Streven. Jaargang 25

[p. 1130]

Politiek Overzicht

België

Het is met stille stap dat de regeerders met vakantie zijn gegaan. Het eerste regeringsjaar is achter de rug, en er zijn maar weinig resultaten om fier over te gaan. Het eigenlijke werk moet nog beginnen. Maar de verdeeldheid binnen de regering en de regeringspartijen is zo groot, dat opnieuw algemeen verwacht wordt dat de regering er in de herfst het hachje bij zal inschieten. De nieuwe politieke structuren, de ziekte- en invaliditeitsverzekering en het schoolpact vormen de grote struikelblokken voor het nieuwe jaar.

We wilden deze maand eens bijzonder aandacht besteden aan de nieuwe structuren voor de economische planning en decentralisatie. Maar voor we ons in dat labyrint begeven, is het nuttig even de meer algemene context van de malaise te bekijken.

Algemene contex van malaise

De vorige regering heeft eigenlijk voortdurend in moeilijkheden verkeerd. Wanneer zij het toch nog drie jaar heeft uitgehouden, dan was dat grotendeels te danken aan de hardnekkigheid van premier Eyskens en de sterkte van vice-premier Cools tegenover zijn partij. Deze laatste blijkt thans echter veel van zijn gezag te hebben ingeboet. In de regering is hij niet langer alleen de grote meneer onder de socialisten. Simonet is erbij gekomen en die neemt heel wat van het licht weg dat vroeger alleen op Cools viel. In de BSP is de macht van het partijbestuur verstevigd. Waar vroeger Cools het aandurfde zijn wil door te zetten tegen Leburton in, schijnt dit nu niet meer te kunnen. ‘Ce ne sont pas les ministres qui font la politique du PSB, mais les présidents’, is het nieuwe motto.

Maar juist de machtsverschuiving van de regering naar de partijbesturen toe is een element van de malaise geworden. Zeer regelmatig vergaderen de premier en de vice-premier in conclaaf met de partijvoorzitters van BSP - PSC. Alle regeringsproblemen komen er op tafel en worden in een of andere richting beslecht, dikwijls zonder dat de ministers zelf erbij betrokken worden. Deze praktijk strekt er niet erg toe de ministers tot een homogene ploeg te binden. Ook de sociale partners krijgen van hetzelfde laken een pak aangemeten. Waar

[p. 1131]

vroeger het Nationaal Comité voor Economische Expansie (regering met sociale partners) een belangrijk beslissingscentrum was - tot grote ergernis van de parlementairen - beklagen de vakbonden en patroonsorganisaties zich er nu in scherpe bewoordingen over dat de beslissingen al genomen zijn voor de bijeenkomst begint. En een consultatie achteraf ligt beneden hun machtspositie.

Bij deze verschuiving van het beslissingscentrum in het politieke leven wordt het parlement nogmaals buiten spel gezet. Iemand die de ontaarding van het parlement met toenemende verbittering aanziet, is kamervoorzitter Van Acker. In vrij krasse bewoordingen haakte hij in op een tussenkomst van een lid van de oppositie tijdens de laatste zitting van de Kamer voor het reces, om het feit aan te klagen dat de politieke beslissingen thans buiten het parlement worden genomen. Hij stelde de oprichting voor van een commissie die naar middelen zou moeten zoeken om het parlement zijn prestige terug te schenken.

De zaak kreeg heel wat ruchtbaarheid in de pers. De oprisping van de politieke commentatoren was natuurlijk, dat zij dat al zo dikwijls gezegd hadden. Het enige verschil met vroeger is dat het nu officieel gebeurt. In de kranten scheen men niet veel hoop te hebben dat Van Acker's commissie er iets aan zal veranderen.

Een andere oorzaak van de malaise ligt in de budgettaire moeilijkheden. De zware weerslag van de nieuwe collectieve overeenkomst voor het overheidspersoneel moet doorgerekend worden in de verschillende departementen. De stijging van de klassieke uitgaven is zo enorm, dat er bijna geen geld meer overschiet voor nieuwe politieke initiatieven. Zaken die reeds gepland waren, zoals de vernieuwing van de studiebeurzen voor het niet-universitair hoger onderwijs en het secundair onderwijs, zullen voor hun uitvoering over een lange termijn gespreid moeten worden. Het probleem zit echter veel dieper dan de weerslag van de sociale programmatie. De opeenvolgende regeringen gaan in hun uitgavenstructuur onvermijdelijk de weg op van een gesocialiseerde staat die zelf steeds meer diensten moet leveren, zowel aan de individuele burgers (bv. gezondheidszorg, maatschappelijke zekerheid) als aan de economische structuur. Inzake inkomsten blijft men echter steken in een zeer liberale visie op de fiscaliteit, wat het budgettaire probleem van de staat op termijn volkomen uitzichtloos maakt.

