Streven. Jaargang 23

[p. 849]

Politiek Overzicht

Internationaal

Rhodesië

Het reeds jaren bestaande conflict tussen Groot-Brittannië en Rhodesië is in zijn laatste ontwikkelingsfase gekomen. Reeds op 20 juni 1969 was er een referendum gehouden, waarbij een grote meerderheid zich uitsprak voor een nieuwe grondwet en voor de proclamatie van de republiek. Deze grote meerderheid werd echter verkregen door de vrijwel volledige uitschakeling van de bijna 5 miljoen Afrikanen. Pogingen om via een veroordeling door de Veiligheidsraad invloed uit te oefenen op premier Ian Smith van Rhodesië faalden door gebrek aan eensgezindheid zoals reeds eerder economische sancties geen succes hadden gehad, doordat men er zich niet algemeen aan hield en van de Unie van Zuid- Afrika en Portugal gewoon niet verwacht kon worden, dat zij de sancties zouden toepassen. Eigenlijk kwam men niet verder dan een min of meer officiële veroordeling door secretaris-generaal Oe Thant op 21 juni 1969, waarin hij de Rhodesische beslissing volledig in strijd verklaarde met de beginselen van het Handvest; de methode en het resultaat een vorm van racisme noemde, dat door de grote meerderheid van de mensheid werd veroordeeld en dit alles een bedreiging van de vrede noemde. Daarmee veranderde echter niets in de houding van de Rhodesische regering in Salisbury en legde de V.N. eigenlijk slechts nog meer de nadruk op haar machteloosheid.

Het geringe effect bleek toen op 31 maart van dit jaar Rhodesië een republiek werd. Als voorlopig president trad Clifford Dupont, die reeds in 1965 benoemd was tot waarnemend gouverneur om de taak van de Engelse gouverneur, Gibbs, over te nemen, op, terwijl Ian Smith premier blijft. Op 10 april a.s. zullen ‘algemene’ verkiezingen voor een nieuw parlement worden gehouden en het is niet aan te nemen, dat de kleine blanke groeperingen, die het niet eens zijn met de gang van zaken veel in de melk te brokkelen krijgen.

Over verdere toepassing van economische sancties zal men wel blijven praten, maar grote invloed mag men daar toch niet van verwachten. Misschien iets meer van het verbreken van politieke contacten. Enkele staten besloten n.l. hun consulaten te Salisbury te sluiten en het nieuwe regime niet te erkennen. Italië ging daarbij het meest principieel te werk door duidelijk uit te spreken in het aannemen van de grondwet en het proclameren van de republiek een daad te zien van een minderheid ten koste van een grote meerderheid en dit te veroordelen als

[p. 850]

rassendiscriminatie. Ook de V.S. sloten haar consulaat, waarbij Nixon inging tegen de adviezen van vooraanstaande zakenlieden en vele Zuidelijke Congresleden en toegaf aan de visie van zijn minister van Buitenlandse Zaken, Rogers, die verleden maand een rondreis door Afrika maakte en daar kennis heeft gemaakt met de standpunten van diverse Afrikaanse leiders.

Een niet onverwachte tegenslag voor Ian Smith is de houding van de verschillende kerkgenootschappen. De gezamenlijke R.K. bisschoppen hebben geprotesteerd tegen de nieuwe grondwet omdat deze de mogelijkheid opent om de apartheid ook toepasselijk te verklaren op het onderwijs en de kerk. Zij worden hierin gesteund door de meeste kerkgenootschappen met uitzondering echter van de Nederduits Gereformeerde Kerk, die verbonden is met haar geloofsgenoten in de Z.-Afrikaanse Unie en daar in het gareel loopt van premier Vorster. Ook protesteren de bisschoppen tegen de voorgenomen landhervorming, die de apartheid bevordert en al het land verdeelt in 3 grote delen, waarvan met uitzondering van een nationaal gebied twee bijna even grote delen gereserveerd zijn resp. voor bijna een kwart miljoen Europeanen en voor bijna 5 miljoen Afrikaner De kerken zijn daarmee in een uiterst moeilijke positie gekomen, maar het is goed, dat men hier ondanks grote te verwachten moeilijkheden de waarheid zuiver durft te stellen. Hopenlijk zijn Ian Smith c.s. toch nog voor rede vatbaar.

Duitsland

Reeds enkele malen hebben wij gewezen op de pogingen van de regering Brandt om te komen tot een betere verstandhouding met de landen van het Oostblok. Brandt wist zich verzekerd van de steun van de West, bondgenoten en kreeg hiervan nog eens de bevestiging tijdens zijn verblijf in Parijs en Londen; onder de verschillende Europese problemen, die toen ter tafel kwamen, vormden de toetreding van Engeland tot de EEG en de Europese veiligheidsconferentie, waar Rusland op aan dringt, vanzelf de hoofdschotel.

