Streven. Jaargang 27

[p. 498]

Politiek overzicht de maand december

Onze medewerker voor het politiek overzicht werd tijdens een verblijf in Amerika, waarvan hij bijtijds voor het afwerken van zijn overzicht hoopte terug te keren, door ziekte overvallen en aldus gedwongen zijn verblijf zodanig te verlengen, dat hij eerst vlak voor het afsluiten van dit nummer héél in het kort de voornaamste punten van zijn overzicht op papier kon zetten. Wat in dit beknopte overzicht ontbreekt zal de volgende maand worden aangevuld.

● Internationale samenwerking

Het Midden-Oosten

De vredesconferentie tussen Israel en de Arabieren is in Genève geopend - en dat is voorlopig alles, wat ervan te zeggen valt. Het is eigenlijk al verwonderlijk, dat het zo ver is gekomen.

Twee omstandigheden zaten nog tegen. Ten eerste het feit, dat Syrie niet aan de conferentie wenst deel te nemen. Israel is ervan overtuigd, dat Syrie niet durft voor de dag te komen met het feit, dat het alle Israelische krijgsgevangenen heeft vermoord, maar vooralsnog is dat nog niet meer dan een gerucht. Tweede omstandigheid is, dat aan het einde van de maand verkiezingen in Israël plaats moeten vinden en dus nog niemand met zekerheid kan zeggen hoe sterk nadien nog de positie van Mevrouw Meir zal zijn. Komen in haar plaats de vertegenwoordigers van de partij die tot het einde wil doorvechten aan het bewind, dan heeft het geen zin om in Genève tot afspraken te komen.

Aan het einde van de maand hebben inderdaad de verkiezingen in Israël plaats gevonden. Mevrouw Meir heeft echter geen zware nederlaag geleden. Zij heeft iets aan sterkte ingeboet maar heeft nog steeds de grootste partij achter zich. Een meerderheid kan zij weliswaar niet vormen zonder een coalitie aan te gaan met de sterk religieus getinte middenpartij, maar zij kan tenminste aan het bewind blijven. Haar coalitie echter kan wel moeilijkheden opleveren aan de conferentietafel omdat de religieus georiënteerde groep, waarmee mevrouw Meir moet samengaan, best het grootste deel van de terreinwinst wil prijsgeven die Israel heeft geboekt in twee oorlogen, maar alleen van geen wijken wil weten waar het betreft de heilige plaatsen - met name uiteraard Jerusalem.

Met Mevrouw Meir weer veilig aan de leiding hebben de besprekingen een zakelijke wending genomen. Zij draaiden aan het einde van de maand om de vraag of de legers van Israël en Egypte van elkaar konden worden losgemaakt; hetgeen betekent, dat het Israëlische leger de omsingeling van een deel van het Egyptische leger aan de overkant van het Suezkanaal moet opgeven. Kissinger is weer druk in de weer om deze moeilijke beslissing tot stand te brengen door overleg aan alle kanten.

● Nationale politiek

Nederland

- Het Kabinet. - De strijd om het kabinet Den Uyl heeft zich in de loop van de maand december toegespitst om de zogenaamde ‘machtigingswet’, die het kabinet en met name de minister van Sociale Zaken uitgebreide bevoegdheden moest verlenen om allerlei maatregelen

[p. 499]

tot stand te brengen in verband met de crisis waarin de oliesituatie Nederland heeft gestort. Aan dat machtigingsbeleid werd in tweeërlei opzicht gedokterd. In de eerste plaats werd de beslissingsbevoegdheid, die zij de regering verleende, minder uitsluitend in de handen gelegd van de minister van Sociale Zaken en moest deze genoegen nemen met een meer nevengeschikte positie naast zijn collega van Economische Zaken. In de tweede plaats werden de controlemogelijkheden van het Parlement op de uitvoering van de machtigingswet aanzienlijk vergroot. Het Parlement zag zeer wel in, dat het doel van de wet - het scheppen van mogelijkheden tot slagvaardig reageren op crisisomstandigheden - voorbij zou worden geschoten als die controle vooraf zou moeten plaatsvinden en de regering dus voor ieder gebruik van de haar verleende bevoegdheden eerst nog ééns de toestemming van het Parlement zou moeten vragen; het ging dus om controle achteraf, maar de Tweede Kamer nam daar toch genoegen mee. Zij kan voldoende efficiënt zijn.

