Logo DBNL
Streven. Jaargang 24 (1970-1971)

Streven. Jaargang 24

(1970-1971)– [tijdschrift] Streven [1947-1978]–rechtenstatus Auteursrechtelijk beschermd

Vorige Volgende

Het XXIVe Partijcongres van de Communistische Partij van de Sovjet-Unie
L.L.S. Bartalits

De betekenis van het XXIVe partijcongres ligt in de eerste plaats daarin, dat de binnen- en buitenlandse politiek van de Sovjet-Unie voor de eerstvolgende vier à vijf jaren wordt vastgesteld. In de tweede plaats worden het Centraal Comité en zijn uitvoerende organen - het Politbureau, het Secretariaat van het Centraal Comité en het Comité voor Partijcontrole - gekozen. De persoonlijke samenstelling van deze organen is van doorslaggevende betekenis voor de planning en uitvoering van de politiek der Sovjet-Unie.

Alle politieke beslissingen tussen de beide partijcongressen worden in het zgn. ‘Führerkollektiv’ genomen, dat door de elf leden van het Politbureau wordt gevormd. Die worden bijgestaan door negen kandidaatleden. Met de tien leden van het Secretariaat van het Centraal Comité en de twaalf leden van het presidium van de ministerraad vormen zij de opperste partijen staatsleiding van de Sovjet-Unie.

Als belangrijkste beslissing die het ‘Führerkollektiv’ sinds het XXIIIe partijcongres (in 1966) had genomen, mag de onderdrukking van de Tsjechoslowaakse hervormingsbeweging genoemd worden. Deze interventie betekent, na Chroesjtsjovs destalinisatiecampagne, de beslissende wending in de naoorlogse ontwikkeling van de Sovjet-Unie. Enerzijds verbeterde de interventie de militair-strategische positie van de Sovjet-Unie en daarmee maakten Breznjev en Kosygin het voeren van een flexibele west-politiek mogelijk. Anderzijds betekent zij een opgeven van de door het XXe partijcongres ingeleide hervormingspolitiek.

Historisch overzicht: belangrijkste partijcongressen

Op het eerste partijcongres in maart 1898 te Minsk hebben negen gedelegeerden van zes sociaal-democratische organisaties een Russische Sociaal-democratische Arbeiderspartij opgericht. Op het Tweede Partijcongres in 1903 te Brussel, later te Londen, slaagde Lenin erin een meerderheid voor

zijn conceptie van een gedisciplineerde kaderpartij van intellectuele beroepsrevolutionairen te verkrijgen.

Tijdens het Tiende Partijcongres in maart 1921 werd het verbod van fractievorming binnen de partij uitgevaardigd. Tegelijkertijd liberaliseerde men het economisch leven door middel van invoering van een nieuwe economische politiek. Het Vijftiende Partijcongres in december 1927 heeft besloten om de landbouw te collectiviseren en keurde het Eerste Vijfjarenplan ter bevordering van de industrialisatie der Sovjet-Unie goed. Van de gedelegeerden op het Zestiende Partijcongres waren na de zuiveringen van Stalin slechts 2% op het Achttiende Partijcongres in 1939 aanwezig.

Van 1939 tot 1952 werd geen Partijcongres bij elkaar geroepen. Op het Negentiende Partijcongres in 1952 werd de latere liberalisering van de Sovjet binnen- en buitenlandse politiek door Stalin en Malenkov voorbereid. Chroesjtsjov maakte op het Twintigste Partijcongres de destalinisatie bekend en op het Tweeëntwintigste Partijcongres werden zowel een nieuw partijprogram als een nieuw partijstatuut aangenomen.

Voorbereiding van het XXIVe Partijcongres

De voorbereidingen van het Partijcongres hebben erop gewezen dat in de Sovjet-Unie niet alles volgens plan verloopt. Partijcongressen in de verschillende deelrepublieken moesten bij herhaling uitgesteld worden1. Tijdens de congressen in de 14 Sovjet-republieken hielden de eerste partijsecretarissen hun eigen redevoering. Dat waren lange en saaie verklaringen, waarvan de pers in Moskou als gewoonlijk slechts korte samenvattingen publiceerde2. Volgens de Joegoslavische publiciteitsmedia verdienen echter de volledige teksten een zorgvuldig onderzoek.

