Streven. Jaargang 28

[p. 675]

Aruba's recht op zelfbestemming
P.P.C.H. van de Voort

Naar mijn bescheiden mening - ik heb sinds 1952 op Aruba gewoond - is het ontkennen van het feit dat op Aruba een bevolking woont van geheel eigen aard en geheel verschillend van de overige Antillianen, precies hetzelfde als het niet willen accepteren van een vaststaand feit. Degenen van de Nederlandse politici - nog onlangs De Gaay Fortman over de fragmentering in de Caribbean - die de ogen sluiten voor de werkelijkheid, zijn echter legio. Ik ben bang dat dit wat dieper gaat; wie het verlangen van de Arubaan naar de ‘status aparte’ als reëel aanvaardt, aanvaardt daarmede het feit van de onbestaanbaarheid van de Nederlandse Antillen.

Nuchter bekeken gaat het om twee eilanden, die, eenmaal de statuutband met Nederland doorgeknipt, het zelf wel redelijk rooien kunnen: Curaçao met zo'n 150.000 inwoners (65% van de Antilliaanse bevolking) en Aruba met 61.000 inwoners (26%); het restant, een magere 9% is dan verdeeld over vier eilanden waarvan de Bovenwinden (samen zoiets van 5%) 900 km van Curaçao verwijderd zijn. Valt Aruba ‘uit het verband’ dan blijft over Curaçao met dan zo'n 11% van de rest van de Antillianen, waarvan meer dan de helft zo'n 900 km ver weg; wat heeft dan het kostbare ‘Landsapparaat’ voor zin? Bovendien: wat moet er dan gebeuren met de Bovenwinden? Tot begin 1974 behoefde men zich daar geen zorgen over te maken, dacht men; het was weliswaar een rommelig ongeordend geheel met geen telefoon, allerellendigste wegen en prachtige woningen langs geiten- en koeienpaden, onbegaanbaar voor auto's, maar dat was nu eenmaal de prijs voor een snelle groei (de bevolking verdubbelde de laatste vijf jaar); thans is dat hele drogbeeld in elkaar geklapt en realiseert men zich in Curaçao dat de Bovenwinden, gedurende 22 jaar zo achteloos ‘meegeregeerd’ vanuit Curaçao, wel degelijk een probleemgebied zijn dat heel wat energie en technische vaardigheid zal vergen om er wat van te maken; het is waarachtig niet zo aantrekkelijk om daar nu ook mee opgescheept te zitten.

De kardinale fout die in de diverse commissies die zich buigen over de toekomst van de onafhankelijke Antillen gemaakt wordt, is dat men de werkelijkheid niet wenst te zien; dat men de Antillen ziet door het matglas van het imaginaire Land waardoor de werkelijkheid verdoezeld wordt. Alleen dan, als men dat matglas weghaalt, niet praat met de ‘centrale regering’, maar

[p. 676]

met de eilandelijke besturen, onderkent men de werkelijkheid. Die werkelijkheid is nog onlangs naar voren gekomen in het topoverleg op eilandelijk niveau dat gehouden werd in Aruba; het eiland St. Maarten, ten prooi aan de fratsen van vakbondsleider Willy Haize - goochelaar van beroep en echt wel een schilderachtige figuur met zijn ijsmuts en wijd gedrapeerd heel kleurig maar toch smaakvol ‘lawaai’-hemd -, schitterde door afwezigheid; er ontsponnen zich felle debatten tussen de leider van Frente Obrero, Papa Godett, bekend uit de meidagen van 1969, en Betico Croes, de voorvechter van de status aparte.