Pogingen van de oppositie om met name de confessionele kabinetspartners achter zich te krijgen door het kabinet ervan te beschuldigen de machtigingswet te willen gebruiken om socialistische stokpaardjes te gaan berijden en stiekum allerlei socialistische desiderata - egalisatie van de inkomens o.a. - door te drukken, mislukten totaal. Het zag er veeleer naar uit, dat zij tot een averechts resultaat leidden in zoverre, dat de leiders der confessionele kabinetspartners het kabinetsbeleid ten dezen krachtig tegen met name de VVD in bescherming namen. Zij kónden moeilijk anders. Zowel de minister van Sociale Zaken als zijn collega van Economische Zaken immers behoren tot de confessionele partijen en een verdachtmaking als zou de wet, die hun alle macht verschaft, bedoeld zijn als een dekmantel voor verkapt socialistische maatregelen, zou in feite op het hoofd van de confessionelen neerkomen; meer dan op dat van Den Uyl. Wiegel bleek zich met zijn aanval op de machtigingswet lelijk te hebben misrekend en kreeg de kous op de kop. De machtigingswet werd aangenomen.

- De energie-crisis. - Ook de maand december stond in het teken van de autoloze zondagen. De voorgenomen distributie van benzine kon nog niet van de grond komen. Bon-kaarten werden wel uitgereikt maar de eigenlijke distributie zou pas in januari ingaan.

Intussen staat nog niet helemaal vast in hoeverre nu eigenlijk van een energiecrisis sprake is. De regering komt met sombere cijfers voor de dag maar ieder ogenblik lekken berichten door, dat het uiteindelijk wel meevalt, dat er nog enorme voorraden aanwezig zijn, dat er ondanks het Arabische embargo, dat onverminderd voor Nederland bleef gelden, toch nog gedurig schepen met Arabische olie in Rotterdam binnenlopen, dat de oliemaatschappijen op dit punt méér de dienst uitmaken dan de Arabische sheiks en zo meer. Niemand weet eigenlijk precies waar hij aan toe is met het gevolg, dat het gerucht welig tiert en tot hamsterwoede leidt. Een uiterst grillige hamsterwoede overigens. Ieder willekeurig bericht in de krant, dat er aan een of ander produkt enige tijdelijke schaarste dreigt of de huisvrouwen bestormen de winkels om dat éne produkt. Zo is er deze maand bijvoorbeeld een belachelijke schaarste aan plastic vuilniszakken ontstaan.

Het openbaar vervoer is zich intussen aan het voorbereiden op een sterk vermeerdere belangstelling zodra de benzine-distributie gaat werken. Voor de twintig liter per week, die voorlopig op de bonnen is toegezegd. komt niemand ver.

Serieuze plannen voor een distributie van elektriciteit zijn nog niet bekend gemaakt.

Tegen het eind van de maand begon het erop te lijken, dat deArabische landen ietwat beginnen terug te komen op hun aanvankelijke harde boycot. De Europese landen kregen al enige verlichting toegezegd; alleen Nederland en Amerika nog niet, maar de mogelijkheid van een dergelijke verlichting ook voor Nederland leek niet uitgesloten.

Blijft alleen de kwestie van de prijzen. De Arabische landen hebben duidelijk te kennen gegeven, dat zij voornemens blijven de olieprijzen drastisch te verhogen.

- De generaals. - Weer zijn er een paar generaals van het toneel verdwenen. Ditmaal generaal Meynderts en zijn rechterhand, generaal Clumpkens. Deze laatste nadat hij de secretaris-generaal van het departement van Defensie, Peynenburg, van corruptie had beschuldigd en naderhand deze beschuldiging weer had ingetrokken. Het is een en al ruzieling onder Vredeling.

