Streven. Jaargang 25

[p. 826]

De taal der liefde
Ben Hemelsoet

Lelijk en slecht proza is er al genoeg op de wereld, net als oorlog en narigheid... Dit staat te lezen in het boek van Gerard Kornelis van het Reve: de Taal der Liefde. Hij schrijft het aan zijn kunstbroeder op 29 september 1971. Deze briefwisseling in het midden van het boek zou als contra-boek gelezen kunnen worden dat de Taal der Liefde, Liefde Zonder Naam, Wie Zijn Vriend Liefheeft... Spaart de Roede niet, nodig heeft om compleet te kunnen zijn. De schrijver wil dat zijn boek compleet is. De brieven zijn niet afgedrukt om tussen de regels van de andere stukken door te kunnen lezen, maar ter ondersteuning, bevestiging van wat anders elders is geschreven. Daarom waart er weemoed, een melancholie door deze brieven heen, een rat zonder kop in een autobus op reis, en de Dood wenkt, de Doodsdrift drijft. De lange vraag van eeuwen her: Hoe lang nog, Heer, hoe lang nog, dringt tot in het zogenaamde alledaagse. ‘Helemaal op het eind komt het weer goed, bij de Wederkomst van de Mensenzoon: dan zal Satan zich vrijwillig onderwerpen. Wanneer. (Als de huisbaas de verrotte vloer laat repareren: “volgende week”). Een hele tijd, en vele, vele “kilobalen” T.V.-pindaas van de mensenvriend A.H. kan het nog duren, reken daar maar op. Een gewoon mens kan dat allemaal niet begrijpen. Ik houd heel veel van de lieve Here Jezus maar ik voel toch ook een warme genegenheid jegens zijn Broer...’.

Dit huiveringwekkende van alle dag, ‘want buiten God bestaat alleen maar de Satan’, wordt bezworen in de Taal der Liefde; ongelukkig de lezer die de brieven als een hoofdstuk apart zou pogen te qualificeren.

De schrijver die nu een stuk land in eigendom verworven heeft, wil beschrijven, schrijven waar hij staat, waar zijn taal geworteld is, en welke mogelijkheden moeten worden blootgelegd, om iets tot klinken te brengen dat nog nooit eerder in het Nederlands geklonken heeft. Hij schrijft onthullend, ontmaskerend, borend naar het nutteloze en hij denkt ‘dat, wanneer maar overal voldoende nutteloze bouwsels of voorwerpen zouden staan, al het leed zich daarin zou kunnen begeven’. Maar ‘in de gehele zaal van het Aquariumhuis bevond zich niets, dat nutteloos genoemd kon worden’.

[p. 827]

In het Aquariumhuis kan eenvoudig niets nutteloos genoemd worden ‘Dat is het beangstigende van deze tijd: dat niemand meer bereid is, terwille van een ander iets na te laten, of ergens van af te zien. We zijn het Pisces (Vissen) tijdvak en gaan dat van Aquarius binnen. Een wezenskenmerk van Aquarius is: het naar zich toerekenen. Daarom is dit nieuwe tijdperk mij ook zo vreemd. Ik kan het leven namelijk niet zien als zinhebbend in zichzelf...’.

Dan zou alles zijn plaats hebben gevonden, alles zou al zijn zoals het wezen moet, niets nutteloos zou aanwijsbaar wezen. Alles zou letterlijk al terecht gekomen zijn. De schrijver durft te weten dat het nog niet zo is, daarom moet iedere letterlijke interpretatie worden uitgesloten. De geloofsinhouden zijn immers tegen elke vertolking bestand, behalve tegen de letterlijke. Deze nutteloosheid maakt in schrijvers geschrift Kunst mogelijk. De Kunst, die geeft houvast, door hare volstrekte nutteloosheid. Zo brengt zij zijn boek op weg naar het einde. Als die jonge matroos lang genoeg onder handen genomen is, is de mensheid Verlost, en het boek af, of althans een hoofdstuk ervan.

Men kan geen leesbare tekst maken, als men de goddelijkheid van de liefde en het sacramentele van de seksualiteit loochent. Taal der Liefde is een leesbare tekst!

De Goddelijkheid der Liefde spelt een Voltooiing, kondigt zo'n Verlossing aan, dat met dit uitzicht alle uitingen van Liefde te kort schieten; over Liefde kan per definitie niet geschreven worden in termen van nuttigheid en functie. ‘Alweer was het de Dood, met wie ik in de stad wandelde, al behoefde men het niet altijd zo ernstig op te vatten, en was er eigenlijk niets anders aan de hand dan dat Tijger uit het Aquariumhuis een buitenlandse jongen had medegenomen en deze bezeten had, en dat ik nu in de stad voor die jongeman een paar plaatboekwerken over Amsterdam had gekocht’. Deze buitenlandse jongeman is Verlost uit het Aquariumhuis, losgemaakt uit het nut van het algemeen. Aan het einde van deze passage staat een treurwilg, wuivende. ‘Het scheen ongehoord moeilijk ergens een zin in te ontdekken’. Het zinloze, het nutteloze schuiven ineen, de vraag naar zin van dit alles moet verstillen, de vraag naar wat er achter ligt, om het zo te kunnen beschrijven, omschrijven, om het zo zijn plaats te kunnen geven is overbodig, op zijn minst voorbarig. Deze vraag weet nog niet van het hijgende, het jachtende ‘wanneer’, als het einde komt (‘Volgende week’). Wie het leest, lette er op...

Taal der Liefde is een ego-document. De schrijver wil zo schrijven dat Hijzelf en anderen in ontroering raken, er weg van zijn. Hij siddert zo dat Hij bij herlezing zichzelf erin kan herkennen. Zo kan Hij voorlezer zijn voor

[p. 828]

talloze andere lezers na Hem. Zo kunnen zij, Hij en Zijn medelezers herademen in het nutteloze, om uit te zien boven het gangbare. Zo komen zij op adem in het ‘sacramentele karakter’ van hetgeen geschreven staat. Diepste eerlijkheid gebiedt zo te schrijven.

Zo schrijvend kan Hij dankbaar zijn dat Hij begenadigd is, verlost uit de vestingstraf waartoe Hij was veroordeeld. Zo wordt Hij de onderdanige dienaar van Haar die Hem heeft begenadigd. Niet meer veroordeeld, verlost, zou Hij er altijd zo van willen schrijven opdat alles voltooid, nieuw zal zijn. Het sacrament moet worden beklemtoond, moet aan het licht worden gebracht, in woorden gevangen, in stamelende verhalen in spanning worden gehouden.

Hij weet van de mensen, zichzelf, van het peilloze dat er geschreven staat: Gij, Gij zijt Mijn Getuigen, zegt de Heer. Onze vermoeidheid betuigt de Zijne, onze droefheid die van Hem, onze morsigheid getuigt van het vele waarin God bekleed gaat; waar wij troost hopen te vinden komen wij de lieve Trooster tegen die ons is toegezegd.

‘Er zijn paginaas bij die niet ik geschreven heb maar Iets of Iemand anders, oneindig groter dan ik’. Hij schrijft ‘De kracht van mijn tekst zou wel daarin kunnen schuilen, dat ik het uiteindelijke stelling nemen aan de lezer overlaat’. Gelukkig geeft hij aanwijzingen, suggesties aan de lezer. De begenadigde, die begenadigt, zegt het beter dan wie ook: een mensenboek.