Naar de woorden van Victor Zorza vielen deze toespraken uiteen in twee duidelijk te onderscheiden groepen: redevoeringen die Brezjnev alle eer gaven3 en die dat niet deden. Sjelest, de Oekraïnse partijsecretaris en lid van het Politbureau, was de exponent van de laatste groep. Zijn redevoering bevatte tekenen van afwijzing van de meest belangrijke beleidskwesties waarmee Brezjnev zich heeft geïdenticifeerd, zaken waaraan Koenayev nadrukkelijk zijn goedkeuring hechtte. In vele andere redevoeringen trof men eveneens deze samenhang aan tussen eerbetuigingen aan Brezjnev en verdediging van zijn beleid, of een koele houding tegenover beide.

Terwijl de Brezjnev-aanhangers met rustige zelfverzekerdheid over het

Sovjet buitenlands beleid handelden, sprak Sjelest op alarmerende en aggressieve toon over de wereldsituatie, alsof hij wilde zeggen dat de Sovjet-Unie zich niet fel genoeg teweer stelde tegen de westelijke aanslagen op haar veiligheid4. Als enige van de 14 partijsecretarissen lanceerde hij een duidelijke aanval op de revisionisten, zonder die aanval te neutraliseren door de gebruikelijke veroordeling van de dogmatisten5. Sjelests invloedrijke positie en het karakter van zijn redevoering doen vermoeden, dat hij een machtige anti-Brezjnev-groep achter zich heeft6.

Op het terrein van de binnenlandse politiek wees Sjelest met trots op de speciale aandacht die de Oekraïnse partijleiding aan de zware industrie wijdt. Nu is de verzwakking van het accent op de zware industrie het meest opmerkelijke aspect van het nieuwe vijfjarenplan van Brezjnev. Uit de Sovjet pers viel op te maken, dat de discussie over deze zaak een der belangrijkste oorzaken was van het uitstel van het congres7 . Sjelests conservatieve opstelling in deze kwestie past bij zijn evidente afkeer van de meer gematigde facetten van de Sovjet buitenlandse politiek. De meer progressieve Sovjet staatslieden kunen daarentegen worden herkend aan hun medewerking aan economische hervormingen die, door de decentralisatie in het besluitvormingsproces, tenderen naar verzwakking van het machtsmonopolie van de partij8.

Het ambitieuze hervormingsprogramma dat Brezjnev en Kosygin vijf jaar geleden introduceerden, werd onder conservatieve druk geleidelijk uitgehold tot een bleke schaduw van zichzelf. Het wordt thans in het nieuwe vijfjarenplanontwerp van 1971 tot 1975, dat met grote vertraging is gepubliceerd, nauwelijks meer genoemd9.

De meeste sprekers op de partijcongressen in de Sovjet-republieken die Brezjnev hulde brachten, wezen tevens met nadruk op de resultaten van de economische hervorming10. Maar Sjelest en enige anderen noemde die slechts in het voorbijgaan, hoewel hun redevoeringen de vorm hadden van een rapport over de afgelopen vijf jaar en er in dit tijdsbestek een periode is geweest waarin de reorganisatie van de economie de voornaamste bezigheid van alle Sovjetleiders was. Sjelest en zijn politieke bondgenoten willen deze periode kennelijk liever vergeten, terwijl anderen wilden aantonen dat het vraagstuk van de economische hervorming allerminst een afgedane zaak was.

Op de partijvergaderingen in de verschillende Sovjetrepublieken werd ook opgeroepen tot de strijd tegen het nationalisme, tegen het vasthouden aan godsdienstige gebruiken, tegen onrust van de jeugd en tegen zogenaamde kapitalistische invloeden van buitenaf - hetgeen wijst op moeilijkheden onder de niet-Russische nationaliteiten, die samen meer dan 50% van de totale bevolking der Sovjet-Unie uitmaken11.