Heeft Betico Croes nu zo ongelijk? Neen, voor wie art. 73 en 74 van het Handvest van de Verenigde Naties goed leest. Daar staat (vertaling Staatsblad F 321) o.a. dat het de verplichting van het moederland is ‘zelfbestuur te ontwikkelen, de politieke aspiraties van de volken behoorlijk in aanmerking te nemen en hen bij te staan in de geleidelijke ontwikkeling van hun vrije politieke instellingen, overeenkomstig de bijzondere omstandigheden van ieder gebied en zijn volken en hun verschillende stadia van ontwikkeling’; ik lees dat zo, dat als eenmaal vaststaat dat Aruba een eigen ‘volk’ heeft, dat thans leeft binnen het kader van wat wij de Nederlandse Antillen gelieven te noemen, dat dan Nederland bij het bepalen van de datum van onafhankelijkheid die datum niet eerder vast kan leggen dan wanneer de verhouding van Aruba tot het restant van de Nederlandse Antillen behoorlijk geregeld is. Anders gezegd: er bestaat in de Nederlandse Antillen een minderheidsprobleem t.a.v. het eiland Aruba, dat nog niet tot uitbarsting is gekomen omdat tot nu toe Aruba, dank zij de vooruitziendheid van thans wijlen Henny Eman, acht zetels kreeg toegewezen in de Staten van de Nederlandse Antillen. Aldus is Aruba in staat geweest, ondanks alle centralistische tendensen, zich te handhaven tegen Curaçao met 2,5 maal zoveel inwoners, omdat geen enkele centrale regering het buiten de stemmen van Aruba kon doen; maar dat zegt niet dat dat zo blijft als de Antillen eenmaal onafhankelijk zullen zijn. Het is een volkomen gerechtvaardigde wens van de Arubaan dat hij eerst wil weten wat er met Aruba gaat gebeuren voordat hij er in toestemt de band met Nederland door te knippen. De pragmatische oplossing die het minderheidsprobleem Aruba tot nu toe gevonden heeft, verdwijnt zodra de rest van de Antilliaanse bevolking zich eensgezind tegenover de Arubaan schaart; er hoeft maar een op Aruba geboren Antilliaan van niet-Arubaanse afkomst, eenmaal in de Staten gekozen, zich te scharen aan de zijde van de overige niet-Arubanen en het is met die oplossing gedaan; dan is het minderheidsprobleem er in volle omvang met het risico van een Caraïbisch Cyprus en een lijn, die Aruba ten westen van San Nicolaas zuiver Arubaans en ten oosten van die lijn ‘overig Antilliaans’ maakt. Een aardig grapje nu, maar stel je eens voor dat het werkelijkheid wordt. Dat de ‘onafhankelijke’ Antillen lid van de Verenigde Naties worden staat als een paal boven water; is het dan zo leuk als die staat meteen al de aan-

[p. 677]

dacht moet trekken door een minderheidsprobleem, omdat de vroegere peetouders in politieke blindheid dat probleem niet voordien hebben willen oplossen? Dat zal toch voorwaar geen pluim zijn op de hoed van het lid van de Verenigde Naties, Nederland sec, dat zich met succes geweerd heeft in de rapportagekwestie t.a.v. Suriname en de Nederlandse Antillen naar aanleiding van art. 73 van het Handvest. Ik geloof niet dat de leider van de ‘status aparte’-beweging op dit ogenblik formeel kans heeft zich te wenden tot de Algemene Vergadering van de V.N.; maar dat wordt anders indien de Staat van de Nederlandse Antillen formeel gecreëerd wordt en zich duidelijk een minderheidsprobleem aftekent. Aanvaardt men dat op Aruba een eigen volk leeft, dan aanvaardt men het recht op zelfbeschikking van dat volk als een van de rechten van de mens; het ontkennen dat op Aruba een eigen volk leeft, is het blind zijn voor de werkelijkheid; ergo is het slechts common sense te zorgen dat nu de zelfbeschikking van dat volk geregeld wordt voordat de Antillen een eigen staat worden.

