Streven. Jaargang 24

[p. 88]

Forum

Christelijke contemplatie en oosterse ascese

Naar aanleiding van het boek van Yves Raguin Chemins de la contemplation - na de Chinese (1968) is nu bij Desclée een Franse editie verschenen - wijdde het Pinksternummer van La Vie catholique zijn hoofdartikel aan de vraag: waartoe dienen in de moderne wereld de monniken? De belangstelling voor de contemplatie begint vooral van de kant van jongeren toe te nemen. Er zijn mensen die in commune-verband God zoeken, en dat nog wel levenslang; groepjes mannen en vrouwen die het als een roeping zien hun leven met God te vullen: is het eigenlijk te verwonderen dat zij onze nieuwsgierigheid in hoge mate prikkelen?

Tegelijkertijd keert een generatie zich, moe gewerkt en onbevredigd door de geleverde energie, naar de eeuwenoude meditatietechnieken van het Verre Oosten. Vinden wij daar misschien heul tegen het activisme van de consumptiemaatschappij? Zouden wij onszelf daar kunnen hervinden?

Het boek van Raguin bevindt zich op de snijlijn van Westerse contemplatie (Antonius, Benedictus, Cassianus, Ruusbroec, Jan van het Kruis, Marie de l'Incarnation, tot en met Charles de Foucauld) en Oosterse meditatie. Jarenlange studie en werkzaamheid in China en Vietnam hebben de schrijver in staat gesteld die confrontatie ook te doorleven. Het boek is geen makkelijk reisverslag - wie verre reizen doet kan veel vertellen (kan ons soms nog meer vertellen), met name terug uit India - maar beschrijft etappe na etappe het proces van beschouwing dat de auteur kennelijk zelf heeft doorgemaakt.

In deze jaren ontdekt het Westen opnieuw dat de christelijke contemplatie veel gemeen heeft met spiritualiteiten van Oost-Azië. Beide peilen de grond die alles draagt en willen alleen gedijen in de totaliteit van mens en kosmos. De verhouding met het absolute beschouwen zij zelfs als fundament van alle menselijke relaties. Hun ideale gebedsmilieu is dan ook niet de microwereld van de binnenkamer of de beperkte vriendenkring, maar heel de schepping. Vooral het taoïsme benadrukt, met het christendom, dat de initiatie in dit beschouwend leven niet gebeurt doordat er een leer wordt uiteengezet, maar door het methodisch begeleiden van reeksen ervaringen. ‘Ontlediging’ en ‘eraring’ zijn sleutelwoorden voor alle mystiek.

Geen wonder dat Oost en West elkaar in dit opzicht bevruchten. Neemt het Oosten vooral denkpatronen over, het Westen put uit de contemplatieve verworvenheden van het Oosten. Zo signaleert\ Raguin al een Westers boeddhisme (zoals er ook al een niet-Chinees want West-Europees maoïsme bestaat). Zij kunnen elkaar ook corrigeren: de Westerse mystiek is hoopvol, het taoïsme kan de Westerse godsdienstigheid misschien van haar formuleer-zucht genezen.

Desondanks zijn er wezenlijke verschillen. Raguin noemt er een vijftal. Voor christenen is contemplatie niet mogelijk buiten Jezus Christus om; in tegenstelling tot Boeddha - ‘de Verlichte’ - is Hij de noodzakelijke middelaar. Want het christelijk godsbeeld is persoonlijk; de mens die de Vader van Jezus zoekt, lost niet op in het absolute, wordt er niet identiek mee, valt er niet mee sa-

