Streven. Jaargang 26

[p. 627]

Recht op abortus?
Frans Van Bladel

Het rapport dat wij hier publiceren, is een regelrecht pleidooi voor een verandering van de Franse wetgeving inzake abortus. Wat gaat het ons aan wat ze in Frankrijk willen? Ten eerste: ‘het verschil van wetgeving in de verschillende landen vormt op zichzelf al een probleem’ en als iemand eraan denkt ook bij ons de wetgeving te veranderen, moet hij ook met dat probleem rekening houden; en ten tweede: het geeft m.i. een goede richting aan, zij het misschien niet veel meer dan een richting, waarin over een verandering van wetgeving kan worden gedacht.

Radio Vaticana heeft dit rapport al ‘misleidend en gevaarlijk’ genoemd en het afgewezen als ‘een verkeerde oplossing’. Laten we dat maar aan het oordeel van de lezer over. Die zal ook zelf wel in staat zijn, de voorstellen van dit team gelovige deskundigen op hun eigen merites te beoordelen, de praktische haalbaarheid ervan te evalueren en de originaliteit ervan te onderkennen: bij nauwkeurig toezien verschillen ze inderdaad van alle bestaande wetgevingen en ontwerpen en vangen vele bezwaren daartegen op. In die zin is dit rapport een nieuwe bijdrage tot het debat.

Een vraag is echter of het ook een afdoende bijdrage is, een oplossing biedt, volkomen berekend op wat het ethisch en maatschappelijk beoogt. Want wat moet worden beoogd? Van de ene kant: de uitschakeling van de sociale plaag van de clandestiene abortus (zowel de mensonwaardige door onbevoegden als de rechtsonzekere ‘cleane’); van de andere kant: de regeling van het recht op abortus-als-noodoplossing. Wat het eerste doel - de bestrijding van de clandestiene abortus - betreft, zit er in dit beleidsontwerp m.i. een goede kans. Om drie redenen. Het koppelt aan de legalisering van de abortus niet alleen een vaag pleidooi voor, maar de verplichting tot opvoeding inzake geboortenregeling en is dus in princpe gericht op voorkoming van abortus. Het maakt een medisch verantwoorde en rechtszekere abortus makkelijker toegankelijk. Het wil de clandestiene abortus, die blijkens ervaringen met andere wetgevingen dreigt voort te bestaan, effectiever bestraffen.

[p. 628]

Meer vragen wekt het tweede oogmerk: de regeling van het recht op abortus-als-noodoplossing. Vooral van dat ‘recht’ willen velen niet horen. Maar je kunt er m.i. niet omheen. Juridisch natuurlijk niet, maar ook ethisch niet. Juridisch stelt het rapport - al spreekt het er niet van - dat recht in geen geval gelijk met ‘baar in eigen buik’. Integendeel, het beklemtoont sterk de medezeggenschap - wat niet wil zeggen de beslissingsmacht - van de gemeenschap¹. Maar wanneer een vrouw, na voldaan te hebben aan de termen van de wet, tot abortus besluit, heeft zij daar wettelijk recht op. De vraag is alleen, hoe individu en gemeenschap samen dat recht kunnen regelen. Het rapport doet ons daarvoor enkele - misschien wat ingewikkeld en idealistisch lijkende - suggesties aan de hand. Ook hier geeft het in ieder geval een richting aan.

Maar kunnen we ook ethisch van een recht op abortus spreken? In bepaalde gevallen zullen we dat móeten doen. Natuurlijk niet in deze zin, dat wettelijk recht vanzelf ook ethisch recht is: wie in orde is met de wet, is nog niet vanzelf in orde met zijn levensovertuiging of geweten². Natuurlijk ook niet in deze zin, dat in de conflictsituatie die het in overweging nemen van een abortus voor een verantwoordelijk mens altijd meebrengt, een ieder altijd het recht heeft, de waarden die door een ‘ongewenste’ zwangerschap in het gedrang worden gebracht, te laten voorgaan op die van het leven in wording of op andere waarden, die in onze samenleving inderdaad worden versmaad: edelmoedigheid, offerzin, aanvaarding van wat in het leven onberekend, ongepland, ja, plannen en beslissingen doorkruisend op ons afkomt (geen christen zonder kruiservaring, geen gelovige zonder geloof in het onvoorzienbare). Maar mensen kunnen ook in een situatie komen waarin zij de plicht hebben de door de zwangerschap bedreigde waarden primair te stellen. Dán hebben zij natuurlijk ook het recht. Als abortus in de gegeven omstandigheden het enige middel is om die waarden veilig te stellen, is het niet alleen een excuseerbare daad: het is een goede daad.