In welke vorm dat moet geschieden, is een ander punt; een onafhankelijk Aruba valt helemaal niet zo uit de toon bij andere ‘onafhankelijken’: Aruba 192 km² met 61.000 inw.; Bermuda 53,3 km² en 53.000 inw.; Seychelles 277 km² en 53.000 inw.; St. Kitts en Nevis 303 km² en 45.000 inw.; Antigua 280 km² en 62.000 inw.; Grenada 344 km² en 105.000 inw.; St. Vincent 389 km² en 90.000 inw.; St. Lucia 616 km² en 100.000 inw. enz. enz. Maar het is eigenlijk een compliment voor Nederland en een bewijs voor de nuchterheid waarmede Aruba haar eigen probleem beziet, dat men opteert voor een blijvende band met Nederland. Waarom accepteert Nederland dat eigenlijk niet? Omdat men vreest dat men dan ten eeuwige dage met de Antillen blijft opgescheept? Kon wel eens waar zijn. Wie de eilanden kent, komt t.a.v. Aruba tot de slotsom dat men daar weet wat men wil; dat men de administratie behoorlijk onder de knie heeft en dat men voldoende kritisch is tegenover zichzelve en niet zonder humor spreekt van ‘Betico El Rey’; maar men beseft terdege wat het doorsnijden van de band met Nederland met zich medebrengt en voelt daar (nog) niets voor. Op Curaçao begrijpt men zeer wel wat het betekent als Aruba uit het ‘verband gerukt wordt’; dat betekent niet meer of minder dan het einde van het gehele kunstmatige ‘landsapparaat’, omdat het zinloos is de fictie nog vol te houden voor Curaçao en de 11% van de bevolking die dan buiten Curaçao leeft.

Wat dan de oplossing is? Moeilijk te zeggen, zo moeilijk zelfs dat thans op Aruba een half departement (Staatkundige Structuur) onder niemand minder dan Dr. Boelie van Leeuwen (schrijver van De rots der struikelingen) zich daarmede bezighoudt. Om hier zo even in een vloek en een zucht een oplossing te geven zou van een euvele overmoed getuigen; wat te doen met politie, rechtspraak, geldeenheid enz. is echt niet zo eenvoudig; het naschrijven van de regelen van de Zwitserse confederatie - nog het meest geijkt lijkt mij - zal evenmin eenvoudig zijn; het systeem is daar eeuwenlang

[p. 678]

gegroeid en in de praktijk getoetst; maar de kantons zijn samengedrongen in één landsgebied terwijl de Antillen letterlijk 900 km uit elkaar liggen. Bovendien zouden de Antilliaanse kantons wel erg ongelijkwaardig zijn; volgens de cijfers per 1 januari 1974 in verhouding: 65: 27: 3.5: 4.3: 0.6: 0.4. En toch meen ik dat daar de enige oplossing ligt: een federatie van vier ‘eilandgebieden’ (St. Maarten, Saba en St. Eustatius één ‘kanton’) met een losse band, zo los, dat van een centraal gezag eigenlijk geen sprake is; meer van een vertegenwoordiging als eenheid naar buiten.

Maar de recente gebeurtenissen in St. Maarten snijden ook die mogelijkheid thans de pas af; het gezagsvacuüm dat zich op St. Maarten geopenbaard heeft, maakt het onmogelijk de Bovenwinden zo maar ‘los’ te laten, tenzij de decentralisatie zich zo ontwikkelt dat St. Maarten de vrije hand krijgt die het jaren lang ontbeerd heeft. Als men zich echter realiseert dat door het Bestuurscollege van St. Maarten een programma is ingediend van liefst NAfl. 176 miljoen en als men zich daarbij realiseert (verslag van de parlementaire delegatie kamerstukken 1973-'74 13010) dat datzelfde Bestuurscollege de eigen inkomsten op 6.3 milj. Antilliaans taxeert (opbrengst belastingen gehele Nederlandse Antillen 1971 176.7 miljoen, dat is NAfl. 774 per hoofd; voor St. Maarten zou dat dan moeten zijn ongeveer 8 milj.) dan krijgt men even een beeld van de vraagstukken waarvoor men zich ineens gesteld ziet.