Interne problemen van de communistische wereldbeweging

Het Vierentwintigste Partijcongres van de Communistische Partij van de Sovjet-Unie is formeel een jaar te laat begonnen. Het uitstel van het Partijcongres heeft geen adempauze en verlichting gebracht voor de leiders van het Kremlin. De opstand van de Poolse arbeiders in december 1970 en de daarmee samenhangende mutaties in de partij- en regeringsleiding te Warschau hebben de grondslagen van het Sovjetblok doen wankelen en dreigden een crisis uit te lokken, gevaarlijker dan de Praagse lente van 1968. De tot voor kort door Moskou getoonde koelheid jegens Gierek maakte het Brezjnev moeilijk de harmonie binnen de socialistische gemeenschap te demonstreren. Een soortgelijke crisis als in Polen schijnt zich overigens ook in de Mongoolse Volksrepubliek af te tekenen12. Ook het besluit van de Sovjet regering om in alle Oosteuropese landen haar ambassadeurs te vervangen diende om een vertrouwenscrisis te voorkomen13. De nieuwe ambassadeurs zullen minder dan hun voorgangers een eigen politiek voeren, geen min of meer illegale relaties onderhouden met orthodoxe communisten in die landen en tenslotte Moskou beter inlichten over de problemen in de landen waar zij geattacheerd zijn14.

Het Sovjet streven naar eenheid van de communistische wereldbeweging door middel van verbetering van de betrekkingen met Peking heeft een zware slag gekregen toen de Chinezen op 18 maart naar aanleiding van de herdenking van de Parijse Commune van 1871 de heren Brezjnev en consorten beschuldigden van revisionisme, sociaalfascisme en verraad aan het marxisme-leninisme15.

Schaduw van Mao Tse-Toeng

De schaduw van Mao Tse-toeng valt derhalve over dit partijcongres. De herinnering aan de strijd bij de Oessoeri twee jaar geleden wordt door

Peking levend gehouden. De hernieuwde activiteit van de Chinese Volksrepubliek en de diplomatieke successen van premier Tsjoe En-lai in Pjongjang en Hanoi, de Chinese verzoening met Joegoslavië, de uitbreiding van de betrekkingen met Roemenië en de Chinese acties in het Midden-Oosten, Afrika en Latijns-Amerika doorkruisten het streven van Brezjnev om tot één anti-imperialistisch front te komen onder leiding van de Sovjet-Unie. Het door Brezjnev en Kosygin gebruikte beeld van ‘onderhandelingen met alle plaatsen ter wereld’ is gedurende de laatste maanden nogal verbleekt. Want de grensonderhandelingen met de Chinese Volksrepubliek zijn in een crisis geraakt en de onopgeloste kwestie van de Koerilen staat een toenadering tot Japan in de weg. Het Sovjetvoorstel van een veiligheidssysteem voor Azië lokte maar weinig respons uit. De SALT-onderhandelingen met de Verenigde Staten, thans in hun derde ronde te Wenen, slepen zich voort. Het verdrag van Moskou van 12 augustus 1970 heeft, met uitzondering van de toenemende politieke tegenstellingen in de Bondsrepubliek, nog maar weinig veranderd in West-Europa. De vier-mogendheden-besprekingen over Berlijn zijn vastgelopen en de Europese Veiligheidsconferentie blijft daarom een toekomstbeeld16.

