Streven. Jaargang 25

[p. 619]

Forum

Brezjnevs bezoeken aan Belgrado, Boedapest en Sofia

Tijdens het afgelopen jaar is gebleken dat de Sovjet-Unie, ondanks de ontwikkeling op het terrein van de internationale betrekkingen naar een wereldomspannende driehoeksverhouding, haar hegemoniale positie in Oost-Europa blijft behouden. Zelfs een uitbreiding hiervan ten westen van de demarcatielijn is, in het kader van de door Moskou nagestreefde Europese veiligheidsconferentie, op korte termijn niet uitgesloten.

Beangstigd door een mogelijke uitbreiding van de Amerikaans-Chinese samenwerking en de negatieve gevolgen daarvan op de Russische Europa-politiek ontplooide de Sovjet diplomatie een verrassende en nieuwe bewegelijkheid. Onder deze omstandigheden kon Leonid Brezjnev zijn tweede bezoek aan Belgrado niet gemakkelijk langer uitstellen. Van Joegoslavische zijde werd deze beslissing naar alle waarschijnlijkheid vergemakkelijkt zowel door de vervanging van de ambassadeur in Moskou, Micunovic¹, als ook door het feit dat in tegenstelling tot Boekarest de door Peking gesteunde Roemeense plannen inzake nauwe multilaterale samenwerking van de Balkanlanden in Belgrado terughoudend en sceptisch werden beoordeeld. Het is vermoedelijk in Moskou ook opgevallen, hoeveel voorzichtiger dan Ceausescu, Tepavac in Peking ‘auf die kämpferischen Toasts’ van de Chinese leiders tegen het imperialisme van de beide supermogendheden reageerde².

De secretaris-generaal van de C.P.S.U. wilde tijdens zijn verblijf in Belgrado van 22 tot en met 25 september 1971 vooral Joegoslaviës flirt met de Chinese Volksrepubliek matigen en Belgrado van de geëngageerde pro-Chinese Balkanstaten Albanië en Roemenië afzonderen³.

Na te hebben verklaard in zijn antwoord op Tito's begroetingstoespraak, dat de beginselen van 1955 en 1956 verwezenlijkt konden worden door middel van regelmatige politieke samenwerking, betoogde Brezjnev verder, dat er in de wereld krachten waren, die een positieve ontwikkeling van de samenwerking tussen beide landen wilden verhinderen en die Joegoslavië en de Sovjet-Unie van elkaar wilden verwijderen. Deze krachten⁴ hebben de doctrine van de beperkte

1 Die in het Zuid-slavische parlement de invasie in Tsjechoslowakije ongewoon scherp veroordeelde en onder andere daarom in het Kremlin niet graag werd gezien.

2 Cf. Die Zeit, 24 september 1971.

3 Bij dit bezoek werd Brezjnev vergezeld door Katoesjev, secretaris van het centraal comité, Roesakov, Brezjnevs speciale adviseur inzake Joegoslavische aangelegenheden en Rodinov, plaatsvervangend minister van buitenlandse zaken.

4 De Chinezen en de Westelijke mogendheden.

[p. 620]

soevereiniteit bedacht en geruchten verspreid dat het Sovjet leger klaar stond om de Balkan binnen te vallen⁵. Deze belasteringen achtte Brezjnev de moeite van het weerleggen niet waard, maar zij maakten volgens hem wel duidelijk dat de wederzijdse vriendschappelijke betrekkingen ontwikkeld dienden te worden, omdat de volkeren van Joegoslavië en de Sovjet-Unie aan dezelfde kant van de barricade staan in de strijd tegen het imperialisme⁶.

Op de tweede dag van zijn bezoek verklaarde Brezjnev op een massabijeenkomst over zijn besprekingen met Tito, dat het gelukt was een gemeenschappelijke taal te vinden. In dit verband legde hij de nadruk op een nauwe samenwerking tussen Joegoslavië en de Sovjet-Unie in het belang van het socialisme en de vrede. Actieve en geharmoniseerde politiek van de socialistische staten achtte hij in het kader van het Pact van Warschau en de COMECON noodzakelijk en hij verklaarde dat de Sovjet-Unie vast besloten was de belangen van het socialisme tegen alle vijanden te verdedigen⁷.

