja, SUN, Nijmegen 1975, blz. 24.

[p. 560]

Amsterdam, Bangkok (ANP, AFP) - De Vietnamese ambassadeur in Parijs, Vo Van Sung, heeft woensdag in Amsterdam ontkend, dat zich Vietnamese troepen op Cambodjaans grondgebied bevinden. ‘Wij respecteren de grens tussen Cambodja en Vietnam, zoals die tientallen jaren geleden is vastgesteld door de Franse kolonialisten’, verklaarde Vo Van Sung op een persconferentie, die belegd was door het Medisch Comité Nederland-Vietnam. De ambassadeur ontkende ook dat Vietnam in het grensconflict met Cambodja Russische tanks heeft ingezet.
De Volkskrant 12-1-1978

Voor Cambodja ligt dit anders. Na de machtsoverdracht in '46 werd Cambodja gedwongen lid te worden van de Franse Unie.

Hierna voerde Norodom Sihanoek een puur nationalistische campagne, Frankrijk moest toegeven en erkende in 1953 de onafhankelijkheid van Cambodja. Wat betreft de Vietnamese oorlog voerde de Cambodjaanse regering vanaf die tijd een neutrale politiek. Zij wou niet bij het conflict betrokken worden.

In 1960 overleed koning Sihanoek en hij werd opgevolgd door zijn zoon. Deze zette de neutrale politiek voort, maar de Verenigde Staten (die intussen de oorlog van Frankrijk hadden overgenomen) wantrouwden hem en vervingen hem uiteindelijk in 1970 voor Lon Nol, een ware marionet van de Amerikanen. Dit was het breekpunt voor de Cambodjaanse nationale beweging. ‘Voor Sihanoek hadden zijn afzetting en zijn ballingschap in China tot gevolg dat hij definitief brak met zijn geschipper: daartoe gedwongen door de Verenigde Staten en de pro-westerse groepen in eigen land koos hij de kant van de bevrijdingsbewegingen. De Rode Khmers die hij in voorgaande jaren had verketterd, werden nu zijn bondgenoten’.⁵ Het puur nationalistische ideaal raakte in die tijd nauw verbonden met het communistische ideaal (Rode Khmers) en met gebundelde krachten werd Cambodja in 1975 bevrijd. Sihanoek keerde naar Cambodja terug, en vanwege de hulp die hij van de Volksrepubliek China ontving tijdens de bevrijdingsstrijd heeft de Cambodjaanse regering sinds die tijd zeer hechte banden met de Volksrepubliek.

(...) Volgens persbureau Nieuw-China staat het daarentegen historisch vast, dat Moskou in de vijfjarige oorlog van het Cambodjaanse volk tegen de door Amerika gesteunde ‘verraderskliek van Lon Nol’ in Phom Penh, het met deze laatste hield en tegenover het Cambodjaanse volk een vijandige houding aannam.
De Volkskrant 21-1-1978

Het idee van een Indochinese Federatie stamt al vanaf het begin van deze eeuw. Vietnam heeft al een zeer nauw samenwerkingsverband aangegaan met Laos en zou om begrijpelijke redenen⁶ ook met Cambodja zo'n verdrag willen aangaan. China beseft echter dat wanneer Cambodja hiermee instemt, haar goede betrekkingen met China wellicht geschaad kunnen worden. Daarbij komen de traditionele verschillen tussen de Cambodjanen en de Vietnamezen, wat alles bij elkaar voor Cambodja reden genoeg is om niet op de uitnodiging van Vietnam in te gaan.

Als alternatief tracht China Cambodja te bewegen nauwer met de ASEAN-landen te gaan samenwerken.⁷ Een uiterst bedenkelijk alternatief als men bedenkt dat de landen die in deze overeenkomst verbonden zijn, te weten: Thailand, Indonesië, Singapure, Maleisië en de Fillipijnen, bekend staan als pro-westers (lees notoire anti-communisten) en waar de democratische vrijheden slechts op zeer minieme schaal beoefend worden. Maar in het licht van de verbeterde Amerikaanse-Chinese betrekkingen is zo'n verdrag, ook om de belangen van de Verenigde Staten in Zuidoost-Azië veilig te stellen (waarbij de politiek van de Verenigde Staten gericht zal zijn om een debâcle à la Vietnam te voorkomen) een reële mogelijkheid voor China

5 Idem, blz. 184.

6 Vanwege het relatieve isolement van de communistische landen t.o.v. de overige landen in Zuidoost-Azië, waarvan de meeste zich verenigd hebben in de ASEAN.