[p. 89]

men, maar gaat met God communiceren, ontmoet Hem in liefde, van persoon tot persoon; terwijl de boeddhist het nirwana poogt te bereiken in een eenzaam proces van depersonalisatie, gelooft de christen dat God zich aan hem openbaart in een liefdesgroei. Opvallend zijn daarom in het Oosters gebed de Zen- en Yoga-technieken; zij brengen tot concentratie, evenwicht, zelfkennis of intens wereldbesef, bieden bevrijding, kosmisch gevoel, stellen in staat om het absolute te beleven; die methodes, praktijken, inspanningen kunnen de mens tot aan de grenzen van zijn bestaan voeren en zelfs een springplank worden naar christelijke mystiek. Maar deze blijft zelf een gave, een ‘genade’; de christen weet dat hij God niet kan bereiken maar dat God zich geeft; God geeft zichzelf te kennen, de mens kan niet zichzelf naar God opwerken; volgens de christelijke genade-opvattingen moet de mens uit zichzelf treden en zich persoonlijk overgeven aan God: mystiek veronderstelt minder ‘de werken’ dan ‘bekering des harten’. Zo weet de christen-mysticus eigenlijk niet meer van God dan iedere andere gelovige die met heel zijn hart gelooft, hij beseft alleen intenser hoe alles in God bestaat en hoe wij het leven van God zelf leiden, hij ervaart persoonlijk Gods aanwezigheid. Het geloof - dat de Kerkgemeenschap (medechristenen, gezag, traditie) via de H. Schrift uitstraalt - verlicht de gang van de christen; zijn subjectieve indrukken en ervaringen worden er door geverifieerd. Wie dus gelovig, dat is in helder besef, uit zichzelf treedt, ontmoet God van meet af aan; Raguin toont meermalen aan hoe de christen God niet slechts op het einde van de weg ontmoet, maar dat God hem vanaf het begin van de tocht zelf tegemoetkomt. Aan iedere serieuze christen geeft God zich te kennen. Het beslissende verschil tussen christelijke mystiek en Oosterse meditatie ligt dus in de uiterst persoonlijke relatie die al of niet beleden wordt. De christen houdt zich niet bezig met een ‘godsidee’ of met een theologisch uitgewerkte ‘Christusfiguur’, maar treedt in dialoog met ‘de Levende’ zelf (Luc. 24, 5; Openb. 1, 18; Mare. 12, 27).

Bergson zag indertijd nog andere nuances: ‘Uiteindelijk is mystiek een contactname en bijgevolg een gedeeltelijk samenvallen met de scheppingskracht die het leven aan de dag legt. Deze kracht komt van God, zo zij al niet God zelf is. De grote mysticus zou een individualiteit zijn die de begrenzing welke de materialiteit oplegt aan de soort, overschrijdt en die aldus het goddelijk handelen voortzet en doortrekt’ (zie onze Kerngedachten van Henri Bergson, pp. 107 en 49-51). Ofschoon de Oosterse mystici uitzijn op bevrijding, zelfverloochening en extase, missen zij vaak uitstralingskracht. De christen-mysticus - Paulus, Catharina van Siena, Franciscus van Assisi - leeft vanuit de scheppende emotie en geeft ook zijn medemensen deel aan de levensbron; hij is een ‘getuige’.

De geestelijke toenadering tussen Oost en West mag geen bagatelle heten, mits zij meer is dan een modeverschijnsel rond drugs, Beatles en de (Amsterdamse) Kosmos, of zelfs meer dan een serieus studieobject van reislustigen. Bevrijdt de christelijke contemplatie het Oosten van zijn uiteindelijke hopeloosheid, het besef van Gods tegenwoordigheid is beslissend gediend met meditatie-technieken die leiden naar de bronnen van ons bestaan.

F. Kurris s.j.

Waarschuwing aan de vakbonden

Engeland begint zich ernstig ongerust te maken over de macht van de vakbonden.

Dat één enkele vakbond de macht bezit om door middel van een havenstaking de voedselvoorziening van het hele land in gevaar te brengen is nog tot daaraan loe. De arbeiders hebben nu eenmaal het stakingsrecht en als het land door het gebruik van dit recht in moeilijkheden raakt, zijn zij zelf mede de dupe. Ernstiger echter is dat dezelfde vakbonden, die driftig op de barricaden klimmen zodra zij menen dat aan hun rechten tekort wordt gedaan, het met de

[p. 90]

rechten van de individuele arbeiders niet zo nauw nemen.

Dat is gebleken uit een zaak die onlangs werd behandeld door het Hof van Appèl, het hoogste Britse rechtscollege voor civiele procedures.

