Streven. Jaargang 23

[p. 959]

Politiek Overzicht

Internationaal

Zuid-Oost-Azië. Cambodja

Terwijl op de Parijse besprekingen over Vietnam geen enkele vooruitgang wordt gemaakt, de oorlog in Zuid-Vietnam zich voortsleept, de pogingen van Nixon om de strijd te Vietnamiseren, d.w.z. geleidelijk Amerikaanse troepen terug te trekken en hun taak te laten overnemen door Zuidvietnamese troepen, beurtelings als geslaagd en mislukt worden gekenschetst, de situatie in Laos onoverzichtelijker is geworden dan ooit en pogingen om een oplossing te zoeken door een nieuwe conferentie van de mogendheden die in Génève in 1954 en 1962 een regeling voor Indo-China tot stand brachten, tenslotte toch geen genade vonden in Russische ogen, daar men van mening was, dat een oplossing slechts bereikt kon worden door onderhandelingen tussen de drie partijen - rechtse, neutralistische en communistische, die zogenaamd samen de regering van nationale eenheid vormen, maar waaruit de communistische Pathet Lao zich reeds lang heeft teruggetrokken en het neutralistisch centrum zich steeds meer heeft vereenzelvigd met de rechtse elementen en er dus eigenlijk maar sprake zou kunnen zijn van onderhandelingen tussen twee partijen - is nu de brand overgeslagen naar het derde deel van het vroegere Franse Indo-China, Cambodja.

Evenals Laos is Cambodja van groot belang voor de aanvoer van manschappen en materiaal voor de Vietcong in Zuid-Vietnam; dit gebeurt niet alleen via de Ho-Tsji-Minh-route maar ook via de Cambodjaanse haven Sihanoukville. Bovendien biedt Oost-Cambodja - en speciaal diep in Zuid-Vietnam binnendringende landtongen - aan Noord-Vietnam en de Vietcong de gelegenheid voor wapenopslagplaatsen en zelfs zou hier het hoofdkwartier liggen van de in Zuid-Vietnam opererende troepen. Deze worden belangrijker naarmate de Amerikaanse en Zuidvietnamese troepen meer succes behalen.

Dit alles was minder prettig voor het Cambodjaanse staatshoofd, prins Norodom Sihanouk, die hoog opgaf van de neutraliteit van zijn land, die overigens ook in verdragen was vastgelegd. In zijn buitenlandse politiek trachtte hij voortdurend tussen alle partijen door te laveren, daarbij er wel voor zorgend, dat hij indien nodig zich nog altijd kon aansluiten bij een aan de winnende hand zijnde partij. Toen hij begin 1960 van mening was, dat de Verenigde Staten er niet in zouden slagen succes in Zuid-Vietnam te behalen, toonde hij

[p. 960]

toenadering tot Rusland en Peking-China en verbrak zelfs in 1964 alle relaties met Washington. Later, nadat Johnson de bombardementen op Noord-Vietnam had stopgezet, was hij van mening, dat de aanwezigheid van Amerikaanse troepen indirect Cambodja hielp bij het in stand houden van het machtsevenwicht in deze streken en dat wegtrekken van deze troepen de machtspositie van Peking-China gevaarlijk zou vergroten. Hij werd tevens bevreesd voor de stijgende invloed van de communisten in Cambodja tengevolge van de aanwezigheid van Noordvietnamese en Vietcong-troepen en begon te proberen de laatste er toe te bewegen zich vrijwillig terug te trekken; echter zonder succes. In bepaalde kringen rond Sihanouk vond deze politieke koorddanserij steeds minder waardering. Daarnaast waren er nog andere redenen om te proberen hem kwijt te raken; zo was zijn economische politiek geen succes en waren er klachten over corruptie aan het prinselijk hof. Toen hij in deze situatie een traditionele zet deed nl. het land verlaten (voor een reis naar Frankrijk) in de hoop dat hij de kans zou krijgen om in de daaropvolgende chaos als redder des vaderlands te kunnen terugkeren, schiep hij daarmee de kans voor premier Lon Nol en vice-premier Sirik Matik. Zij begonnen een actie tegen de aanwezigheid van Noordvietnamese en Vietcong-troepen, die leidden tot demonstraties tegen de ambassades van beide mogendheden in Phnom-Penh en tot afzetting van Sihanouk, die inmiddels in Moskou was gearriveerd en op het punt stond naar Peking af te reizen.

