Streven. Jaargang 28

[p. 930]

Politiek overzicht
de maand mei

● Internationale samenwerking

De navo

De NAVO heeft weer eens een topconferentie gehouden in Brussel. Ditmaal met niemand minder aanwezig dan president Ford.

De Nederlandse bewindslieden Den Uyl en Van der Stoel gingen met een bezwaard gemoed Brusselwaarts. Zulks omdat Ford had laten uitlekken, dat zijnerzijds voorstellen zouden worden gedaan om Spanje in het NAVO-verband te betrekken. Van der Stoel liet al van te voren weten, dat zijn veto al op tafel lag. Evenzo liet hij weten, dat samenwerking tussen de NAVO en Zuid-Afrika, in dier voege dat de NAVO aldaar een basis zou vestigen, voor Nederland onaanvaardbaar was. Hij bleek echter zoals gewoonlijk voor zijn beurt te hebben gesproken. President Ford kwam niet met de gevreesde voorstellen. Integendeel. Hij voelde zich door een algemene uitspraak van de NAVO tegen deelneming door Spanje gesterkt bij zijn op Brussel volgend gesprek met de Spaanse Caudillo. Alles samen werd die topconferentie toch een soort verbroederingsfeest, waarin de Amerikaanse president nog eens duidelijk te kennen gaf, dat hij Europa hoog had en de samenwerking met Europa zeer op prijs stelde. De atoomparaplu van Amerika blijft voorlopig nog boven Europa uitgestoken. De vredesapostelen kunnen rustig hun gang gaan met de afbraak van de eigen bewapening; Amerika draait er straks wel voor op.

President Ford heeft in ieder geval ook reeds te kennen gegeven, dat hij meer contacten wenst met de NAVO-leiders.

Over de broeiende conflicten binnen de NAVO - tussen Turkije en Griekenland onder andere - werd stilletjes gezwegen. Vanwege de openheid.

De Europese Gemeenschap

Griekenland heeft de wens te kennen gegeven tot de Europese Economische Gemeenschap toe te treden en krijgt daarbij alvast de steun van minister Van der Stoel.

De energieconferentie

Dreigde de energieconferentie aanvankelijk nog te blijven steken in de opvatting dat zij een confrontatie tussen de olieverbruikende en de olieproducerende landen zou worden - een opvatting die minister Kissinger duidelijk van plan was aan het energiebureau in Parijs voor te leggen - geleidelijk begint deze conceptie te wijken voor een mildere opstelling. Kissinger heeft de rede waarin hij de harde lijn verdedigde en waarvan de tekst was uitgelekt, herschreven. Of dat uitlekken wel zo toevallig was als Kissinger het naderhand deed voorkomen, mag worden betwijfeld. Er is van Kissinger maar héél weinig uitgelekt in de loop der jaren. En het is niet onaardig om door zo'n ‘lek’ even wat onrust te kweken over wat de Verenigde Staten eventueel zouden kunnen zeggen. Maar goed: de rede is herzien en richt zich nu meer op samenwerking tussen de twee landengroepen dan op het toespitsen van tegenstellingen tussen hen.

Ook ten aanzien van de wens der ontwikkelingslanden om niet alléén het olieprobleem onder ogen te zien maar ook het

[p. 931]

grondstoffenprobleem in zijn algemeenheid en in het kader van de ontwikkelingshulp, werd naar het schijnt enige verzachting bereikt. Men wil dit probleem niet van de discussie uitsluiten, maar de oplossing ervan toch doorschuiven naar de OESO.

Ook president Ford heeft water in zijn wijn gedaan. Liet hij nog maar kort geleden doorschemeren dat hij niet zou aarzelen in het Midden-Oosten in te grijpen wanneer die paar oliesjeiks wederom zouden proberen de wereldeconomie in de war te schoppen, thans verzekerde hij duidelijk, dat de Verenigde Staten geen gewapend ingrijpen in het Midden-Oosten overwogen.

Het zeerecht

Voor de derde maal is de internationale zeerechtconferentie bijeen geweest - ditmaal gedurende acht weken in Genève. Resultaat: nihil. Geen verdrag. Aan waarschuwingen ontbrak het overigens niet. Waarschuwingen aan de conomisch zwakke landen, dat als zij niet gauw meewerken aan het tot stand komen van een verdrag, zij in feite de industrieel ontwikkelde landen alleen maar langer de gelegenheid geven om de rijkdommen uit de zeebodem op eigen gelegenheid en ten eigen bate te gaan exploiteren. Waarschuwingen anderzijds aan de rijke landen, dat zolang er geen internationale overeenkomst is bereikt, de verleiding van de andere landen groot is - voor zover zij tenminste aan zee grenzen - om eigenmachtig of middels bilaterale overeenkomsten willekeurige regelingen ten aanzien van de vrije zone te verwezenlijken.