Imperialistische omsingeling

Praktisch alle problemen waarmee de Sovjetleiders thans zijn geconfronteerd kan men als volgt samenvatten: ‘Wie kann im Zeitalter der Raketen und Computer der technisch-wissenschaftliche Fortschritt gewährleistet werden ohne dass gleichzeitig westlichbürgerliches Gedankengut den Marxismus-Leninismus aushölt, ohne dass Wissenschaftier aller Sparten die Forderung nach Freiheit der Forschung erheben, ohne dass Intellektuelle und Künstler die Freiheit des Wortes verlangen? Computer sind ihrem Wesen nach Revisionisten. Sie stehen jeder starren Ideologie im Wege, denn sie sind nur brauchbar, wenn sie mit wahrheitsgetreuen Informationen und nicht mit Dogmen gefüttert werden’17. Daaruit volgt logischerwijze dat de partijleiding, die de technologisch-wetenschappelijke ontwikkeling stoppen kan noch wil, een permanente ideologische strijd moet voeren. Tegenover de offensieve coëxistentiepolitiek naar buiten staat een defensieve binnenlandse politiek. Onder de leuze van de strijd tegen het revisionisme kan men gemakkelijk spreken van onvoorwaardelijke klassenstrijd tussen de twee grote, vijandelijk tegenover elkaar staande blokken, of van imperialistische omsingeling.

Rede van Brezjnev

Op krachtige, maar bij verrassing ook zeer verzoenende wijze heeft de algemeen-secretaris van de Sovjet Communistische Partij op 30 maart de Chinese Volksrepubliek en Washington opgeroepen de betrekkingen met het Kremlin in de toekomst te verbeteren. Tevens stelde hij een wereldconferentie voor over de ontwapening, waaraan de Verenigde Staten, Groot-Brittannië, de Chinese Volksrepubliek, Frankrijk en de Sovjet-Unie zouden moeten deelnemen.

In zijn zes uur durende toespraak bij de opening van het XXIVe partijcongres verwierp Brezjnev echter tegelijk krachtig de lasterlijke verzinsels die Peking over de Sovjet-Unie meende te moeten verspreiden en waarschuwde hij de Verenigde Staten dat Moskou Amerikaanse agressiedaden niet kan negeren. Brezjnev hield de Bondsregering de mogelijkheid voor dat uitstel van de ratificatie van het Verdrag van Moskou van 12 augustus 1970 een verstoring van de verbeterde wederzijdse betrekkingen zou opleveren en tevens een verslechtering van het politieke klimaat in Europa.

In dit verband zei de woordvoerder van de Bondsregering, Ahlers, dat Bonn eerst dan met de procedure van ratificatie zal beginnen wanneer de vraagstukken betreffende Berlijn zijn opgelost. Verbetering in de betrekkingen met de DDR hangt, volgens Ahlers, af van de bereidheid rekening te houden met de bijzondere situatie in Duitsland en van de bereidheid het lot van Duitsers aan beide zijden van de grens te vergemakkelijken18.

Aan de bijna 5000 afgevaardigden van de 14 Sovjetrepublieken en de 101 delegaties van communistische en arbeiderspartijen uit ongeveer 90 landen legde Brezjnev vervolgens zijn omvangrijk vredesprogram voor, bedoeld als bijdrage aan de strijd voor de vrede en de internationale samenwerking. In details ziet het program van de eerste secretaris van de Sovjet Communistische Partij er als volgt uit.

 

a. Streven naar een politieke regeling in Indo-China en het Midden-Oosten; volledig gebruik maken van de mogelijkheden van de Verenigde Naties bij het keren van alle agressie en het verwerpen van gebruik van geweld bij het regelen van internationale geschillen. Bilaterale en regionale niet-aan-valsverdragen zouden moeten worden gesloten.

b. Definitieve erkenning van de naoorlogse grenzen in Europa, het bijeenroepen van een Europese veiligheidsconferentie en het ontmantelen van de verdragsorganisatie van Warschau en de NATO als militaire blokken.

c. Het sluiten van verdragen tot het verbieden van ABC-wapens, het streven naar een verbod op ondergrondse kernproeven, het instellen van

atoomvrije zones en het bijeenroepen van een ontwapeningsconferentie van de vijf kernmogendheden: de Sovjet-Unie, de Verenigde Staten, China, Frankrijk en Groot-Brittannië.

d. Het bijeenroepen van een wereldconferentie voor het opheffen van de buitenlandse militaire steunpunten en het verminderen van troepencontingenten in alle spanningsgebieden. Onderhandelingen beginnen over een vermindering van militaire uitgaven, vooral van de grote mogendheden.

e. Consequente uitvoering van de besluiten der Verenigde Naties tot afschaffing van de nog bestaande koloniale regimes en het veroordelen en boycotten van racistische en apartheidsdemonstraties.

f. Het uitbreiden van de internationale samenwerking op alle gebieden, zoals bijvoorbeeld de milieuvervuiling, de bodemschatten, het verkeer en de verbindingen, de bestrijding van ziekten en het onderzoek in de ruimte of in de oceanen19.