Ondanks alle negatieve commentaren van de westerse pers op het 25 september 1971 gepubliceerde Joegoslavisch-Russische communiqué⁸ slaagde Brezjnev er niet in de hartelijke en vriendschappelijke betrekkingen tussen Belgrado en Boekarest te vertroebelen. Integendeel. Het bezoek van Tito bij Ceausescu op 24 en 25 november van het afgelopen jaar in Temesvar had beide staatshoofden opnieuw gelegenheid gegeven, ‘ihre enge Zusammenarbeit und die weitgehende Parallelität ihrer aussenpolitischen Bemühungen urn die Sicherung ihrer Unabhängigkeit im Schalten des Sowjetischen Hegemonialstrebens zu betonen’⁹. Volgens een mededeling van het Joegoslavische persbureau hadden Ceausescu en Tito onder andere over de bekende problemen in de communistische beweging gesproken, ‘die auch durch Aktionen hervorgerufen worden seien, welche Unterjochung und Ungleichheit zwischen den Mitgliedern der Bewegung mit sich gebracht hätten’. De problemen ‘könnten nicht in herkömmlicher Weise gelöst werden. Es sei vielmehr nötig, die Prinzipien der Zusammenarbeit und der Nichteinmischung und Gleichheit zu erneueren und zu stärken’¹⁰.

Uit deze mededeling van het persbureau Tanjug blijkt dat tussen Belgrado en Moskou n.a.v. Brezjnevs bezoek aan Joegoslavië geen werkelijke ontspanning is ingetreden¹¹. Over het algemeen wordt als grootste ‘succes’ van Brezjnevs reis beschouwd, dat volgens het communiqué beide landen veelvuldige ontmoetingen en beraadslagingen op verschillend niveau willen aanmoedigen; in het algemeen in aangelegenheden van bilaterale betrekkingen en problemen van buitenlandse politiek¹². Het is duidelijk dat het afdwingen van dergelijke vergaande verplichtingen¹³ geen wederzijdse toenade-

5 Bovendien kenmerkten de NATO-landen Joegoslavië als een ‘grijze zone’.

6 Cf. Tass in English, 23 september 1971.

7 Cf. Tass in English, 24 september 1971.

8 Zie de tekst van het communiqué in: Internationale Politik (Belgrado), 5 oktober 1971, pp. 11-13.

9 Cf. Neue Zürcher Zeitung, 27 november 1971.

10 Cf. Tanjug in Deutsch, 26 november 1971.

11 Over de besprekingen werd in Belgrado een communiqué uitgegeven waarin onder meer stond, dat zij gevoerd werden in een geest van vriendschap, kameraadschappelijke openheid en wederzijds begrip. Tevens werd er in het communiqué de nadruk op gelegd dat Brezjnev en Tito het er over eens waren, dat de gedachtenwisseling nuttig geweest was en zou bijdragen tot de succesrijke ontwikkeling van de vriendschappelijke betrekkingen tussen zowel beide communistische partijen als de beide staten. Cf. Tanjug, 25 september 1971.

12 Cf. Internationale Politik, 5 oktober 1971, p. 12.

13 Nog afgezien van het feit dat de politieke handelingsvrijheid zelf, evenals de persvrijheid, alleen al door het bestaan van dergelijke vage formules nadelig wordt beïnvloed.

[p. 621]

ring tussen Joegoslavië en de Sovjet-Unie tot gevolg heeft gehad. Integendeel, door politieke kringen in Belgrado werd het als een poging van Sovjet-zijde geïnterpreteerd om de kleinere partner te overheersen.

Daar staat tegenover dat Brezjnev ook een belangrijke concessie heeft gedaan. Hij heeft zich nl. volgens het communiqué ermee akkoord verklaard dat de ontwikkeling van de betrekkingen tussen Joegoslavië en de Sovjet-Unie gebaseerd is op de principes van de verklaring van Belgrado van 1955, op de verklaring van Moskou van 1956, alsmede op de gemeenschappelijke Sovjet-Joegoslavische verklaring van 1965¹⁴.

Onverwacht vloog Brezjnev op 25 september naar Boedapest, waar hij een kort bezoek aflegde. Bij deze gelegenheid voerde Brezjnev besprekingen met Kádár. Zij spraken over vraagstukken van de alzijdige ontwikkeling van de betrekkingen tussen Hongarije en de Sovjet-Unie, alsmede over actuele problemen van de internationale communistische en arbeidersbeweging¹⁵. In dit verband heeft Brezjnev vermoedelijk ook verslag uitgebracht over de resultaten van zijn bezoek aan Belgrado.