Vorig jaar was het nog zo dat alle pessimistische vooruitzichten met een glimlach weggevaagd konden worden: ‘Eyskens zal het wel klaren’. Maar Eyskens is zijn punch klaarblijkelijk kwijt. Vroeger kon hij nog rekenen op zijn vice-premier als trouwe mede-strijder. Maar Cools is nu meer bekommerd om zijn positie binnen de partij en het is meer waarschijnlijk geworden dat hij zal kiezen voor zijn partij en tegen de regering dan omgekeerd, zoals vorig jaar het geval was. En binnen de CVP - PSC gaat er meer energie naar het opvolgingswerk aan de top dan naar de regering. Martens en Nothomb zijn druk bezig te

[p. 1132]

trachten de partij naar hun hand te zetten. Ook het volgende congres van de CVP is helemaal gericht op de navel van de partij. De conjunctuur is zeker niet erg gunstig voor de regering om zonder kleerscheuren uit de warboel van de nieuwe politieke structuren te geraken.

Perikelen rond de GOM's

De laatste maand heeft de officiële Belgische politiek zich beziggehouden met de verdere uitbouw van nog wat nieuwe instellingen als aanloop voor dé grote discussie over de gewesten die ons een ‘hete herfst’ zal bezorgen. Het was trouwens nu al zo verwarrend, dat er nog weinig mensen overblijven die in deze wirwar van instellingen klaarheid zien. Wij pogen even orde te scheppen in de discussie rond de uitvoering van de wet op de Planning en de Economische Decentralisatie die de regering hoopt te bekronen met een laatste Koninklijk Besluit in de maand augustus.

Het gaat om het wetsontwerp 125, dat twee jaar geleden werd gestemd juist voor het zomerreces in juli 1970. Deze wet voorziet: 1) de oprichting van de Dienst voor Nijverheidsbevordering, die ondertussen goed schijnt te werken; 2) de verdere uitbouw van het Planbureau met een Algemene Directie, een Sectoriële en een Gewestelijke Directie, wat bijna klaar is gekomen; 3) het oprichten van drie Gewestelijke Economische Raden (GER), waarin deels politici, deels de sociale partners adviezen geven; ook deze functioneren al een tijd; 4) de nog op te richten Gewestelijke Ontwikkelings-Maatschappijen (GOM), die nu druk besproken worden.

Deze wet nu mag niet verward worden met de uitvoering van Art. 107 quater van de Grondwet, dat voorziet in gewestelijke niet-culturele organen met reglementerende bevoegdheid. Deze laatste kadert in de communautaire herindeling van het land volgens de laatste grondwetsherziening en wordt voor het najaar gereserveerd.

Voor de op te richten GOM's lag het aantal, de territoriale indeling en het statuut ter discussie en daarover werden allerlei adviezen ingewonnen, gaande van de politieke partijen over de sociale partners tot de provincieraden en de GER's. Hoewel de opdracht van de op te richten ontwikkelingsmaatschappijen duidelijk in de wet omschreven is, nl. in associatief overleg met het planbureau studieopdrachten uit te voeren en initiatieven tot investeringsprojecten aan te moedigen en te bevorderen, kan men in feite met de GOM nog meerdere kanten uit. Vooral koesterden sommigen de stille hoop om via het uitzicht van de GOM de later in te richten Gewestelijke indeling van het land (107 quater) reeds de pas af te snijden.

Twee tendensen tekenden zich al vlug scherp af. De ene hoort thuis in een federalistische visie, doorgetrokken tot in de economische sector. De aanhangers van deze optiek willen een GOM oprichten op het niveau van het toekomstige gewest in uitvoering van 107 quater (Vlaanderen, Wallonië, Brussel) met