Het nieuwe bewind werd vlot door Washington erkend maar maakte vanzelfsprekend geen kans in Moskou, Peking en Hanoi. Dit laatste was ook het geval met het ultimatum aan Noord-Vietnam en de Vietcong; het werd wel gesteld maar er was geen enkele mogelijkheid om de eis kracht bij te zetten. Bovendien bleek Sihanouk nog steeds zeer populair onder grote delen van de bevolking en daardoor steeg de kans op een burgeroorlog. In dat geval zouden Lon Nol c.s. buitenlandse hulp kunnen inroepen, maar dan zou de onafhankelijkheid en de neutraliteit van Cambodja ook officieel niet meer bestaan. Het is mogelijk, dat als de Noordvietnamese schuilplaatsen inderdaad ernstig bedreigd zouden worden Hanoi - hoe ongaarne ook, omdat dit toch een zeer grote belasting zou zijn voor de beschikbare middelen - zal ingrijpen; daarnaast zouden de Verenigde Staten - het leger drong er reeds eerder op aan - kunnen ingrijpen om eens en voor altijd een einde te maken aan de aanvallen op Zuid-Vietnam vanaf Cambodjaans gebied. Een betere oplossing zou echter zijn een nieuwe conferentie van de veertien landen die indertijd het accoord van Génève tot stand brachten, maar pogingen van Engeland faalden tot nu toe.

Men bleef gissen hoe de Verenigde Staten op deze ontwikkelingen zouden reageren. Zou Nixon zich houden aan zijn opvattingen, die hij vorig jaar in Goeam onder woorden bracht tijdens zijn rondreis door Azië, volgens welke de Verenigde Staten het zouden vermijden rechtstreeks betrokken te raken in nieuwe conflicten à la Vietnam en de Aziatische landen in eerste instantie zichzelf moesten helpen? Of aan zijn dit jaar geformuleerde Nixon-doctrine, dat de Verenigde Staten niet de gehele verdediging van de vrije naties op zich

[p. 961]

kunnen en willen nemen, maar dat zij wel als bondgenoot willen helpen mits hun partners zich meer inspannen dan tot nu toe het geval is geweest?

In de gegeven situatie was het te verwachten, dat Lon Nol hulp zou vragen in de vorm van wapens en geld ook aan de Verenigde Staten. Maar militaire kringen aldaar achtten hulp alleen niet voldoende. Men had er reeds lang op aangedrongen om de Vietcong-aanvoerlijnen via Cambodja te vernietigen en meende nu een nieuwe kans hiervoor te krijgen. Daartegenover stond het verzet van verschillende invloedrijke senatoren, zowel republikeinen als democraten, die eveneens reeds lang aandringen op een de-escalatie van de oorlog in Vietnam en op spoedige beëindiging hiervan.

Op 1 mei maakte Nixon zijn beslissing bekend; Amerikaanse en Zuitvietnamese troepen waren een inval in Cambodja begonnen met een beperkt doel, nl. het aldaar gevestigde communistische hoofdkwartier te vernietigen; naar zijn schatting zouden daarmee ongeveer 2 maanden gemoeid zijn, waarna de troepen zich weer zouden terugtrekken. Hij verdedigde deze actie met te wijzen op de noodzaak eigen troepen in Zuid-Vietnam te beschermen tegen de voortdurende bedreiging uit het Westen. Zou hier een einde aan komen dan zou de vrede in Vietnam z.i. bespoedigd worden.

Principieel kunnen wij het niet anders zien dan dat de Verenigde Staten hier de neutraliteit van Cambodja schenden; dat zij dit doen met verwijzing naar het feit dat Noord-Vietnam dit reeds lang heeft gedaan, geeft hen niet het recht hetzelfde te doen. Zij schenden hier niet alleen de besluiten van de conferentie van Génève maar ook de beginselen van het internationaal recht. Daarmee ondergraaft Nixon de geloofwaardigheid van zijn streven naar vrede. Bovendien kan hij geen zekerheid geven, dat hij niet in een nieuwe guerillaoorlog - nu in Cambodja - verwikkeld raakt en de ervaringen met dit soort oorlogen zijn tot nu toe voor de Verenigde Staten allesbehalve gunstig geweest. Zijn mededeling, dat hij liever president is voor één ambtstermijn dan voor twee als de Verenigde Staten daardoor een tweede-rangsmogendheid zouden worden en hun eerste nederlaag zouden moeten erkennen, wijst niet alleen op het besef, dat zijn besluit hevig zal worden becritiseerd in eigen land, maar riekt ook verdacht veel naar een prestige-beslissing, waarmee dachten wij de wereldvrede allerminst is gediend.