Na zijn bezoeken aan Belgrado en Boedapest arriveerde Brezjnev op 26 september in Sofia¹⁶. Naar mag worden aangenomen was ook hier het voornaamste doel van het bezoek verslag uit te brengen van de besprekingen in Belgrado. Hierbij heeft Brezjnev de voor zijn gastheren verrassende tekst van het Sovjet-Joegoslavische communiqué nader toegelicht¹⁷.

Uit het feit dat Brezjnev, vermoedelijk op uitdrukkelijk verzoek van Tito, ook een bezoek aan Bulgarije¹⁸ heeft gebracht, blijkt dat Brezjnev besloten heeft de clandestiene Russische activiteiten ter bevordering van een afscheiding van Kroatië stop te zetten. Zijn bezoeken aan Belgrado en Sofia hebben de atmosfeer op de Balkan verbeterd en hebben tot gevolg gehad dat de zich afgelopen december geopenbaarde instabiliteit in Joegoslavië niet tot een grote politieke crisis in Europa heeft geleid.

L.L.S. Bartalits

14 Cf. Internationale Politik, 5 oktober 1971, p. 12.

15 Cf. Népszabadság (Boedapest), 26 september 1971.

16 ‘Schon der im Vergleich zu Breschnews kurzem Aufenthalt in Budapest fast übertreibend wirkende Aufwand der Bulgaren bei Breschnews Ankunft bewies die grosse Bedeutung die diesem Besuch beigemessen wurde’. Osteuropäische Rundschau, oktober 1971, p. X/36.

17 In een hoofdartikel schreef de Rabotnisjesko Djelo op 27 september, dat Brezjnevs bezoek het onbeperkte vertrouwen, de ideologische eenheid en de broederlijke verbondenheid tussen beide landen en partijen bewezen heeft.

18 Een van de meest betrouwbare bondgenoten van de Sovjet-Unie en tevens het enige land dat belang heeft bij een uiteenvallen van de Joegoslavische federatie: Macedonië!

Jeugd van twee generaties

De jongens die vandaag aan de dag de middelbare school verlaten, zijn van een heel ander slag dan de knapen die deze school een kwart eeuw geleden afleverde. Heel anders dan de generatie van hun vaders. Tot deze bevinding kwam Mr. Drayson, hoofd van een gerenommeerde Britse kostschool.

‘Onze leerling van vandaag weet een heleboel meer over sex en een heleboel minder over liefde’, aldus Mr. Drayson volgens een verslag in de Daily Telegraph. ‘Hij heeft meer haar en ziet er slordiger uit. Hij wil ook niet meer weten, dat hij op een (uiteraard dure) particuliere kostschool zit. Waarschijnlijk is hij beter geïnformeerd; hij is in ieder geval minder conformistisch maar zijn sociaal geweten spreekt sterker. Hij verdraagt minder van het gezag en hij is minder zeker van zijn godsdienstige overtuigingen; hij is wél erg zeker van zijn rechten doch minder van zijn plichten. Hij is meer onafhankelijk in zijn oordeel over de wereld maar voelt er zich minder in op zijn gemak. Hij is wél minder gekant tegen alle vormen van

[p. 622]

tyrannie, maar meer overtuigd dat oorlog nooit te rechtvaardigen valt. Hij is zich minder bewust van het geestelijk erfgoed dat hij heeft meegekregen, maar hij is meer trouw aan zijn idealen. Hij is minder hoffelijk in zijn manieren, maar wáár hij hoffelijk is, is het eerlijker en natuurlijker. Hij heeft meer zakgeld maar verdient daarvan ook meer zelf. Hij is meer bezorgd over de resultaten van zijn studie dan over zijn prestaties op het sportveld. Hij rookt geen “stickies”, maar vindt het wel moeilijk te begrijpen waarom drugs als zoveel gevaarlijker gelden dan alcohol en tabak. Verstandelijk is hij pessimistischer; emotioneel optimistischer. Hij praat wel onbevangener tegen zijn ouders, maar luistert wel minder zorgvuldig naar wat zij te zeggen hebben. Hij is opgewekt en vriendelijk, evenzeer als de leerling van een kwart eeuw geleden de traditie waardig waarin hij is opgegroeid, maar hij is er minder zeker van dat hij dit als een compliment moet opvatten’.

Zo te zien wijkt het beeld van de Britse middelbare-schoolleerling weinig af van dat van zijn Nederlandse collega.

Hans Hermans