Volgend jaar maar weer een vierde ronde, dan in New York.

Afrikaanse eenheid

Pogingen om voor de Afrikaanse landen te komen tot een overeenkomst vergelijkbaar met de Europese Gemeenschap, lijken meer een vrome wens dan een realiseerbare toekomst. Gedeeltelijk, voor West-Afrika alleen, lukt het misschien nog wel.

● Internationale conflicten

Het Midden-Oosten

Rustig is het in het Midden-Oosten nog lang niet. Nog steeds bestoken de Palestijnen vanuit hun kampen in Libanon het noorden van Israël en nog steeds ondernemen de Israëliërs razzia's in die kampen over de Libanese grens heen. Libanon keek tot dusverre zorgvuldig steeds een andere kant uit als die Israëlische eenheden begonnen te opereren, maar in de loop van deze maand stond zo'n patrouille toch eensklaps en onverwacht tegenover eenheden van het geregelde Libanese leger. De razzia werd een fiasco.

Aan het einde van de maand echter leek het erop, dat er toch weer enig licht begon te dagen. Met name door de houding van de Egyptische president Sadat. Na het mislukken van Kissingers laatste vredesreis door het Midden-Oosten verwachtte iedereen dat er nu geen andere uitweg meer mogelijk was dan een hervatting van de conferentie van Genève, waar niet alleen de Russen een vette vinger in de pap zouden hebben, maar ook de Palestijnen van Arafat als volberechtigde partners mee zouden praten - hetgeen voor Israël onaanvaardbaar was. Het bezoek van president Ford aan Europa zorgde echter voor een wending in de situatie. Ford ontmoette Sadat in Salzburg en de beide bewindslieden kwamen daarbij tot overeenstemming over een hervatting van Kissingers diplomatiek heen-en-weer gereis. De stap voor stap diplomatie. Sadat verzekerde heilig, dat Egypte geen oorlog meer wil. Als de Arabische gebieden worden teruggegeven en de Arabische landen Israël erkennen en beloven niet meer aan te vallen, dan is het uit met de oorlogssituatie. Israël heeft meteen op de laatste dag van de maand gereageerd door aan te kondigen dat het zijn troepensterkte

[p. 932]

aan het Egyptische front met de helft zal verminderen en zich weer een eind verder zal terugtrekken van het begin juni te heropenen Suezkanaal. Militair heeft dat niet veel te betekenen, maar als gebaar is het bijzonder belangrijk.

Het woord is nu aan Henry Kissinger.

Indo-China

In Vietnam en Cambodja is de oorlog ten einde. Wat voor situatie zich nu in deze beide landen gaat ontwikkelen, daar is nog weinig van te zeggen. Voorlopig zullen Noord- en Zuid-Vietnam ieder op zichzelf blijven bestaan, dat staat wel vast, maar hoe het regime er in Zuid-Vietnam en in Cambodja zal uitzien, daarover zijn nog nauwelijks enige aanwijzingen aanwezig.

Het Cambodjaanse bewind heeft in ieder geval onomwonden te kennen gegeven, dat het op wraak tegen de Amerikanen zint. De Rode Khmer heeft een Amerikaans containerschip midden op zee in beslag genomen en opgebracht naar een van de Cambodjaanse havens. Dit is je reinste zeeroverij, vonden Ford en Kissinger samen en zij namen meteen maatregelen om deze Cambodjaanse actie ongedaan te maken. Vanuit Siam opereerden Amerikaanse militairen, hoofdzakelijk mariniers, in de richting Cambodja en zij slaagden er na een korte botsing met Cambodjaanse strijdkrachten in het Amerikaanse schip los te krijgen en de bemanning vrij. Daarmee haalde Amerika zich wel nieuwe moeilijkheden op de hals. Ditmaal met Siam. Met de meeste klem protesteerde de Thailandse regering tegen het gebruik van haar grondgebied als operatiebasis voor de Amerikaanse strijdkrachten tegen Cambodja.

Intussen kwam ook Laos in actie. De laatst-overgebleven sector van het voormalige Franse Indo-China. Ook daar grepen de communisten om zich heen naar macht. - Misschien krijgen Eisenhower en zijn mede-dilettant Dulles dan toch nog gelijk met hun domino-theorie: als één opgezette dominosteen valt, vallen ze op een rijtje allemaal achter elkaar.

De Verenigde Staten van Amerika

Terwille van de (binnenlandse) smeer likt president Ford de (buitenlandse) kandeleer. De binnenlandse smeer moeten de verkiezingen van volgend jaar hem opleveren. Hij wil best nog vier jaar het Witte Huis bezetten, maar binnenslands heeft hij zijn kiezers bitter weinig te bieden. Hij blijft maar rondreizen inplaats van ernstig op de binnenlandse vraagstukken te studeren; hij laat zich overal zien behalve in de ovale werkkamer.