Kernpunt in de betrekkingen tussen O. en W. vormt echter de verhouding tussen de BRD en de DDR. Zowel in Warschau als in Moskou kregen de onderhandelaars uit Bonn te horen, dat de sleutel tot succes in Pankow lag. En juist daar maakte Ulbricht moeilijkheden.

Op alle toenaderingspogingen antwoordde Ulbricht met de eis van volkenrechtelijke erkenning van de DDR als zelfstandige staat, maar Brandt stelde dat de DDR voor Bonn geen buitenland is, daar geheel Duitsland één natie is; hij legde meer de nadruk op verbetering van de intermenselijke betrekkingen tussen beide delen in de hoop zo tot verdere resultaten te komen.

Tijdens voorbereidende besprekingen chicaneerde Ulbricht herhaalde malen, zodat men zich kon afvragen of hij eigenlijk wel besprekingen wilde zelfs als deze tot erkenning van de DDR zouden leiden. Erkenning zou n.l. ook vrijere toegang betekenen tot het W. en Ulbricht zag de mogelijkheid, dat dit nadelig voor zijn regime zou kunnen zijn, daar hij nog altijd niet zo'n bijster vaste greep heeft op zijn onderdanen.

[p. 851]

Zo kwam de hele affaire in de lucht te hangen n.a.v. de reisroute van kanselier Brandt naar de afgesproken conferentie te O.-Berlijn. Pankow stelde, dat de heen- en terugreis niet mochten gaan via W-Berlijn zoals Brandt zich had voorgesteld, daar de kanselier daar niets te maken heeft; volgens de grondwet van de DDR is immers geheel Berlijn grondgebied van de DDR en wenst men dus niets te horen van W.-Duitse aanspraken op dit stadsdeel. Voorstellen van Bonn om dan in een andere O.-Duitse stad besprekingen te houden werden eerst afgewimpeld - waarschijnlijk omdat Ulbricht meende de bevolking van O.-Berlijn beter in de hand te hebben - evenals voorstellen om in Wenen, Helsinki of het eerst in Bonn samen te komen.

Ulbricht en zijn premier Stoph bleken echter grote waarde te hechten aan het feit, dat Bonn het eerst naar hen kwam en waarschijnlijk onder invloed van Russische druk - Gromyko zou tijdens zijn korte verblijf in Berlijn er op hebben aangedrongen geen voorwaarden te stellen, die a priori onaanvaadbaar waren en ook Ulbricht zal begrepen hebben, dat Moskou zaken met Bonn wil doen - verklaarden zij zich bereid om 20 maart besprekingen te voeren te Erfurt in O.-Duitsland, de plaats waar een goede anderhalve eeuw geleden een andere historische ontmoeting plaats had tussen Napoleon en Czaar Alexander van Rusland.

In tegenstelling met 1808, toen Napoleon er een grote show van maakte en de toen befaamde toneelspeler Talma liet optreden voor de gekroonde hoofden van Europa, hield men nu het geheel erg sober en liet men alle franje weg. Daar zorgde overigens een groot deel van de bewoners van Erfurt voor, die tegen de bedoeling van de regering aan Brandt zo'n hartelijk welkom bereidden, dat er overhaast tegen-demonstraties moesten worden georganiseerd.

Reeds tevoren had Brandt gewaarschuwd tegen al te hoog gestelde verwachtingen. Zoals hij na afloop zei was voor hem het belangrijkste geweest, dat premier Stoph en hij in direct contact hadden kunnen kennisnemen van elkaars meningen zelfs zonder gebruik te hoeven maken van een tolk. Toen hij in dit verband sprak van dezelfde taal hield hij rekening met het feit, dat dezelfde woorden in de mond van Stoph en in de zijne vaak een andere betekenis kunnen hebben, maar als ex-burgemeester van W.-Berlijn heeft Brandt ruimschoots de gelegenheid gehad om zich in de gedachtengang van zijn gesprekspartner te leren verplaatsen. Brandt was dan ook tevreden over het feit, dat afgesproken was om 21 mei a.s. opnieuw in Kassel (W.-D.) bijeen te komen. Pankow blijft als eis stellen de erkenning van de DDR, maar ondanks het feit, dat Brandt dit afwimpelde stemde Stoph toch toe in voortzetting van het gesprek. Beide partijen legden later een verklaring af in resp. de Bondsdag en de Volkskamer. In de eerste kwam scherpe kritiek van de zijde der CDU-CSU; vanzelfsprekend ontbrak in de andere alle kritiek.