Een typograaf eiste van zijn vakbond schadevergoeding omdat deze bond zonder voldoende reden en zonder hem zelfs maar te horen zijn lidmaatschap vervallen had verklaard. De man werkte op dat moment bij een drukkersbedrijf in Manchester. Dit bedrijf had hem graag in dienst gehouden maar zag zich door de vakbond gedwongen hem te ontslaan. Anders zou zijn hele personeel in staking zijn gegaan omdat het een niet-vakbondslid te werk stelde. De man kon daarna ook nergens anders meer terecht, want overal vervolgde hem de vakbond - en bovendien was hij nog een kleurling!

Het Hof van Appèl is in zijn uitspraak uitzonderlijk scherp tegen deze praktijken van de vakbonden opgekomen. Wanneer het de bonden vrij staat een arbeider om het eerste het beste wissewasje zijn lidmaatschap te ontnemen, betekent dit in het ‘closed-shop’-systeem, dat zij naar eigen willekeur en zonder enige vorm van proces een mens kunnen beroven van zijn onvervreemdbaar en wettelijk erkend recht op arbeid. Zij kunnen de internationale verklaring van de rechten van de mens aan hun laars lappen als zij dat willen - en zij doen het. Zelfs op de meest schandelijke manier: op gronden die sterk aan rassendiscriminatie doen denken. Zij beroepen zich op hun statuten, waarin - in het onderhavige geval - stond, dat iemand van zijn lidmaatschap kan worden beroofd wanneer hij zes weken geen contributie had betaald. Het Hof verwierp ieder beroep op dergelijke bepalingen, die het immoreel achtte. Iemand kan door omstandigheden geheel buiten zijn schuld in achterstand raken met de betaling van zijn contributies; daarom mag hem zijn recht op arbeid nog niet worden ontnomen!

Behalve dat het Hof de betreffende vakbond tot een zware schadevergoeding en een zware boete veroordeelde (een vergoeding die nog meer dan verdubbeld zou zijn geworden als de vakbond intussen niet in verband met het hangende proces de man weer een permanent lidmaatschap had verleend) gaf het de vakbonden in het algemeen een uitzonderlijk strenge waarschuwing. Het Hof zou niet aarzelen, verklaarde het, om niet alleen in soortgelijke gevallen zware schadevergoedingen en boetes te blijven opleggen, maar ook een eind te maken aan dit soort praktijken door de statuten van de bonden onder de loep te nemen en die bepalingen die de vakbonden een arbitraire macht over fundamentele mensenrechten verlenen, daaruit te schrappen en ze te herschrijven.

Dat rassendiscriminatie de vakbonden niet vreemd is, weten wij uit Amerika. In Engeland gaat de rechter er nu tegen optreden.

Vege tekenen.

H.H.

Rijkdom uit de zeebodem

Dat er onder het oppervlak van de zee, in de zeebodem, rijkdommen zitten, is al lang bekend. 17% van alle ruwe olie komt uit de zeebodem en fikse gasbellen zijn er ook al in gevonden.

Maar wat zit er nog meer? Zitten er ertsen - en zo ja wat voor ertsen? Hoe veel? Wáár precies en hoe diep? Liggen zij op de zogenaamde continentale platten, die tot 200 meter diepte reiken en die naar internationale overeenkomst ter beschikking staan van de aangrenzende landen? Of liggen zij dieper en verderop en moeten zij dus beschouwd worden als eigendom van niemand of van iedereen? Wie mag ze dan gaan exploiteren, verondersteld dat het technisch mogelijk is ze te exploiteren? Degenen die het eerst over de technische middelen beschikken om erbij te komen? Moeten dan de minder ontwikkelde landen achter het net vissen?