De buitenlandse politiek biedt hem veel meer mogelijkheden om een zekere populariteit te verwerven. Johnson en Nixon beiden deden hem dat voor. Ontmoetingen met andere staatshoofden en regeringsleiders werden door beiden hoog opgepijpt in de publiciteit en de Amerikaanse kiezers kregen bij elk van die bezoeken weer eens het gevoel, dat Amerika nog altijd druk bezig was ‘zijn rol’ op het wereldtoneel te spelen.

Ford gaat dat nu ook doen. Maar anders dan Johnson en Nixon, die hun heil en glorie zochten bij hun politieke tegenvoeters in Rusland en China, is Ford kennelijk besloten het dichter bij huis te zoeken. Hij wil Europa te vriend houden en Amerika in het Nabije Oosten nog altijd als vredestichter laten functioneren. Hij is daar deze maand druk mee doende geweest. Hij heeft de NAVO-vergadering in Brussel bijgewoond en heeft besprekingen gevoerd met de Portugese, de Griekse, de Turkse en de Egyptische regeringsleiders. Maar of hem dit alles zoveel populariteit oplevert als een spelletje tafeltennis, waarmee Nixon de betrekkingen met China opende, is de vraag.

Portugal

Het is nog steeds niet helemaal duidelijk waar de militairen Portugal heen willen hebben. Zij geven hoog op van hun voornemen om een socialistische samenleving op te bouwen; zij verwerpen meedogenloos het Maoïstische communisme, maar om nu te zeggen dat zij lief zijn voor de sociaal-democraten, nee. Tegenover Amerika en de andere bondgenoten in het NAVO-pact houden zij vol, dat zij geen communistisch land willen worden, maar

[p. 933]

intussen laten zij de met Rusland verbonden communistische partij als vrijwel enige ongemoeid haar gang gaan.

Wat dat betekent, hebben de sociaal-democraten in de loop van deze maand weer ondervonden. De drukkers en de zetters van hun krant, de Republica, die merendeels waren aangesloten bij communistische vakverenigingen, bezetten op een gegeven moment het gebouw van de krant en stopten de uitgave. Kennelijk met instemming van de militairen, die aanvankelijk geen stap verzetten om de uitgave van de socialistische krant weer mogelijk te maken. Het werd de socialisten onder Mario Soares nu toch te veel. Zij zetten hun schroom om tegen de militairen in te gaan opzij en demonstreerden massaal tegen de terreur van de communisten. Zij voelden zich sterk door het enorme succes dat zij bij de verkiezingen behaalden.

In het begin zag het ernaar uit, dat de communisten schamper hun schouders konden ophalen over dit verzet, maar de militairen leken er toch wèl van onder de indruk te zijn geraakt. De leider van de communisten, Alvaro Cunhal, werd bij de militairen ontboden en kwam er allesbehalve opgewekt vandaan. Zowel de militairen als de communisten blijken nu danig te zijn geschrokken van Soares' optreden. Het is nu aan de militairen duidelijk te maken wat zij verstaan onder de socialistische gemeenschap, die zij van Portugal willen maken. Een centralistisch, communistisch terreurbewind of een socialisme dat de eigendomsrechten van de kleine man en de bestuurlijke rechten van de kleine, lokale gemeenschappen erkent. Afwachten.

Noord-Ierland

Nog steeds komt er geen einde aan de ellende van Noord-Ierland. De protestantanten hebben nu besloten een eigen leger op te richten voor het geval dat de Britse troepen zich terugtrekken. Zij zullen dan tevens een voorlopige regering benoemen. Hoe de katholieken in Ulster nog aan bod kunnen komen voor hun normale burgerrechten, blijft een raadsel. Er is in Ulster blijkbaar nog iets van de geest van wijlen Cromwell blijven hangen.

Oost-Duitsland

In Oost-Duitsland schijnt de strijd over de positie van Berlijn weer op te laaien. De partijpers is er ballonnetjes over aan het oplaten; een regelmatig terugkerend kinderfeest voor de journalisten. Berlijn, zo heet het, is de hoofdstad van Oost-Duitsland, en de drie geallieerde mogendheden die thans West-Berlijn ‘bezet’ houden hebben daar niets meer te zoeken. Willen zij er blijven, best, maar West-Berlijn mag niet als een onderdeel van West-Duitsland worden beschouwd. Blijft Bonn doorgaan met de bestaande situatie op dit punt te handhaven, dan zal Oost-Duitsland laten zien, dat het over middelen beschikt om Bonn te dwingen. - Allemaal goed en wel, maar men zou wel eens willen weten in hoeverre dit oplaten van proefballonnetjes wordt gesteund door de grote broer van de DDR in Moskou.