Na de uiteenzetting van het program legde Brezjnev er wel de nadruk op dat de principiële internationale doeleinden van het socialistische blok o.l.v. de Sovjet-Unie niet zijn gewijzigd. Hij bewees dit met zijn verklaring over de inval van de troepen der vijf Warschaupactlanden in Tsjechoslowakije, augustus 1968. Brezjnev zei: ‘onder de buitengewone omstandigheden die door krachten van het imperialisme en de contrarevolutie waren geschapen, moesten wij vanuit ons klassebewustzijn zo handelen, uit liefde tot het internationale socialisme en uit zorg voor de belangen van onze staten voor de toekomst van het socialisme en de vrede in Europa’20.

Over de Chinese Volksrepubliek zei Brezjnev niets dat niet was verwacht. Hij veroordeelde de lasterlijke aantijgingen van Peking ten opzichte van Moskou en wees erop dat de Communistische Partij en de regering van de Sovjet-Unie altijd hun uiterste best hebben gedaan om een betere verhouding met Peking te verkrijgen21.

Brezjnev heeft het eerste deel van zijn toespraak uitsluitend aan buitenlandse politieke thema's gewijd. Hoewel zijn uiteenzettingen in drie grote complexen - het Sovjetblok, de wereld buiten Europa en Europa - werden verdeeld, ‘fehlte es an einer scharfen Analyse und an einem klaren Aufbau. Langatmige Darstellungen und Widerholungen bekannter Phrasen schwächten die Aussage. Zahlreiche inhaltliche Widersprüche lassen vermuten, dass bei der Ausarbeitung des Rechenschaftsberichtes ein Kompromiss zwischen verschiedenen Strömungen und Meinungen geschlossen worden ist’. Over het algemeen heeft Brezjnev de continuïteit van de buiten-

landse politieke koers van de Sovjet-Unie onderstreept. Zijn toelichtingen inzake de zwaartepunten van de buitenlandse politieke strategie bevatten zowel offensieve alsook defensieve trekken. ‘Offensiv erscheint das aussenpolitische Konzept vor allem gegenüber Tendenzen’ die zich tegen de suprematie van Moskou binnen het Sovjetcommunistische imperium verzetten. ‘Zum Teil gilt das auch für die Rivalität mit der amerikanischen Supermarkt’. Defensief schijnt het buitenlands politieke concept tegenover de Chinese Volksrepubliek en Europa geformuleerd te zijn22 .

Discussie over het referaat van Brezjnev

Met de discussie over het referaat van Brezjnev onder leiding van Soeslov werd het XXIVe partijcongres voortgezet.

Als eerste sprak de partijleider van Moskou, Grischin. Hij was het met Brezjnev eens. Ook de tweede spreker tijdens het debat, de Oekraïnse partijleider Sjelest, keurde tot grote verrassing van de gedelegeerden het referaat van de algemene secretaris goed. Hij kondigde verder aan dat de industriële produktie van de Oekraïnse Sovjetrepubliek tot 1975 met 40% zal toenemen23. De derde spreker was de partijleider van Leningrad, de opvolger van de als ambassadeur naar Peking gezonden Tolstikov, Romanov. Aansluitend volgden de eerste-secretarissen van de Sovjetrepublieken Kazackstan en Wit-Rusland. De partijleider van Wit-Rusland, Masjerov, heeft Peking onverwacht scherp aangevallen. Zijn aanvallen op de Chinezen gingen veel verder dan die van Brezjnev. Hij maakte in tegenstelling tot Brezjnev geen melding van de noodzaak van herstel van goede betrekkingen met Peking. Maar verklaarde dat ‘de Chinese leiders zich te buiten gaan aan afschuwwekkende formules’ en de volkeren van de Sovjet-Unie belasteren24. Waarnemers in Moskou interpreteerden de relatief gematigde kritiek van Brezjnev op de Chinese Volksrepubliek als een verontschuldiging vooraf voor de veel fellere aanvallen uit de mond van Masjerov25. Hij sprak ook over het revisionisme van rechts en over de pretenties van hen die door invoering van het pluralisme nieuwe socialistische modellen willen vormen26.