Redelijkerwijze moeten we aannemen dat een overheidsorgaan geen grapjes maakt over een zo ernstig iets; dat betekent derhalve dat degene die moet zorgen dat deze bedragen er komen (in eerste instantie de Nederlandse Antillen) toch wel een vinger in de pap zullen willen hebben bij de besteding ervan en wat blijft er dan over van de gevraagde zelfstandigheid? Ik geloof derhalve dat de kreet van Nederland ‘onafhankelijkheid voor de Nederlandse Antillen NU’ niet reëel is en in duidelijke strijd met de verplichtingen die Nederland op zich nam t.a.v. de Nederlandse Antillen toen het het Handvest van de Verenigde Naties ondertekende en zich - 1954 - ontslagen achtte van verdere rapportage-plicht. Onafhankelijkheid kan pas aan de orde komen zodra de interne aangelegenheden van de Nederlandse Antillen geregeld zijn; daarbij staat centraal het recht van Aruba als het recht van elk eigen volk op een zodanige regeling dat een kennelijk dreigend minderheidsprobleem nimmer kan ontstaan; dat betekent voor elk nuchter denkend mens dat de Nederlandse Antillen zoals die thans bestaan en thans ingericht zijn en bestuurd worden, tot het verleden behoren. Het lijkt mij daarom verstandiger dat ‘Den Haag’ zich leert te verzoenen met deze realiteit en het fictieve ‘Land’ niet meer gebruikt als een glaswand waarachter de werkelijkheid verscholen kan worden. In plaats dat Den Haag zich wendt tot Fort Amsterdam (zetel van de regering van de Nederlandse Antillen, waar de Ministerraad vergadert) lijkt het mij verstandiger - en het topoverleg tussen de eilanden dat einde augustus plaatsvond in Aruba toont de

[p. 679]

wenselijkheid daarvan aan - dat ‘Den Haag’ zich wendt tot Scharloo (zetel van het Bestuurscollege van Curaçao), tot Aruba, tot Bonaire en tot St. Maarten als centrum van de Bovenwinden.

Als een federatieve staatsvorm, hoe los dan ook, gegeven is als de meest praktische oplossing om de Antillen bij elkaar te houden, dan is het toch wel zakelijk om nu vast kennis te gaan maken met de diverse onderdelen van die federatie en lijkt het mij onzakelijk te blijven praten met de vertegenwoordigers van een staatsbestel (het Land) dat gedoemd is zichzelf op te lossen. Dat is een politiek die heel wat beter in de Antillen zal vallen dan de kreet ‘hoe eerder jullie onafhankelijk zijn, hoe liever dat ons is’; immers die kreet doet chantage-achtig aan, ondanks alle lieve en verzachtende nadien gesproken woordjes. Wat voor zin heeft het overigens nu afspraken te maken met een gesprekspartner die er niet meer zal zijn als die afspraken moeten worden nagekomen? Dan is het toch veel reëler meteen de koe bij de horens te pakken en met de Eilanden aan tafel te gaan ziten.

Ik hoor ambtelijk Den Haag al zuchten; natuurlijk: men kent de heren van het Land, men kent ook de heren van de Eilanden en een beetje op en neer schuiven tussen Land en Eiland komt wel eens van pas; maar als dat straks niet meer kan - en daar ziet het echt naar uit - kan men nu, terwijl het Land er nog is om al te parochiale wensen in een gesprek binnen de eigen Antilliaanse kring te doen mitigeren, tenminste eens leren begrijpen wat er leeft en zich bezinnen op de echte werkelijkheid: de door De Gaay Fortman (terecht overigens) verfoeide fragmentarisatie en versplintering. Die is er nu eenmaal; daar helpt niets aan. Het enige wat kan helpen is die werkelijkheid onder ogen te zien en daarvan uit te gaan en dan door verstandig praten trachten uit die fragmentarisatie toch een geheel te smeden; moeilijk, maar niet onmogelijk.

Men ontzegge de Antilliaan common sense niet; integendeel, in al de 23 jaren die ik er woon, is mij altijd opgevallen dat in het politieke spel de Antilliaan leuzen zeer wel van de harde werkelijkheid weet te onderscheiden; politieke rijpheid kan hem niet ontzegd worden. Maar hem een patroon opdringen dat hij niet wenst, dat is een geheel andere zaak. Per saldo zijn de Antillen zes individuele eilanden; daarvan dient men uit te gaan, wil men de Antilliaanse eenheid in verscheidenheid helpen bewaren.