● Nederland

- Het kabinet Den Uyl. Langzaam maar zeker raakt het kabinet Den Uyl in de versukkeling. In de loop van de maand mei heeft het zijn zoveelste crisis overleefd. Een crisis die begon als een binnenbrandje op het Ministerie van Justitie. Van de gelegenheid dat minister Van Agt in het buitenland vertoefde, maakte diens staatssecretaris Glastra van Loon gebruik om haastig drie interviews af te geven aan drie verschillende bladen. In elk van deze interviews gaf hij duidelijk te kennen, dat het hem bijzonder moeilijk viel de verantwoordelijkheid te dragen voor het beleid dat hem in het bijzonder was toevertrouwd, het beleid ten aanzien van de gevangenissen. De schuld daarvoor schoof hij keihard naar de ambtenaren van zijn departement, met name naar de secretaris-generaal, dr. Mulder, alsmede naar de

[p. 934]

bewindslieden die hem waren vóórgegaan, met name de vorige staatssecretaris mr. Grosheide en zijn eigen minister Van Agt. Volkomen terecht nám Van Agt dit niet. Hij kon moeilijk meer vertrouwen schenken aan een onder hem gestelde staatssecretaris die in het openbaar de ambtenaren van zijn departement de handschoen had toegeworpen en zijn beleid als minister had aangevallen. Constitutioneel rechtlijnig denkend concludeerde Van Agt, dat hij het volste recht had zijn staatssecretaris te verzoeken op te stappen. Staatssecretarissen hebben immers geen eigen politieke verantwoordelijkheid doch handelen onder de verantwoordelijkheid van hun minister. Tussen beiden behoort een vertrouwensverhouding te bestaan, anders is werken voor beiden onmogelijk. Van Agt hád geen vertrouwen meer in Glastra van Loon en de consequenties lagen voor hem voor de hand.

Dit binnenbrandje echter werd aanstonds een uitslaande brand. Glastra van Loon begon meteen moord en brand te roepen, vlijtig gesecondeerd uiteraard door zijn partijgenoten van D'66 en door Van Thijn van de Partij van de Arbeid. Het was gewoon een schandaal dat een minister van het witte confessionele boordje zich zo maar verstoutte een ‘progressieve’ staatssecretaris tot ontslag te dwingen. Daar moest de minister-president een stokje voor steken. Maar de minister-president zat in Suriname te hannesen met de uitverkoop van het Koninkrijk. Wachten dus tot hij terugkwam. Dagenlang onderhandelen echter tussen hem en minister Van Agt leverde niet het gewenste resultaat op. Van Agt hield voet bij stuk en ook Den Uyl zag tenslotte geen andere mogelijkheid meer dan inbinden. Glastra van Loon ging. Met de verzekering echter, dat de Partij van de Arbeid tot het laatst achter hem had gestaan. Als D'66 het been net zo stijf had gehouden als Van Agt, was het kabinet gevallen, maar de edelmoedigheid van D'66 redde het kabinet.

Maar intussen heeft het kabinet dan toch zijn eerste veer(tje) gelaten. Of er binnenkort een grote veer uit de staart van de uil wordt getrokken, is nog even een vraag. Vredeling heeft zich namelijk niet meer alleen het ongenoegen, maar zelfs een zekere verbittering van zijn partij op de hals gehaald door in te stemmen met de keuze van de F-16 als opvolger van de Starfighter, zulks in lijnrechte tegenstelling tot de uitgesproken wil van de Partij van de Arbeid, die gesterkt door haar congressen breeduit op de stoel van de regering probeert te gaan zitten. Begin juni moet dit besluit aan het oordeel van de Tweede Kamer worden getoetst en de mogelijkheid is stellig aanwezig, dat een motie van afkeuring van de zijde van de Partij van de Arbeid een meerderheid verwerft. De VVD heeft al aangekondigd, dat zij vóór een dergelijke motie zal stemmen. Niet omdat zij Vredelings besluit afkeurt maar omdat haar dit een enige kans geeft om Vredeling te wippen en mogelijk het hele kabinet Den Uyl ten val te brengen. De elfde crisis staat voor de deur.