- Het buitenlands beleid. - Het beleid

[p. 500]

van Van der Stoel is weer in opspraak gekomen, ditmaal door een verklaring van zijn eigen woordvoerder op het Departement van Buitenlandse Zaken. In een vertrouwelijke bespreking met een aantal journalisten gaf deze woordvoerder - een algemeen gerespecteerd diplomaat - te kennen dat de Nederlandse Regering in Brussel het standpunt had ingenomen, dat Israël alle gebieden die het in twee oorlogen heeft bezet, zal moeten prijsgeven en zich dus aan de Franse tekst van de VN-resolutie had gehouden. Van der Stoel, wiens beleid inderdaad deze indruk had gemaakt, moest zich onder deze interpretatie uit proberen te wurmen omdat zij bij zijn bloedeigen Partij van de Arbeid verkeerd viel. Daar houdt men blijkbaar niet van duidelijkheid, alle verkiezingsverzekeringen van het tegendeel ten spijt. Van der Stoel bleef zich in onduidelijkheden hullen maar stuurde zijn woordvoerder wel de laan uit.

Verenigde Staten van Amerika

Nog steeds staat de vraag wat er met President Nixon moet gebeuren in het centrum van de belangstelling in Amerika. Nixon is nu in de aanval gegaan met wat hij noemt de ‘Operation Candor’ - de operatie openhartigheid. In het kader van die operatie heeft hij allereerst zijn huishoudboekje opengelegd om duidelijk te maken, dat hij zijn belastingaangiften eerlijk en zonder gebruik te maken van allerlei slimme trucjes had ingevuld. Een succes bleek deze openbaring allerminst. Uit de overgelegde cijfers bleek juist het omgekeerde van wat Nixon wilde bewijzen, namelijk, dat hij wél gebruik had gemaakt van dezelfde trucjes die hij had veroordeeld; in de tweede plaats, dat hij waarschijnlijk ten onrechte bedragen van zijn inkomen aftrok, die hij niet had mogen aftrekken, en ten derde, dat hij een voor een Amerikaan beschamend gering deel van zijn inkomen aan liefdadigheid besteedde.

De start van de Operation Candor was bepaald geen succes. Of de President er nog lang mee zal doorgaan is te bezien. Duidelijk blijkt wel, dat hij na een korte periode van mededeelzaamheid jegens leden van het Congres en van de Senaat en van overleg met zijn medewerkers, langzaam maar zeker weer is teruggekeerd naar zijn eenzaamheid. Hij wil niet meer gestoord worden en heeft nieuwe wachters aan de deur van zijn ovale werkkamer gezet, die de taak van Haldeman en Ehrlichman overnemen en niemand meer bij de President toelaten. die hem niet welgevallig is - dat wil zeggen. die het niet met hem eens is.

Spanje

Enkele dagen voor Kerstmis werd in Madrid een goed-voorbereide aanslag gepleegd op de Minister-President, admiraal Carrero Blanco. Blanco werd gedood. Het is aan het eind van de maand nog niet duidelijk wie voor deze moord verantwoordelijk is. Blanco is voorlopig opgevolgd door Prof. Torcuato Fernandez Miranda.

Engeland

De oliecrisis en de stakingen hebben Engeland danig in moeilijkheden gebracht. Heath heeft zich gedwongen gezien de driedaagse werkweek af te kondigen. Schaarste doet zich overal gelden. Het verkeer en de elektriciteitsvoorziening lopen vast.

België

Een maat om niets?

Het is reeds een jaar geleden dat politici vonden dat België hoognodig een driepartijenregering moest krijgen om nu over de nodige meerderheid te beschikken om eens en voor goed een aantal belangrijke gordiaanse knopen door te hakken. En om te tonen dat het menens was heeft de regering zich een aantal vervaldata opgelegd.

[p. 501]

Een dergelijke vervaldatum betrof de rationalisatie van de onderwijsnetten: op 15 december zou er een plan op tafel liggen. Dit plan was de tegenprestatie die werd opgelegd als voorafgaande voorwaarde vooraleer de regering de kredieten mag aanroeren die zij zich voor de scholenbouw kwistig heeft toegemeten tijdens de regeringsonderhandeling. De verruimde schoolpactcommissie heeft dit plan nog niet klaar gekregen, de meningen blijven te sterk verdeeld. Zij krijgt nog drie maand extra de tijd om verder te zwoegen. Geen haan die over dit uitstel kraaide: de petroleumcrisis nam alle kranten in beslag.