West-Berlijn

Voor het eerst sedert 16 jaren zijn de V.S., Rusland, Engeland en Frankrijk op 26 maart weer bijeengekomen om te spreken over Berlijn in het gebouw van de

[p. 852]

voormalige bestuursraad van die stad. De besprekingen waren strikt vertrouwelijk maar men meent dat de W. grote drie hebben aangedrongen op grotere vrijheid voor het verkeer naar en van Berlijn en tussen de beide stadsdelen onderling. Van hun kant hebben zij voor de O.-Duitsers de gelegenheid opengesteld om op hun eigen paspoort naar het W. te reizen zonder het tijdelijk reisdocument, dat vroeger vereist was. Men houdt nu rekening met een eventuele Russische eis een einde te maken aan W.-Duitse politieke acties in W.-Berlijn in ruil voor vergemakkelijking van de toegang tot Berlijn.

Rusland

Sprekend over onderhandelingen met Rusland moet er rekening worden gehouden met mogelijke wijzigingen in de Russische regering. De tegenwoordige leiders Brezjnew en Kosygin schijnen fel becritiseerd te worden over de mislukkingen in de Russische economie. Het verzet zou komen van drie leden van het Politburo n.l. Sjelepin, vakbondsleider en reeds eerder aansprakelijk voor aanvallen op Brezjnew; Soeslov, de partij-ideoloog met grote invloed en de minder bekende Mazurov. Niet alleen de mislukkingen in landbouw en industrie, ook de wankele politiek van Rusland, waarbij Kosygin rechts en Brezjnew links georiënteerd is en het daaruit voortvloeiende compromis, worden fel gehekeld. Sjelepin werd beschouwd als de grote coming-man, leider van de jonge conservatieven, die in de liberalisering de oorzaak zien van de mislukking en die het Russische optreden tegen o.a. Hongarije en Roemenië veel te zachtzinnig vinden. Later werd gemeld dat Soeslov en Sjelepin ziek zijn; in hoeverre dit een parlementaire ziekte is mag u zelf uitmaken maar het dit jaar te houden partijcongres, waar o.a. beslist moet worden over mutaties in de top en over het nieuwe vijfjarenplan voor 1970-1975 is in elk geval uitgesteld. Voorlopig schijnen Brezjnew en Kosygin nog het heft in handen te hebben.

Voorlopig! want nu hebben drie vooraanstaande Sovjetgeleerden t.w. Sakharov, atoomgeleerde, de historicus Medvedev en de fysicus Toerchin een brief van 4000 woorden geschreven aan de Russische leiders, waarin zij naast economische ook sociale wantoestanden becritiseren. Zij wijzen er op dat van het inhalen van de V.S. geen sprake meer is en dat integendeel de achterstand veel groter wordt; de ontwikkeling in het onderwijs noemen zij schrikbarend en zij kritiseren het achterhouden van informatie over begane fouten, omdat deze ev. door vijandelijke propaganda zou kunnen gebruikt worden. Zij pleiten voor grotere vrijheid van de pers, voor de mogelijkheid om voortaan bij verkiezingen op meer dan een kandidaat te stemmen. Ook spreken zij over een meer reële aanpak van de kwestie Berlijn en over de erkenning van de rechtvaardige en redelijke resolutie van de Veiligheidsraad over het Midden Oosten. Het geheel doet sterk denken aan ideeën die in de eerste helft van 1968 in Tsjecho-Slowakije te voorschijn kwamen. Er is een roep om grotere vrijheid, om medezeggenschap, om doorvoering van de democratie geuit door mensen, die de Sovjet Unie hard nodig heeft en dus minder gemakkelijk aan de kant kan zetten dan een aantal schrij-

[p. 853]

vers. Niet dat zij spoedig hun wensen ingewilligd zullen zien! Want ook al zouden Brezjnew c.s. nu verdwijnen - nu zouden ook Podgorny en Kosygin ziek zijn, maar Brezjnew voelde zich sterk genoeg om zijn voorgenomen reis naar Hongarije te laten doorgaan - dan nog zullen hun opvolgers niets voelen voor liberalisatie. Zij zullen er echter op de duur niet onderuit kunnen. En deze te signaleren ontwikkeling leek ons toch belangrijker dan de wijzigingen, die zich intussen in Z.-O.-Azië voltrekken, waar nu in Cambodja een uitbreiding van het Vietnamconflict mogelijk is.

5-4-'70

J. Oomes