Crisis dreigt ook in de verhouding tussen de ‘progressieve’ partijen onderling. De PPR heeft schoon genoeg van het kabinet Den Uyl. De sfeer tussen de progressieven is om te snijden, verklaarde Bas de Gaay Fortman en in diezelfde geest moet men eigenlijk ook de uitlating van Den Uyl zelf verstaan, dat hij voor een volgende regeringsperiode niet zoveel heil meer ziet in het maken van afspraken tussen ‘progressieven’ vooraf. Alleszins begrijpelijk. Van die afspraken heeft hij tot dusverre alleen nog maar verdriet gehad. Crisis dreigt tenslotte ook bij de samenstelling van de Rijksbegroting voor het jaar 1976. De eisen die de bestrijding van inflatie en werkloosheid aan de staatskas stelt en de terugslag van de economische neergang der laatste jaren op de overheidsinkomsten stellen de minister van Financiën voor nagenoeg onoplosbare problemen. Onoplosbaar in ieder geval wanneer het kabinet met alle geweld haar ‘Keerpunt’-program wil blijven vasthouden - en daar hangt het enthousiasme van af dat het in zijn achterban geniet.

Den Uyl krijgt het moeilijk.

- De democratie van de bovenmeesters. Het zint een aantal medewerkers van de VARA niet, dat voorzitter Kloos van deze omroepvereniging een onmiskenbare terugloop in de belangstelling voor haar programma's wil tegengaan door eindelijk eens op te houden met dat eeuwige sombere of ophitsende geklets van socialistische of quasi-socialistische opinie-

[p. 935]

bouwers en het amusement wat meer centraal wil stellen. Op dit punt hebben de jonge socialisten de rol overgenomen van de oude calvinisten: amusement is zoiets als de erfzonde! Het moet allemaal bloedserieus blijven, anders deugt het niet en is het gedoemd tot het marxistische hellevuur. Zo willen het de schoolmeesters in het VARA-omroepbestel. Zij wilnu nu een nieuwe zuil stichten, die puur socialisme predikt en die meteen een kwart van alle zendtijd opeist krachtens het feit dat het politieke socialisme in Nederland een kwart van de stemmen haalde bij de laatste verkiezingen. Ledentallen, daar hebben zij lak aan. Zo is de democratie van de bovenmeesters nu eenmaal.

- De Christen-Democraten. De leider van de Anti-Revolutionaire fractie in de Tweede Kamer, Aantjes, heeft een bijzonder constructief voorstel gedaan ter bevordering van het Christen Democratisch Appèl. Dit voorstel kwam hierop neer, dat de 3 confessionele partijen nu reeds, dus nog geruime tijd vóór de verkiezingen, in onderling overleg één lijn zouden trekken. Dit zou kunnen geschieden door bij het regelmatig beraad tussen de Anti-Revolutionaire en de KVP-fracties met hun ministers in het kabinet Den Uyl, ook de Christelijke Historische fractie te betrekken, die géén tegenspelers in het kabinet heeft. Aldus zou men de samenwerking van de confessionelen in één CDA alvast kunnen uitproberen. Het is nog maar een voorstel, waar de Christelijke Historische fractieleider, dr. Kruisinga, voorlopig nog niet erg geestdriftig op reageerde. Van de KVP kan men nog geen hoogte krijgen zolang het onzalige bedrijf van de heer De Zeeuw voortgaat, die éérst zo nodig (en gelukkig!) als voorzitter moest aftreden en nu weer zo nodig als voorzitter wil terugkeren. Een aantal lieden in de KVP schijnen er met alle geweld het stempel op te willen drukken van Roomse onbetrouwbaarheid.

De ‘top’-conferentie van het glorieuze Koninkrijk der Nederlanden, die in Paramaribo bijeen kwam om de laatste hand te leggen aan de voorbereiding van de onafhankelijkheid, is voor een aanzienlijk deel een ‘flop’-conferentie geworden. Eensdeels omdat de Nederlandse bewindslieden, naar het wonderlijkerwijs schijnt tot hun verbijstering, werden geconfronteerd met de consequenties van hun beleid voor de numeriek grootste groep der Surinaamse bevolking, de groep der Aziaten van verschillende herkomst. Anderdeels omdat zij werden geconfronteerd met de stugge vasthoudendheid waarmee de Surinaamse premier en zijn kornuiten het onderste uit de kan van de ontwikkelingshulp en van de Nederlandse burgerrechten proberen te halen.