Als eerste buitenlandse gast kreeg de eerste secretaris van de Noordvietnamese Arbeiderspartij, Le Duan, het woord. Hij heeft de warme ondersteuning en de grote waardevolle hulp van de Communistische Partij, van

de Sovjetregering en van de volkeren der Sovjet-Unie geprezen. ‘Diese Hilfe ist ein mächtiger Antrieb, der meine Landsleute und die Kämpfer unseres ganzen Landes zu noch grösseren Siegen begeistert’27.

Aangenomen mag worden dat Masjerovs veroordeling van het rechtse revisionisme slecht gevallen was bij de delegatie van de Italiaanse communisten. De plaatsvervangend algemene secretaris van de Italiaanse Communistische Partij, Berlinguer, verklaarde dat zijn partij ‘de Italiaanse weg naar het communisme wilde inslaan’.

Naar de woorden van Berlinguer kan internationale solidariteit ‘niet betekenen dat men het op alle punten met alle Partijen eens is’. Het proletarische internationalisme kan alleen maar worden verwezenlijkt op grond van de volledige onafhankelijkheid van de communistische partijen. Berlinguer waarschuwde ook voor wanverhoudingen binnen de communistische wereldbeweging die de handhaving van geregelde betrekkingen tussen de broederpartijen onmogelijk zouden maken. De Italiaanse communisten ‘gingen in übereinstimmung mit den konkreten verhältnissen Italiens vor und leisteten damit ihren Beitrag zur Entwicklung der sozialistischen Theorie, wobei sie vom Interesse der italienischen Arbeiter und des italienischen Volkes ausgingen’28.

Vervolgens heeft Gustav Husak gesproken, die zich volledig had aangesloten bij het Sovjet standpunt met betrekking tot de beoordeling van de situatie in Tsjechoslowakije in 1968. Deze internationale hulp had Tsjechoslowakije voor de burgeroorlog en voor de contrarevolutie bewaard. Zij had bovendien geholpen om de bereikte resultaten van de ontwikkeling naar het socialisme te verdedigen29.

De Roemeense partijleider Ceausescu liet tijdens het partijcongres andere geluiden horen. Niettemin bracht hij eerst ook zijn tevredenheid tot uiting over de verbeterde betrekkingen van zijn land met Moskou. Voorts verklaarde hij dat de ondertekening van het vriendschapsverdrag tussen Roemenië en de Sovjet-Unie tussen beide landen nieuwe perspectieven opende. Tegelijkertijd legde Ceausescu er echter de nadruk op dat Roemenië zijn betrekkingen met alle socialistische landen wilde verdiepen. Daarna maakte hij zijn toehoorders opmerkzaam op de omstandigheid dat de communistische partijen onder verschillende verhoudingen moesten werken. Met het oog op deze verscheidenheid kunnen gemakkelijk meningsverschillen ontstaan tussen de communistische partijen. De Roemeense Communistische Partij is tegen elke inmenging in de binnenlandse aangelegenheden van de andere socialistische landen. Volgens deze partij zou zo'n inmenging ver-