Deze petroleumcrisis leek inderdaad een welkome blikvanger waarachter de regering is ondergedoken. Of de plots dreigende schaarste aan energiemiddelen fictief is of niet, de zaak werd op zijn Belgisch aangepakt. Hoog van de toren blazen en dan zachtjes achteruit krabbelen ten voordele van roepers zoals bijv. de horecasector. Nu België ondertussen ‘bevriende natie’ van de petroleumlanden werd (in ruil voor wapenleveranties?) wisselen wij om de zondag: een keer rijden, een keer wagen thuis laten. Zei Wim Kan in de nieuwjaarsavondshow niet dat Manneke Pis voortaan beter Manneke Sjeik kan heten?

Het lagere benzineverbruik voelt de regering wel in de staatskas. De zorgen om de begroting 1974 hangen opnieuw in de lucht. Hoe erg de PVV ook geroepen heeft dat de stijgende overheidsconsumptie financiële rampen met zich zou brengen, nu ze zelf aan de spaarpot zit bleef de regering even royaal als voorheen bij het opstellen van de begroting: 472,7 miljard op de gewone begroting, 117 miljard op de buitengewone en 29,8 miljard voor het Europees budget. De financiële zorgen konden in 1973 nog geklaard worden met wat besparingen en taxaties zonder belastingverhoging. Zal 1974 deze belastingverhoging met zich brengen? Wie zal de regering meer belasten? De financieel zwaksten kregen reeds het meest te verduren met de stijgende levensduurte. Het eerste punt op de agenda wordt nu het verzorgen van de tewerkstelling.

Ondertussen worden onze groten steeds maar groter: de Bank van Brussel en de Bank Lambert zullen gaan samenwerken, en er is de fusie van de grootwarenhuizen Grand Bazar - Innovation - Bon Marché - Priba.

Wat een werkelijk positief punt mag heten is volgens ons het welvaartvast maken van de sociale vergoedingen van pensioenen, werklozensteun, invaliditeit en arbeidsongevallen. Dit is een belangrijk nieuw principe dat zijn intrede doet in onze sociale politiek. Niet alleen de stijging van de levensduurte moet worden bijgebeend, ook de stijging van de welvaart vraagt aanpassing van de sociale uitkering.

Op een bepaald ogenblik leek het of de regering zou struikelen over de abortus-standpunten. De hevige meningsverschillen tussen de partijen werden niet onder stoelen of banken gestopt, maar ten toon gespreid in talrijke debatten, perscommuniqué's, T.V.-uitzendingen, vrije tribunes en zelfs onder vorm van wetsvoorstellen ingediend. Nu de kramp wat over is lijkt de zaak wat uit de hand gelopen. Het is verontrustend dat de meest verwoede tegenstand tegen een wetswijziging in ons land gevoerd wordt door een groepering die een aardig fascistisch reukje heeft: het V.M.O. (Vlaamse Militanten Orde) dat kwistig

[p. 502]

affiches met ‘Abortus is Moord’ plakte, terwijl de Geneesherenvereniging voor de verdediging van het leven zich samen met de Verontruste Oudervereniging rond spekpater Werenfried Van Straaten schaarde, om het herhalen van ‘de kindermoord van Bethlehem’ te prediken. Aan kerkelijke zijde staat Monseigneur Van Petegem vrijwel alleen met zijn absolute banbliksems: zelfs de voorbehoedmiddelen zijn ‘des duivels’.

Als preventie voor abortus had de regering 25 miljoen kredieten uitgetrokken voor een campagne inzake contraceptiva. Na het vertrek van Mevr. Verlackt, voorheen staatssecretaris van het gezin, werd de zaak overgemaakt aan het ministerie van Volksgezondheid. Het werd een sisser. In de plaats van een volksvoorlichting op grote schaal krijgen de dokters begin '74 een mooie voorlichtingsbrochure van het ministerie toegezonden. Wat papier meer tussen de vele kilo's reclamepost die een dokter jaarlijks van de farmaceutische firma's in zijn bus vindt.

Ondertussen spant de Orde der Geneesheren zich in om te beletten dat de alternatieve dokters van Hoboken en Merelbeke de armsten onder hun patiënten behandelen tegen terugbetalingstarieven zonder het remgeld daar nog aan toe te voegen. Dit vindt de Orde oncollegiaal. Ze heeft daarenboven ook nog nooit publiekelijk geprotesteerd tegen te hoge tarieven aangerekend door andere dokters aan diezelfde arme patiënten. De progressistische dokters zijn in België nog steeds ‘buiten de orde’.