Het is volkomen duidelijk voor wie niet - zoals blijkbaar de heren Den Uyl en De Gaay Fortman - moedwillig de ogen dichtknijpt, dat die hele onafhankelijkheidsfarce uit één hoek komt, de hoek van de Creolen-leiders. De Hindoestanen en de Javanen moeten er niets van hebben en vrezen het ergste. De Hindoestanen met name hebben alle reden om bang te zijn voor een toekomst in een ‘zelfstandig’ Suriname, waar de Creolen de rol hopen te gaan spelen van de Protestanten in Noord-Ierland. Met dit verschil dat de Hindoestanen noch een minderheid vormen zoals de Katholieken in Noord-Ierland, noch arm zijn. Zij zijn in de regel intelligent, arbeidzaam en spaarzaam. Hun ideaal ligt niet in de politiek maar in een spaarrekening op de bank, die hun in staat stelt hun kinderen te laten studeren. Dat dit jaloezie moet opwekken, ligt voor de hand en men mag dan ook inderdaad zijn hart vasthouden voor de toekomst van deze volksgroep. Maar daar hebben de heren Den Uyl en De Gaay Fortman lak aan. Zij gaan rustig door met Arron te onderhandelen en laten de vertegenwoordigers van de Aziatische meerderheid in de kou staan. Voor zover in de tropen van kou kan worden gesproken.

Dat dit op moord en doodslag kan uitlopen, is de heren tijdens de topconferentie wel duidelijk geworden. Er werden tijdens de conferentie zware branden gesticht in Paramaribo. Den Uyl begon nu eindelijk een vaag idee te krijgen van wat hij aan het aanrichten was; het idee dat hij bloed over zijn hoofd riep. Ten koste van grote ruzie met Arron trad hij tenslotte toch nog in overleg met de leider van de Hindoestanen. Maar of deze er veel wijzer van werd, is een open vraag.

[p. 936]

Arron wenste ook het onderste uit de kan van de ontwikkelingshulp. De duidelijke grens die de vertegenwoordigers van Nederland daaraan stelden, lag hem te laag. Hij wilde meer, veel meer, en liefst zo ongecontroleerd mogelijk. Hij wilde ook voor Surinamers die naar Nederland willen uitwijken, meer vrijheid dan de Nederlandse regering wilde verlenen. De Nederlandse regering stelt zich - juridisch terecht - op het standpunt dat Surinamers vanaf het ogenblik dat hun land zelfstandig is geworden, voor Nederland ‘vreemdelingen’ zijn geworden en dus ook als zodanig moeten worden behandeld. Maar dat zint Arron weer niet. Hij rekent er klaarblijkelijk op, dat naarmate de onafhankelijkheid dichterbij komt, de aandrang onder de Aziaten om naar Nederland te emigreren zal toenemen en dat komt hem uitstekend te pas.

De puntjes staan nog steeds niet op de i. In juni zal een nieuwe ‘topconferentie’, ditmaal in Den Haag, de laatste knopen moeten doorhakken.

- Vermogens-aanwas-deling. Nog in de loop van dit jaar wil het kabinet Den Uyl een wetsvoorstel door de Staten-Generaal slepen, dat de vermogens-aanwas-deling invoert. Wat dat nu precies is, daarover bestaat nogal vaagheid. Het is een heffing op ‘overwinst’; een heffing ten behoeve van de werknemers. Maar wanneer een bedrijf nu ‘overwinst’ maakt, hoeveel van die overwinst wordt afgeroomd en hoe die room naar de werknemers wordt geleid, daarover liepen in het kabinet de meningen sterk uiteen. Minister Lubbers vooral kwam in heftig verweer tegen minister Boersma - Economische tegenover Sociale Zaken. Dit verschil van mening ging zo diep, dat Lubbers met zijn portefeuille begon te zwaaien. De fractievoorzitters moesten eraan te pas komen en tenslotte kwam er een compromis tussen de beide bewindslieden tot stand. Prompt gevolgd natuurlijk door een tegenvoorstel van de slimme Van Thijn, die het moeilijk kon hebben dat het kabinet werd gered door een overeenstemming tussen twee confessionele ministers. Maar in ieder geval de overeenstemming kwam er en het kabinet kon rustig blijven zitten - met Lubbers. Hoe het nu precies gaat worden, is nog niet helemaal duidelijk. Wel duidelijk is, dat de room van het bedrijfsleven niet terstond in de zakken van de arbeiders terecht zal komen. Zij krijgen gezamenlijk een aandeel in het bedrijf; dat aandeel krijgen zij echter niet zo maar in handen. Het gaat naar een fonds, waar de arbeider het pas na zeven magere jaren uit kan halen. Al die tijd staat het fonds onder het beheer van de vakbonden, die op deze manier miljarden in handen hopen te krijgen. En dan wel zullen zorgen dat daar het nodige van in hun zakken terechtkomt. In goed Nederlands heet dat de kat op het spek binden. Het zou niet ondienstig zijn de geschiedenis van de Amerikaanse vakbonden er eens op na te slaan.

Hans Hermans

● België

De China-reis van de heer Tindemans zit er intussen weer op. Onze premier sprak met de hoogste leiders van de Chinese volksrepubliek, de voorman van de partij Mao Tse-toeng en de eerste minister Tsjoe En-Lai. Tussen België en China werden akkoorden ondertekend betreffende onder meer de scheepvaart, de intellectuele eigendom en de landingsrechten van Sabena in Peking. Op breder internationaal vlak vormden Europa en de politieke en militaire uitbouw van de Europese Gemeenschap veelal het onderwerp van de gesprekken.