zwakking van het socialisme en ‘Kampfunfähigkeit’ tegenover klassenvijanden tot gevolg hebben. De Roemeense communisten erkenden het recht van elke communistische partij zijn politieke koers zelfstandig, in overeenstemming met de concrete situatie van zijn land, te bepalen. Tegelijkertijd bracht Ceausescu de bereidheid van zijn partij tot uitdrukking om met alle Europese staten economisch, cultureel en politiek nauw samen te werken30. De Hongaarse partleider Kádár oefende kritiek uit op de leiders van de Chinese Communistische Partij wegens hun tegen de Sovjet-Unie gerichte politiek. Volgens hem zou de voortzetting van dit beleid door Peking de communistische wereldbeweging en het zgn. anti-imperialistische front ernstig verzwakken. De Hongaarse communisten zullen de socialistische gemeenschap en het pact van Warschau trachtten te versterken en zij zullen ook op het gebied van de ideologische strijd tegen het linkse en het rechtse revisionisme met de Sovjet Communistische Partij nauw samenwerken. Tenslotte verklaarde Kádár vrijmoedig dat Hongarije ook een nauwe samenwerking zal nastreven op alle mogelijke gebieden met de kapitalistische landen31.

Edward Gierek verklaarde, dat de aanvallen van Peking op Moskou de eenheid van de broederpartijen met de Sovjet communisten nooit zullen kunnen verbreken. Voortzetting van deze aanvallen op de Sovjet-Unie zullen de Chinese partij in toenemende mate isoleren. Gierek sprak ook over de moeilijkheden van vorig jaar december in Polen, ‘die wir aber dank der inneren Kraft unserer Partei und der Hilfe unserer Freunde überwinden’32.

De plaatsvervangend algemeen secretaris van de Franse Communistische Partij, Georges Marchais, noemde China niet met name. Hij zei alleen dat het zgn. anti-Sovjetisme ‘ein Vergehen ist, ganz gleich, von wo er vorgetragen werde’33.

Walter Ulbricht was het natuurlijk met het referaat van Brezjnev volkomen eens. Volgens hem toonde deze rede aan, dat de ontwikkeling van de Sovjet-Unie en de overige socialistische landen een kwalitatief hoger niveau bereikt heeft. Aan Brezjnevs ‘vredesprogramma’ ontleende Ulbricht de internationale erkenning van de D.D.R. en de onaantastbaarheid van de in Europa bestaande grenzen.

Indien men de bijkomstige interpretaties buiten beschouwing zou willen laten, kan worden vastgesteld dat Ulbricht niet alleen het thema China stilzwijgend voorbij is gegaan, maar ook heeft vermeden de kwestie Berlijn

aan te roeren en de Bondsrepubliek, resp. de Duitse sociaal-democratie aan te vallen. Ulbricht attenteerde zijn toehoorders erop, dat hij behoorde tot de weinige nog levende communistische staatslieden die Lenin persoonlijk hebben gekend. Vervolgens kwalificeerde Ulbricht de leerstellingen van Marx, Engels, en Lenin als onveranderlijk richtsnoer voor het handelen van zijn S.E.D.: ‘Wir haben diese Lehre unter den konkreten historischen Bedingungen unseres Landes angewandt, aber das bedeutet absolut nicht irgendeinen besonderen deutschen Weg zum Socialismus’. Tenslotte verklaarde Ulbricht dat in de D.D.R. nu de opbouw van een socialistische Duitse natie plaatsvindt34.

Minister van defensie, maarschalk Gretschko, bevestigde voor het congres de loyaliteit van de strijdkrachten. Zij bevinden zich in voortdurende gereedheid om de bevelen van de partij uit te voeren. Hij polemiseerde ertegen, dat het Amerikaanse imperialisme aanspraak maakte op de rol van een ‘wereldpolitieman’. Als oefenplaats voor haar strategie hadden de Verenigde Staten Vietnam gekozen. Vietnam is echter ‘het kerkhof’ van de imperialistische militaire doctrine geworden. ‘Das Sowjetvolk stärkt seine Armee nicht zum Angriff, sondern zur Verteidigung des Sowjetstaates und der übrigen Länder der sozialistischen Gemeinschaft’, verzekerde Gretschko. ‘Aber unsere bewaffneten Streitkräfte sind immer bereit, einem Agressor auf dem Territorium zu bestrafen, von dem aus er die Grenzen unserer Heimat anzutasten wagt. In der Rüstung der Sowjetunion gibt es eine Waffe, die Mächtige Zerstörungskraft hat und jeden beliebigen Punkt des Erdballes bereichen kann’35.