‘Het enige middel in de gegeven omstandigheden’: wanneer is abortus dat? Daarmee belanden we weer bij de vraag naar de ‘indicaties’, naar wat we onder ‘noodsituatie’ verstaan en wié uitmaakt of er zo'n noodsituatie is. Het rapport maakt duidelijk waarom we geen indicaties vast kunnen leggen, wat onder ‘noodsituatie’ verstaan kan worden en wié uitmaakt of er zo'n noodsituatie is: de vrouw of het paar, in samenspraak met de gemeen-

1 Het is op zijn minst een paradoxale situatie, dat mensen die in hun maatschappijvisie socialistisch georiënteerd zijn, in de abortuskwestie zo'n liberalistisch (individualistisch) standpunt innemen.

2 Een belangrijke vraag is echter, in hoeverre de wet, door de sociale druk die ervan uit kan gaan, de overtuigingen en gewetens mede vormt of misvormt. Hier o.m. ligt een taak van de Kerk als evangelische kritiek op samenleving en maatschappij.

[p. 629]

schap³. Het sterke punt van dit Franse voorstel is de nadruk die het legt op de sociale verantwoordelijkheid van de vrouw die om abortus verzoekt en op de verantwoordelijkheid en medezeggenschap van gemeenschap en maatschappij. Het zwakke punt ervan is waarschijnlijk de concrete regeling van die gedeelde verantwoordelijkheid. Zelf wijzen de auteurs op het werk dat hier te doen blijft op juridisch en wetgevend vlak.

Daar moet men bijvoegen: én op het vlak van de ethiek en de (christelijke) gewetensvorming. Want soms krijg je de indruk: waar zijn wij eigenlijk nog mee bezig? Abortus vrijmaken of legaliseren; desnoods zo, maar in geen geval zo. En we gaan elkaar te lijf met demagogische slogans of verheven principes. Maar waar staan we misschien over enkele jaren, als met behulp van een produkt als de prostaglandines (of de steroïden) iedere vrouw een zwangerschap, al dan niet als zodanig herkend, in het allereerste stadium zelf kan afbreken, zonder dat de gemeenschap, laat staan de wet, daar nog aan te pas komt? Dan wordt de vrouw, dan worden de mensen in hun huwelijksliefde en gezinsplanning weer verder geconfronteerd met (bevrijd tot of teruggeworpen op?) hun eigen autonomie. Door ze zo lang (en ‘officieel’ nog altijd) alleen maar te verbieden, heeft de Kerk de mensen niet positief geholpen om op een verantwoordelijke en gewetensvolle manier om te gaan met anticonceptiva. Gaat hetzelfde zich dán weer herhalen? Wordt weer een nieuwe strategische terugtocht nodig? Van een ‘christelijke dimensie’ in de houding tegenover abortus, van een ‘evangelische kritiek’ op het omgaan met de mogelijkheden tot beheersing van het leven kan pas sprake zijn, als er een ethiek komt van de menselijke autonomie, ook ten opzichte van de ‘eerbied voor het leven’. Zowel aan het een als aan het ander - die evangelische kritiek en die ethiek van de menselijke autonomie - heeft onze samenleving dringend behoefte.

Dit laatste is mijn stellige overtuiging. Vele van mijn overige beweringen zouden misschien beter in vraagvorm zijn gesteld. Het zijn eigenlijk meer vragen, vragen achter vragen, achter de vragen die het abortusdebat direct oproept. Ze zouden omstandiger geadstrueerd moeten worden. Een aansporing daartoe zou het zijn als u op het hele u hier aangeboden dossier reageerde.

3 Wie, zoals de Christelijke Volkspartij in België, de noodsituatie wil beperken tot de ‘therapeutische’ nood, ‘het gevaar voor de gezondheid’ als enige indicatie ziet, zegt meteen dat alleen de arts uitmaakt wanneer er een noodsituatie is. Bovendien verstaat hij ‘gezondheid’ ofwel strikt somatisch, ofwel (nu reeds, zoals de Wereldgezondheidsorganisatie al doet, of binnenkort, omdat dit besef hand over hand toeneemt) ook sociaal en psychisch (en met welk recht gaat de arts ook daarover oordelen?). Ofwel is men bereid die ontwikkeling in het begrip ‘gezondheid’ te accepteren: waarom zegt men dat dan niet? Ofwel is men daartoe niet bereid: waar denkt men dan over enkele jaren te staan?