Gisteren nog confereren hoe het nu moet met China, met Europa, met België, vandaag al weer verzonken zitten in de dagelijkse problematiek van de binnenlandse politiek, ziedaar het ritme van de heer Tindemans de jongste weken.

In eigen land roert intussen heel wat omtrent de sociale verkiezingen, die momenteel in vele ondernemingen aan de gang zijn. De vakbonden bieden tegen elkaar op omwille van de goede indruk bij de werknemers, en zien in regeringsmaatregelen vaak politieke maneuvers om die verkiezingen te beïnvloeden. Zo vergaat het

[p. 937]

in elk geval de beslissing die de regering begin mei trof om de prijzen voor twee maanden te blokkeren. Onmiddellijk bleken heel wat belangengroepen er niet mee akkoord te gaan. Het Verbond van Belgische Ondernemingen, de Middenstandsorganisaties en het Algemeen Belgisch Vakverbond haastten zich om hun ongenoegen terzake bekend te maken. Het Algemeen Christelijk Vakverbond was dadelijk een gematigd voorstander van een prijzenstop, wat verklaart waarom sommigen hierin een poging van de regering zagen om met die maatregel haar positie bij de sociale verkiezingen te verstevigen.

Uiteraard kan een dergelijke prijzenstop slechts beperkte resultaten hebben: hij verloopt eigenlijk te zacht, het publiek merkt helemaal niets van een prijzenblokkering en, gewend geraakt aan steeds maar hollende prijzen, betaalt het haast stoïcijns gelijk welk bedrag. Al wordt volgens de resultaten van de Algemene Ekonomische Inspektie de prijzenstop behoorlijk nageleefd, van een psychologisch effect op de bevolking kan men voorlopig nog niet gewagen, en of er intussen een sfeer gecreëerd wordt waarin gemakkelijk over matiging van de inkomensstijging kan worden gesproken, valt nog te betwijfelen. Het is overigens wel wat eigenaardig dat de regering nu tot een prijzenstop beslist, daar waar ze vroeger, toen ze de inflatie-erfenis van de regering Leburton in handen kreeg, resoluut tegen een dergelijke ingrijpende maatregel gekant was. Is ze zich wellicht plots bewust geworden voorheen een schuine schaats te hebben gereden, en wil ze nu opknappen wat er nog op te knappen is? Wellicht niet. In het kader van soepele relance-maatregelen lag het evenwel in haar bedoeling via meer kredieten en ruimere fiscale voordelen bij investeringen de bedrijfswereld nieuw leven in te blazen, om aldus ook de werkloosheid in te dijken. Daardoor zou natuurlijk de inflatie weer onafwendbaar aangroeien, tenzij de prijzen geblokkeerd werden... en dat is precies wat de regering nu beslist te doen! Niet iedereen is daarover gunstig gestemd. Vooral het Middenstandsfront is in zijn wiek geschoten en verwijt de regering en in de eerste plaats de heer Oleffe met die onverhoedse prijzenblokkering bezweken te zijn voor de arbeiderssyndicaten, die daarmee een schrale Pyrrhusoverwinning hebben geoogst... al is het dan toch maar alleen het (christelijke) ACV dat van een absoluut noodzakelijke maatregel gewaagt en de prijzenstop liefst over een langere periode uitgebreid zou zien. Het (socialistische) ABVV is gewoon tegen. Gedreven door een vreemde opvatting van wat ‘oppositie-zijn’ betekent, kant het zich nu eenmaal tegen alles wat deze regering plant of beslist. Kort voordien heeft het zich ook radicaal verzet tegen regeringsvoorstellen omtrent de omvorming van de Nationale Investeringsmaatschappij tot een publieke holding met alle ontwerpen qua beheer, controle, kapitaalstructuur en dies meer. Er zal wel heel wat op de huidige bewindsploeg aan te merken vallen: ze mist waarschijnlijk voldoende politiek ritme en ze tracht, temidden van zovele hete hangijzers, zoveel mogelijk conflicten te vermijden, hoofdzakelijk door bereidwillig overleg en aangepaste maatregelen. Maar het moet toch ook gezegd worden dat van de oppositie die we nu beleven, weinig creatieve stimuli uitgaan.