Nu zitten we uit te kijken naar 15 januari wanneer de gegevens van de tegenexpertise moeten bekend zijn inzake het Ibramcoproject, de Belgisch-Iraanse olieraffinaderij waar zoveel weerstand tegen gemobiliseerd is. Dezelfde vervaldatum geldt ook voor het nieuwe plan op de gewestvorming.

We hebben vroeger reeds een oordeel uitgesproken over de staatshervorming die deze en de vorige regering doorvoerde en nog verder plant, en we deden dit tenslotte in enigszins eenvoudige woorden: het trekt nergens op. Er is nu weer eens een nieuw plan, door de zgn. werkgroep Tindemans ineengestoken, dat de regering tegen half januari belooft te gieten in een voorontwerp van wet en waarvan men nu reeds betwijfelt of de vervaldatum zal behouden blijven. Dit plan is even slecht als alle vorige en loont niet de moeite van een bespreking. Er blijkt trouwens nog weinig belangstelling voor te bestaan, zelfs niet in de regeringspartijen.

De CVP wil eigenlijk deze staatshervorming niet. Ze heeft een ander voorstel in de bureauschuiven liggen voor betere tijden. Hopelijk blijft alles slecht genoeg gaan om een onbenullig compromis te voorkomen. Men zit zo wat te wachten tot de ouderlingen uit de top van de BSP verdwijnen, wat voor de volgende verkiezingen verwacht wordt. Naar verluidt zouden de meer jonge BSP-tenoren er oog voor hebben dat langs de gewestvorming ook wat gedaan kan worden aan de democratisering van de economische structuren.

Voor de BSP blijft echter het probleem dat ze in een autonoom Vlaanderen in de minderheid is. Wellicht kan er een ruilactie gebeuren: voor de CVP de staatshervorming, en voor de vrijzinnigen 50% van de beheersmandaten in alle

[p. 503]

organen van sociaal en cultured werk. Voor het katholieke blok is dat op lange termijn geen slechte zaak. De voortdurende afval van haar kliënteel, tenminste inzake ideeën en levensopvatting, moet vroeg of laat toch zijn weerslag vinden in verkiezingsuitslagen. Zich vastzetten op 50% van de macht zou voor de toekomst geen slechte investering zijn, en voor de vrijzinnigen evenmin. Alleen zij die zich willen losmaken van de machtsblokken zouden op die manier worden uitgeschakeld. Dat is dan ook de bedoeling.

De liberalen van hun kant zijn er op uit van hun regeringsdeelname te profiteren om zich in de nieuwe structuren definitief te installeren. De nieuwe voorzitter van de Waalse PLP, Damseaux, heeft het nogal onomwonden gezegd. In de Waalse GOM (Gewestelijke Ontwikkelings Maatschappij) heeft het prototype van dit scenario zich trouwens al afgespeeld: een gedeelte van de uitvoerende macht moet naar de liberalen. Evenredige vertegenwoordiging dus. Geen meerderheidscolleges. De vraag is of het land nog bestuurbaar gaat zijn wanneer op de verschillende niveaus van uitvoerende macht telkens andere formules van machtsvorming worden toegepast, zodat een politieke meerderheid op het ene niveau een andere politieke coalitie gaat tegenkomen op een ander niveau... Momenteel is die vraag wel van geen belang. Er wordt toch geen politieke keuze gemaakt. Welke politieke meerderheid of coalitie er is doet er niet toe. Je merkt toch geen verschil.

In feite zitten we in een knettergekke situatie. We verwijten de regering dat ze niets doet, maar eigenlijk wensen we niet dat ze iets doe. We weten dat de huidige politici politiek impotent zijn. Staatshervorming? Blijf er af want je kunt er toch niets van maken. Abortus? Laat het maar zoals het is, liever dan de boel helemaal te verknoeien. Economische structuurhervormingen? Jullie? Kom nou.

Het meest bedroevende van heel de situatie is dat de volkomen verrotting van het politieke leven in België in het voordeel speelt van de traditionele partijen. Wie neemt het parlement nu nog ernstig? Wie gelooft er nog in een partij? Het leidt tot lethargie bij de massa, en versnipperde actie bij de hevigen. Erg rooskleurig ziet het er niet uit voor de onmiddellijke toekomst.

7 januari 1974

Rita Jolie-Mulier en Ward Bosmans