De reacties op dit besluit waren verdeeld. Japan, Indonesië, Zuid-Korea en directbetrokken landen als Laos en Zuid-Vietnam keurden het goed. Dat Moskou, Peking en Hanoi fel reageerden was te verwachten. Den Haag bracht begrip op voor de beslissing en moest daar nodig haastig van kennisgeven; Frankrijk en Canada waren er niet gelukkig mee en Londen was het voor het eerst in de Vietnam-affaire volledig oneens met Washington; voor de Britse regering is er maar één oplossing mogelijk n.l. via een nieuwe conferentie van de landen van Génève, waartoe het mede-voorzitter Rusland voortdurend tracht over te halen.

In de Verenigde Staten zelf zijn zowel partijgenoten als politieke tegenstanders van de president het niet eens met het genomen besluit. Senator Fulbright, voorzitter van de Senaatscommissie voor buitenlandse zaken, en vele anderen

[p. 962]

met hem kunnen deze inval niet rijmen met de officiële de-escalatie-politiek; volgens hen stort Nixon zijn land in een onoverzichtelijk en gevaarlijk avontuur; tevens zijn vele senatoren des duivels omdat alles volkomen buiten hen om is beslist en zij voor een voldongen feit zijn geplaatst. Fulbright heeft nu aangekondigd de president te zullen uitnodigen voor de Senaatscommissie te verschijnen ter bespreking van zijn politiek; de laatste keer dat een president op deze wijze op de vingers werd getikt was in 1919, toen het Congres niet wenste mee te gaan met Wilsons volkerenbondsidee. Nixon reageerde positief, maar nodigde niet alleen de commissie voor buitenlandse zaken maar ook die voor de strijdkrachten uit om de Cambodjaanse crisis te bespreken; mogelijk hoopt hij bij de laatste meer begrip voor zijn besluit te vinden.

Communistisch China

Een dag na de geslaagde lancering maakte Peking bekend, dat het een kunstmaan in een baan rond de aarde had gebracht. Dit nieuws kwam niet geheel onverwacht maar maakte toch grote indruk. Niet om de kunstmaan maar wel omdat hieruit bleek, dat China nu ook over middelen beschikt om kernwapens naar alle delen van de wereld te transporteren. Dit feit heeft consequenties.

Allereerst voor de kwestie rond de bouw van het Amerikaanse anti-raketrakettensysteem; dit is immers ook bedoeld tgeen de dreiging van Chinese intercontinentale raketten en kon men zich tot nu toe nog koesteren in de mening, dat die dreiging nog in een ver verschiet lag, nu heeft men minder argumenten tegen de verklaring van Melvyn Laird, minister van defensie, dat China binnen afzienbare tijd chantage met kernwapens zou kunnen plegen. Grote indruk maakte het bericht verder in Moskou, waar men zich genoopt ziet midden in het zich al met al verscherpende ideologische conflict met Peking nu ook nog rekening te houden met een Chinese kernaanval op Moskou. Tenslotte zal de lancering van de kunstmaan haar invloed niet missen op de Amerikaans-Russische SALT-besprekingen over beperking van de strategische bewapening, die 16 april in Wenen hervat zijn. Men was juist tot de conclusie gekomen, dat deze besprekingen tot een bevredigend resultaat moesten leiden, daar beide grote mogendheden in staat zouden zijn de tegenstander door middel van een verrassingsaanval geheel uit te schakelen en dat er - bij ontbreken van bindende afspraken - een nieuwe bewapeningswedloop zou ontstaan, die mogelijk tot een allesvernietigende oorlog zou leiden. Wij wezen reeds eerder op de moeilijkheid, dat China buiten een eventuele regeling zou blijven, daar het niet aan de besprekingen deelnam. Dit niet gebonden zijn is nu alleen maar een ernstiger gevaar geworden en men moet er nu tevens rekening mee houden, dat zowel Rusland als de Verenigde Staten wel eens van mening kunnen zijn hun bewapening met het oog op China niet te kunnen beperken, waarmee een resultaat in Wenen bij voorbaat al onmogelijk zou kunnen worden bereikt.

5-5?'70.

J. Oomes