Het puin rond het RIZIV kan gelukkig worden opgeruimd. Na veel schermutselingen in de kringen die bij de gezondheidszorg betrokken zijn, heeft minister van volkshuisvesting, de heer De Saeger eindelijk een oplossing gevonden. De artsenfederatie van dr. Wynen werd gekortwiekt, maar behoudt niettemin acht zetels in het RIZIV, terwijl het Algemeen Syndicaat van dr. De Brabanter slechts drie zetels toegewezen kreeg. Werd die zure appel reeds doorgebeten, rond de geneesheren en de gezondheidszorg blijven nog vele problemen onopgelost: de numerus clausus, de vestigingswet, de Orde van Geneesheren en niet in het minst het tekort aan geld.

Het straatje van de communautaire betrekkingen lijkt ook nog steeds zonder einde. Zelfs de fameuze gevechtsvliegtuigenaankoop komt al in hetzelfde daglicht te staan: de Walen vóór de Mirage, de Vlamingen vóór het Amerikaanse toestel. Over deze koop van de eeuw zullen we maar weer niet te veel inkt laten vloeien. De beslissing ligt nog uitsluitend bij onze regering, en moeilijk kan de keuze niet meer zijn. De Noren en Denen en nu pas ook de Nederlanders hebben zich duidelijk uitgesproken voor het Amerikaanse tuig... de voordelen van de Franse Mirage zullen behoorlijk tegen die van

[p. 938]

General Dynamics moeten opwegen, wil België gerechtigd zijn om tot een aankoop bij Dassault over te gaan. Onder het mom van de Europese eenmaking flirten met het toch al niet in Europese solidariteit uitblinkende Frankrijk, zou de schijn wekken dat een taling wordt opgelaten om de eendvogel te vangen... en dat past hopelijk niet in de Tindemans-diplomatie.

Intussen zijn de taalproblemen in het Brusselse nog lang niet van de baan. De heer Anciaux van de Volksunie diende reeds een wetsvoorstel in tot wijziging van de taalwet van 1963. Deze wet kent aan de Vaste Kommissie voor Taaltoezicht duidelijk het initiatiefrecht toe om de heersende toestanden in Schaarbeek te doen ophouden. Wil die Kommissie evenwel geen annulatieberoep indienen bij de Raad van State, dan kan de regering nog sancties treffen. Toch gebeurde er vooralsnog niets. De regering en de Vaste Taalkommissie volharden in hun pingpongspelletje, waarbij de verantwoordelijkheid besluiteloos van de ene naar de andere partij wordt gekaatst. Schaarbeek krijgt inmiddels alsmaar navolgers. Etterbeek richtte één van vier loketten in voor de Nederlandstaligen, maar moest ze toch weer sluiten, en gelijkwaardige plannen voor Vorst werden gelukkig ongedaan gemaakt. Wanneer wordt de stier nu bij de horens gevat? TAK betoogt in elk geval nog eens tegen de lamlendigheid terzake op 8 juni a.s. Misschien wordt in de toekomst de bewering nog bewaarheid, die de heer Valeer Portier zopas uitte op het 38e Vlaams Nationaal Zangfeest, namelijk dat de vernedering van de Vlamingen zo groot is, dat weldra de lauwste Vlaming nog een extremist zal worden.

Een slechte economische toestand, inflatie, werkloosheid en dergelijke, worden tegenwoordig vaak als argument uitgespeeld om het uitblijven van een oplossing voor andere netelige problemen te verantwoorden. Daarmee blijft zelfs de braafste burger in dit land niet tevreden. In de onderwijssector schuilt er duidelijk een addertje onder het gras. Als rechtmatige eisen op een beslissend moment worden weggewuifd, dan wordt ook daar de toestand onhoudbaar. Op 23 mei staakten leerkrachten uit alle netten op elk niveau en te Brussel had een nationale betoging plaats. Er wordt geijverd voor de uitvoering van een akkoord d.d. 5 december 1973, een eisenprogramma van 1974-1975, een progressieve onderwijspolitiek, een vooruitstrevend personeelsbeleid en onderhandelingen over de rationalisatie, en tegen lichtvaardige hervormingsplannen. Een gevuld programma, inderdaad. Vooral de onderwijsministers, de heren De Croo en Humblet, moeten het de laatste tijd ontgelden. Zo beleefde de heer De Croo pas een vrij heftige interpellatie van Volksuniesenator de heer Coppieters, die fel van leer trok tegen schandalige benoemingen van ambtenaren zonder vereiste bekwaamheden. De ministers van Nationale Opvoeding zijn - naar verluidt - op nogal gortige wijze omgesprongen met de benoemingen volgens partijaanhorigheden in plaats van capaciteiten. Zo verliest onze democratie uiteraard veel van haar pluimen... het zal beslist een mooie zaak zijn als het ontwerp op de aansprakelijkheid van de ministers, waarmee de huidige regering wel eens uitpakt, er reëel doorkomt!

Helma Houtman-De Smedt