7 Anton Constandse in De Nieuwe Linie, 11 januari 1978, Cambodja contra Vietnam.

[p. 561]

om wat meer greep op deze organisatie te krijgen.⁸

Bangkok (AP) - Radio Pnom Penh heeft woensdag bekend gemaakt dat Cambodja en Thailand hebben besloten binnenkort ambassadeurs uit te wisselen en in de handel en economische ontwikkeling samen te werken. Dit akkoord werd dinsdag bereikt in besprekingen tussen de Cambodjaanse minister van buitenlandse zaken leng Sary en diens ambtgenoot Oepadit Patsjariyangkoen, die in Pnom Penh op bezoek is.
De Volkskrant 2-2-1978

Het is onmogelijk vast te stellen - vergelijk de persberichten bij dit artikel die bol staan van verdachtmakingen en suggesties, maar waarvan de betrouwbaarheid in twijfel getrokken dient te worden - wie of wat nu werkelijk verantwoordelijk is voor de vijandelijkheden tussen beide landen. Vietnam, economisch en militair zeker een stuk sterker dan Cambodja, kan best haar verlangen tot het vormen van een federatie wat kracht hebben willen bijzetten, of haar aanspraken op het gebied in kwestie wat willen benadrukken. Dit laatste gaat voor Cambodja natuurlijk net zo goed op. Evenzogoed is het mogelijk dat Cambodja zich gesteund wetend door de Volksrepubliek China, haar onafhankelijkheid heeft willen bewijzen om zodoende haar onderhandelingspositie met de ASEAN-landen en/of Vietnam te verstevigen. Maar het moet ook niet uitgesloten worden geacht dat een van beide landen de incidenten heeft uitgelokt om de aandacht van interne moeilijkheden af te leiden.

Bangkok (UPI, Reuter, AFP) - Radio Hanoi heeft vrijdag bekendgemaakt, dat de Cambodjaanse strijdkrachten op Vietnamees grondgebied 's middags de hoofdstad van de Vietnamese provincie Tay Ninh, ten noordwesten van Saigon hebben beschoten. Het officiële communistische blad Nhan Dan heeft de Cambodjaanse leiders de raad gegeven, een eind te maken aan de oorlog aangezien de gevolgen ‘niet te overzien’ zullen zijn.
De Volkskrant 21-1-1978

Dat de drie grootmachten bij dit conflict betrokken zijn is duidelijk. Het waarom spreekt voor zich, machtspolitiek. Het hoe blijft echter een raadsel. Akkoord, China steunt Cambodja en de Sovjet-Unie steunt Vietnam, maar beide landen dringen tegelijkertijd aan op een vreedzame regeling. Desondanks blijven zij ook verantwoordelijkheid van de incidenten in elkaars schoenen schuiven. Voor de V.S. is Zuidoost-Azië ook een belangrijk strategisch en economisch object en ook zij zal al haar politieke invloed gebruiken om haar basis in Indochina te behouden.

Om de ondoorzichtigheid van deze situatie te schetsen wil ik nog twee persberichten aanhalen. De eerste, is een commentaar van Joeri Kornilov, de politiek commentator van het Russische persbureau Tass, op de uitlatingen van Zbigniew Brzezinski dat de oorlog in Indochina een oorlog op afstand was tussen de Sovjet-Unie en China. Hij zei hierover dat deze persberichten slechts bedoeld zijn om ‘vijandigheid te creëren tussen de Volksrepubliek China en de Sovjet-Unie’.⁹ De tweede is een verklaring van het persbureau Nieuw China waarin het over de Sovjet-Unie zegt: De Sovjet-Unie ‘liegt en belastert China’ waar zij op 3 januari beweerde dat Peking de grensoorlog had uitgelokt. ‘Het ligt voor de hand dat Moskou zelf olie op het vuur heeft gegoten. Toch verspreidt het geruchten om China te belasteren. Door zo te doen hoopt Moskou tevergeefs de aandacht af te leiden van zijn strategisch plan in het gebied (Indo-China) heer en meester te worden’.¹⁰

Blijft mij slechts over de verzuchting van Anton Constandse te herhalen: Hoever is men af van de internationale eenheid der proletariërs! Hoe staten zich ook noemen, ze blijven een gevaar voor de veiligheid der volkeren.

Frans Sier

8 Vietnam ontkent voortdurend van plan te zijn een Indochinese Federatie te stichten, maar Cambodja herhaalt keer op keer dat Vietnam dit wel van plan is. Het is zonder meer duidelijk dat China de initiatieven voor de toenadering tussen Thailand en Cambodja genomen heeft. Zie hiervoor ondermeer de Peking Review nr. 43, en 48 uit 1977, en de nummers 2 en 3 van 1978.

9 De Volkskrant, 10 januari 1978.

10 Idem, 21 januari 1978.