[p. 1133]

een sterk coördinerende functie ter bevordering van de economische expansie van het gewest. De andere tendens houdt het meer bij de wens tot decentraliseren naar de provincie toe, dicht bij de reeds bestaande Intercommunales voor streekontwikkeling en in feite gedacht onder een unitaire economische politiek. De leden van de GOM zullen naar het voorbeeld van de GER voor een deel bestaan uit vertegenwoordigers van de officiële politiek en voor een deel uit de sociale partners. Maar ook hier tekende zich een discussie af over het meer of minder beklemtonen van het politieke karakter: hoe moet de verhouding zijn tussen de twee groepen en, ten tweede, moeten de verkozen politici alleen die van de meerderheidscoalitie zijn of moeten zij proportioneel volgens de verkiezingsuitslagen zitting krijgen in de GOM? De BSP helde meer in de richting van een parastatale instelling met een politieke coalitiemeerderheid, de CVP zag meer heil in proportionaliteit en in een paritaire samenstelling: de helft politici, de helft sociale partners. Na een urenlange discussie in een topoverleg tussen regering en coalitiepartijen kwam het volgende merkwaardige compromis uit de bus: in Wallonië wordt de GOM een sterk politiek orgaan, in Vlaanderen wordt het beheersorgaan proportioneel en alleen het bestuur komt in handen van de politieke coalitie. De Brabantse situatie was te explosief voor een uitspraak. Deze mag dus door de Brabanders zelf worden opgeklaard: de Brabantse provincieraad en de Brabantse GER moeten hun advies geven.

Territoriaal loopt de zaak nog veel meer uit elkaar. In Wallonië kwam men op het Waalse overleg, dat tot stand kwam op initiatief van de jonge PSC-voorzitter Nothomb, tot het akkoord dat het economisch achteropgeraakte Wallonië een sterke Waalse GOM nodig had; de socialisten, die geweigerd hadden aan dit overleg deel te nemen, sloten zich aan bij deze optie. Ook de provinciale raden, met uitzondering van Luxemburg, zagen het op dezelfde manier. Het is haast zeker dat voor Wallonië de éne GOM er komt.

In Vlaanderen waren de meningen erg verdeeld. De Volksunie, consequent met haar federalistische opvatting, wilde één GOM voor het hele Vlaamse land. De BSP wilde er aanvankelijk twee en de CVP, daarin gesteund door de liberalen, wilde haar oude droom van de heropleving van de provincies via de provinciale GOM realiseren. Deze laatste groep heeft de bovenhand gehaald, mede door de provincieraden die deze optie steunden, zodat er in Vlaanderen vier GOM's komen voor de vier eentalige Vlaamse provincies.

Brabant dopt nu zijn eigen boontjes. De provincieraad was reeds bijeen in drie secties die alle drie een verschillend advies gaven. Waals Brabant wil aansluiten bij de Waalse GOM, Vlaams Brabant wil een eigen GOM en Brussel - Hoofdstad wil een GOM voor Groot-Brussel met 121 gemeenten. Het verstgaande voorstel wilde zelfs vier GOM's voor Brabant alleen! Dus geen eensgezindheid. In de loop van juli krijgt ook de Brabantse GER haar zeg. Daarna zal de regering de knoop doorhakken in augustus.

Ter illustratie van de structurenwoeker in Brabant - Brussel kunnen wij er even aan herinneren voor wie het nog volgen kan, dat de provincie Brabant

[p. 1134]

bestaat uit vele gemeenten, waarvan er 19 gegroepeerd zijn in de agglomeratie Brussel en de andere zeven randfederaties vormen. De 5 federaties in Vlaams Brabant vormden uitvoerende colleges met een Vlaamse coalitie en van de weeromstuit heeft het agglomeratiecollege van Brussel, dat ter bescherming van de Vlamingen een paritair samengesteld college krijgt, alle taken opgedragen aan de Franstalige vrienden van het FDF - RB.

Brabant heeft een provincieraad met drie secties en er ligt een wetsvoorstel klaar om er drie provincies van te maken. Brabant heeft ook een GER.

Zo pas keurde de provincieraad een Brusselse Intercommunale voor economische en sociale ontwikkeling der 19 gemeenten goed, in de wandel de ‘Intercommunale Simonet’ genoemd, met sterke gemeentelijke invloed. Inderdaad heeft de agglomeratieraad dan maar een eigen Agentschap voor de economische expansie van Brussel opgericht en er de eigen mannetjes van FDF - RB - kleur ingestopt. Dit agentschap noemt men nu de Intercommunale Lagasse naar de voorzitter van de agglomeratieraad.

Daar bovenop komt nog de Brusselse GOM met haar zusjes en als de mei op het dak komt er in de herfst nog het Brussels sociaal-economisch Gewest van Grondwetartikel 107 quater.

De tenten staan klaar, de kermis kan beginnen!

Rita Jolie-Mulier en Ward Bosmans