Over al deze vraagstukken heeft zich gedurende de maand augustus in Genève een internationale Conventie gebogen, waaraan deskundigen van 42 landen deelnamen. Deskundigen die eigenlijk al moesten beginnen met te erkennen dat zij nauwelijks wisten waar zij

[p. 91]

het over hadden. ‘Wij weten meer van de hemelruimte dan van de zeebodem’ verzuchtte een hunner. Maar bezield van goede wil waren ze allemaal wel. Er werden tenminste druk plannen besproken om het verlenen van concessies tot het opdiepen van eventuele rijkdommen uit de zeebodem buiten de continentale platten toe te vertrouwen aan een soort internationaal lichaam, dat de concessiewinsten zou moeten verdelen over de onderontwikkelde landen, die aan de winning van deze rijkdommen nog geen deel konden nemen.

Allemaal nog academische discussies. Geen lucht- maar waterkastelen.

De grote vraag is wat er gebeurt als puntje bij paaltje komt en een of andere mogendheid of maatschappij de technische middelen binnen zijn bereik krijgt om aan de slag te gaan. Zal er dan nog veel van die mooie theorieën terechtkomen? De oliemaatschappijen en dat soort liefdadige instellingen beginnen nù al te waarschuwen dat het allemaal veel te veel zal gaan kosten en dat de arme landen (waar zij zo vréselijk bezorgd voor zijn!) er zich vooral niet te veel van moeten voorstellen. Dat zijn ándere dan academische discussies.

H.H.

Spanje op de weg terug?

Het is verre van gemakkelijk berichten uit Spanje op hun betrouwbaarheid te beoordelen en het is nog moeilijker zich uit die berichten een sluitend beeld te vormen van wat er bezuiden de Pyreneën gaande is.

Uit het weinige beschikbare materiaal echter meent de Economist toch enkele interessante conclusies te mogen trekken.

Twee tegengestelde tendensen tekenen zich volgens dit Londense blad duidelijk af. Aan de ene kant vertoont Generaal Franco de neiging om zijn land heel voorzichtig terug te loodsen in de moderne wereld. Aan de andere kant vertoont Spanje zelf steeds meer neiging om de generaal de tijd daartoe niet meer te gunnen en zelf uit te maken waar het heen wil.

Symptomen van het eerste acht de Economist de aanwijzing van Don Juan als ‘troonopvolger’ en de benoeming van Admiraal Carrero Blanco tot Vice-President. Het is vooral deze admiraal die met voorbijgaan van Franco's politieke aanhangers Spanje probeert los te maken uit zijn isolement en in te schakelen in het proces van de moderne technische ontwikkeling.

Symptomen van het laatste zijn:

- ten eerste de toenemende arbeidsonrust, waar generaal Franco klaarblijkelijk niet tegen opgewassen is. Hij heeft tenminste al enkele malen tegenover stakende arbeiders bakzeil moeten halen.

- ten tweede de harde aanpak van de rechterlijke macht tegen de corruptie, die onder Franco's ministers welig schijnt te tieren. Twee oud-ministers zijn al veroordeeld en tegen verschillende nog zittende ministers is een onderzoek gaande. O.a. tegen Sr. Gregorio Lopez Bravo, de minister van buitenlandse zaken, die met Europa over een handelsovereenkomst bezig is.

- ten derde de teleurstelling van de Falangisten, de aanhangers van Franco's officiële politieke partij, die door de Vice-President systematisch buiten de hangende beleidskwesties worden gehouden en nauwelijks meer een voet aan de grond krijgen in het moderniseringsproces van Spanje. De ontevredenheid van de Falange is zelfs reeds in het tot nu toe altijd erg volgzame, door Franco zelf aangewezen parlement, de Cortes, tot uiting gekomen.

- ten vierde het groeiend verzet van de bisschoppen tegen het Francoregime. In juli hebben de Spaanse bisschoppen, in conferentie bijeen, openlijk een beroep gedaan op de Regering om ver-reikende hervormingen door te voeren, meer vrijheid van vereniging en vergadering en volledig vrije vakverenigingen geëist.

Van vier kanten krijgt Franco dus nu de wind van voren. Van de arbeiders, de rechters, zijn eigen partijgenoten en de Kerk. Zal hij zich tegen deze wind inwerpen of zal hij hem in de rug nemen en zijn pas op de weg terug versnellen?

H.H.