De president van de Akademie der Wetenschappen, Keldysch, drukte namens de geleerden het congres de volle toestemming voor de binnen- en buitenlandse politiek van de Communistische partij uit. Keldysch eiste meer en betere computers, meer en beter uitgezochte wetenschappelijke kaders en wees op de ‘reusachtige mogelijkheden’ van de ‘rekentechniek’. Hij prees in het nieuwe vijfjarenplan de toenemende behartiging van de kernfysica, maar eiste tegelijkertijd meer aandacht en investeringen voor de ontwikkeling van de ‘elektroënergie’ en voor de atoomcentrales36.

Een voor de buitenwereld interessante rede op het partijcongres hield Gromyko. De Sovjet-minister van Buitenlandse Zaken kwalificeerde de verdragen van Moskou en Warschau als een wezenlijke bijdrage tot de normalisering van de Europese toestand. Gromyko verklaarde: ‘Das Inkrafttreten dieser Verträge, die Bereinigung der zwischen der Bundesrepublik und den sozialistischen Staaten Europas noch bestehenden Probleme,

die Einberufung einer gesammteuropäischen Sicherheitskonferenz und der erfolgreiche Abschlusz der Gespräche über West-Berlin sind alles wichtige Schritte, die auf dem Weg von einem Europa der Konflikte zu einem Europa dauerhaften Friedens getan werden müssen’37.

Ingaande op de betrekkingen van Moskou met Washington noemde de Sovjet bewindsman de agressie van de Verenigde Staten tegen de volkeren van Vietnam, Cambodja en Laos het gevaarlijkste en bloedigste militaire conflict sinds de Tweede Wereldoorlog. Verder meende hij, dat zonder directe steun van de Verenigde Staten de agressie van Israël tegen zijn Arabische buurlanden reeds zou zijn doodgelopen of vermoedelijk niet eens zou zijn begonnen.

Volgens Gromyko liet de Sovjet-Unie zich niet door imperialistische dreigementen of ultra-revolutionaire fraseologie intimideren. Zwakheid in het geval van een botsing met het imperialisme of ultra-revolutionaire aanstellerij is het marxisme-leninisme vreemd, waarmee de minister klaarblijkelijk op de houding van Peking zinspeelde. Een verdere indirecte zinspeling op de politiek van de Chinese Volksrepubliek scheen de afwijzing van de beschuldiging te zijn dat elke overeenkomst met de kapitalistische staten niet anders dan gekonkel is. Zulke beweringen waren volgens Gromyko een provocatie. De Sovjet-Unie heeft haar bilaterale betrekkingen met de kapitalistische landen op het Leninistische principe van vreedzame coëxistentie gebaseerd. De Sovjet-Unie en haar bondgenoten willen alle internationale problemen door vreedzaam overleg oplossen.

Evenals Brezjnev in het aan de buitenlandse politiek gewijde deel van zijn referaat gaf Gromyko de wens te kennen naar betere betrekkingen met China. Het was volgens hem bekend dat de Sovjetpartij aan de betrekkingen met China groot belang hechtte. Een verbetering van de wederzijdse betrekkingen zou voor de gemeenschappelijke strijd tegen het imperialisme en de agressie van buitengewoon belang worden. Het hangt echter, zei Gromyko tenslotte, van de Chinese leiders af in welke richting zich de betrekkingen tussen de Sovjet-Unie en de Chinese volksrepubliek zullen ontwikkelen38.

Brezjnevs week werd op het partijcongres met een slotbeschouwing door de algemene secretaris beëindigd. Vervolgens bevestigde het XXIVe partijcongres dat Brezjnev de machtigste man van de Sovjet-Unie en van de communistische partij was en een gerespecteerd opvolger van Lenin, Stalin en Chroesjtsjov.

6-4-71.


Vorige Volgende

Over dit hoofdstuk/artikel

auteurs


landen