Streven. Jaargang 23

[p. 659]

Stemmen van jongeren
Editoriaal

Naast twee artikelen over democratiseringsmogelijkheden in de schoolgemeenschap, het ene over de sociale academie, het andere over het middelbaar onderwijs (een onderwerp waarop wij beslist nog terug moeten komen, want wat hier en daar in het middelbaar onderwijs op gang is gekomen, is voor de toekomst misschien nog belangrijker dan wat aan de universiteiten gebeurt), komen in dit nummer ook twee jonge universitairen aan het woord, ‘jonge volwassenen’. De ene, een student in de geneeskunde, levert vanuit een visie op zijn beroep een stuk maatschappijkritiek; de andere, een student in de geschiedenis, betoogt: maatschappijkritiek is niet alles. De ene hebben wij zelf gevraagd: wij wilden de achtergronden kennen van een studentenactie (studenten geneeskunde die zich verzetten tegen het feit dat zij als arts te veel geld gaan verdienen!); de andere heeft zich zelf aangeboden, een beetje uitdagend: ‘duidelijk een produkt van een jonge geest, u zult het wel niet opnemen, maar waarom laat u zo zelden echt jonge mensen aan het woord?’. Beider standpunt zal eenzijdig genoemd worden en reactie uitlokken - hopen we. Maar beide standpunten lijken ons bijzonder waardevol, vooral in hun ogenschijnlijke tegenstrijdigheid: ‘ik wil dat mijn beroep maatschappijkritisch wordt’ tégen ‘maatschappijkritiek is niet alles’.

De ene studentenbeweging tégen de andere? Liever zouden wij spreken van een dialectiek, een spanning die wij niet graag zouden missen. Een ogenblik hebben wij eraan gedacht het stuk over ‘De andere studentenbeweging’ een andere titel te geven: ‘Gedachten van een jongeman’. Omdat wij juist op hetzelfde ogenblik in De Groene (21.2.70) een artikel opmerkten onder de titel ‘Gedachten van een oude vrouw’. Het zou zo leuk geweest zijn die twee naast elkaar te zetten. Want in een ander verband (het kunstenaarsprotest) en uiteraard vanuit haar eigen achtergrond en ervaring brengt Jeanne van Schaik-Willing precies dezelfde gedachte onder woorden: maatschappijkritiek is niet alles. Maatschappij en leven zijn niet gelijk, er bestaat een ruime marge tussen het een en het ander. Tegenwoordig is maatschappijkritiek en -hervorming alles wat de klok slaat. Maar wie zich daartoe bepaalt, gaat misschien aan kostbare facetten van het leven voorbij, dreigt het leven te reduceren tot het harnas ervan.

Verzet tegen die reductie, verlangen naar leven dat meer is dan maatschappij, zorg voor andere momenten van de menselijke werkelijkheid dan de politieke, vrees dat die in het contestataire progressisme verdonkeremaand of verdrongen worden: gemakkelijk wordt gezegd dat dat allemaal soude s

[p. 660]

wijsheid is, een wijsheid van het heimwee. Het is goed dat eens gezegd wordt dat ook jongeren ermee bezig zijn, dat het ook een wijsheid van de toekomst is. De spanning tussen maatschappij en leven is namelijk niet dezelfde als die tussen de generaties, ze bestaat al zo lang als mensen georganiseerd samenleven, en van de manier waarop ze gezien, beleefd, uitgehouden wordt, hangt de kwaliteit van dat samenleven altijd weer af. We kunnen daarbij terugdenken aan ‘de smart van de tegenstellingen’ waarover Paul Ricoeur het heeft in zijn opstel over sMedemens en naaste s¹: ‘het gevecht dat de “korte” relaties van persoon tot persoon en de “lange”, via instituties verlopende relaties met elkaar voeren, zowel op het vlak van ons persoonlijke leven als in het leven van sociale groeperingen’. De eerste zijn de relaties tot de ‘naaste’, onafhankelijk van iedere maatschappelijke bemiddeling; de tweede, die tot de ‘medemens’ of ‘socius’, via de maatschappelijke bemiddeling. De eerste zijn intiem, subjectief, exclusief; de tweede zijn abstract, maar kunnen meer mensen omvatten. Wij moeten leren zien dat het twee gezichten zijn van eenzelfde liefde, leren zien dat het thema van de naaste, de persoonlijke bewogenheid en liefde, aan de maatschappelijke verwerkelijking een eigen intensiteit en uiteindelijk haar intentie verleent; dat de maatschappelijke verwerkelijking het thema van de naaste zijn hele uitgebreidheid en reikwijdte garandeert.

Terecht kunnen wij zeggen: de parabel van de Barmhartige Samaritaan, waarop christenen zich zo graag beroepen, gaat niet ver genoeg als zij het niet brengt tot een sociaal-economische analyse van de maatschappelijke wanorde, tot een wetenschappelijke maatschappijkritiek; beter dan individueel medelijden is maatschappelijke inzet om de weg van Jeruzalem naar Jericho te verbeteren, zodat geen struikrovers meer mogelijk, geen barmhartige Samaritanen meer nodig zijn. Maar met wegen door woestijnen kunnen we ook van het leven een woestijn maken: een maatschappij waarin het geen leven meer is, waarin van alles verstikt wordt wat de mens nodig heeft als lucht. Nodig als lucht is ook verwondering en vertedering, deernis en ontroering, vreugde en verdriet waar niets aan te doen is, raadsel en mysterie, persoonlijk plezier en persoonlijke bekering. Maar ook ‘de verticale dimensie van het leven’, ‘de verhouding tot de Andere.... misschien zelfs tot God’. Wij kunnen niet doen alsof dat allemaal lucht is. Wij geloven dat je heel goed aan maatschappijkritiek kunt doen zonder evangelie. Wij geloven dat je niet evangelisch (en sreligieus s) kunt leven zonder aan maatschappijkritiek te doen. Maar de radicale maatschappijkritiek van het evangelie zegt juist: maatschappijkritiek is niet alles.

Frans Van Bladel

1 P. Ricoeur, Politiek en geloof, Ambo, Bilthoven, 1968, pp. 18-31. Citaat op p. 25.