Streven. Jaargang 23

[p. 514]

Politiek Overzicht

Internationaal

Europese Economische Gemeenschap

Het is bekend, dat ex-president de Gaulle de EEG elk supra-nationaal karakter wenste te ontzeggen en de gemeenschappelijke markt slechts onderworpen wenste te zien aan de diverse regeringen, waaronder de Franse dan de boventoon moest voeren. Daar hij het niet waarschijnlijk achtte dat Engeland zich met een dergelijke ondergeschikte rol tevreden zou stellen, weigerde hij zelfs onderhandelingen over toetreding van Engeland te voeren en boycotte hij alle bijeenkomsten van de Zes, daarmee elke besluitvorming onmogelijk makend. Deze houding van Frankrijk werd door de vijf anderen wel openlijk becritiseerd maar voor enkelen van hen was het optreden van Parijs niet onaangenaam, omdat zij nu zelf hun angst voor een ontwikkeling in de EEG die niet met hun eigen nationale belangen strookte, konden verbergen achter de starheid van de Gaulle. Zo is er tot op heden nog geen gemeenschappelijke muntpolitiek en is van de pogingen om de belastingen in de diverse aangesloten landen enigszins vergelijkbaar te maken nog weinig terecht gekomen. Ook voor het grootste probleem - de landbouw - was nog geen oplossing gevonden; pogingen om te komen tot een markt met praktisch gelijke prijzen voor de meeste produkten, waartoe anderhalf jaar geleden besloten was, gingen de mist in door de Franse devaluatie en de Duitse revaluatie; talrijke marginale bedrijven, vooral in Frankrijk, werden door subsidies kunstmatig op de been gehouden met als gevolg een grotere in plaats van een kleinere produktie. De Duitse Bondsrepubliek droeg een belangrijk deel (meer dan een kwart) van de daarmee verbonden kosten en pleitte voor betere regelingen, maar het was alleszins begrijpelijk, dat Parijs - of dat nu de Gaulle was of Pompidou is - weinig er voor voelde zijn toch al ernstige moeilijkheden nog te vermeerderen met de ontevredenheid van zijn boeren.

Ook begrijpelijk van nationaal standpunt bezien is het, dat Pompidou probeert zijn zin te krijgen op landbouwgebied in ruil voor tegemoetkoming inzake de toetreding van Engeland tot de EEG. De Duitse bondskanselier, Brandt, zette zich de laatste tijd sterk hiervoor in en voerde een eigenaardig argument aan voor zijn verlangen: de Duitse economische macht is de laatste jaren zo sterk gegroeid, dat bij de Duitsers wel eens de neiging zou kunnen opkomen om deze te gaan vertalen in politieke macht; wetend dat dit bij zijn partners en elders - Moskou en de Warschaupactlanden - niet goed zou vallen, vraagt

[p. 515]

hij als het ware om te worden afgeremd; als Engeland wordt toegelaten kan er weer gesproken worden van een redelijk tegenwicht tegen Duitse overheersing!

Zolang de Gaulle aan de macht was kon er weinig voortgang in de Europese eenheid zijn, maar na zijn aftreden verwachtte men van Pompidou toch wel grotere inschikkelijkheid. Inderdaad suggereerde hij in juli op zijn eerste persconferentie een topconferentie der Zes om de problemen te bespreken en kort daarop stelde zijn minister van buitenlandse zaken, Schumann, voor deze in Den Haag te doen houden. Het duurde nog wel enige tijd voor dat het zover was. Speciaal van Nederlandse zijde waren er nog al wat bezwaren, vooral tegen het feit dat de voorzitter van de Commissie van de Europese gemeenschappen, Rey, deze topconferentie niet zou mogen bijwonen, tengevolge waarvan er volgens de Nederlandse opvatting alleen algemene politieke onderwerpen zouden ter sprake komen en er wat betreft de toelating van Engeland weinig positiefs zou kunnen gedaan worden; ook drong Den Haag er op aan, dat deze topconferentie spoedig moest worden gevolgd door een bijeenkomst waarop ook Engeland aanwezig zou zijn. Na enig heen en weer gepraat kwam men tot overeenstemming, maar Frankrijk bleef zich verzetten tegen de vaststelling van een datum voor een conferentie tussen de Zes en de vier kandidaatleden: Engeland, Ierland, Denemarken en Noorwegen. Ook bleek, dat het Franse standpunt, dat de Europese Gemeenschap eerst haar eigen interne problemen volledig opgelost moest hebben voor er sprake kon zijn van onderhandelingen over toetreding van nieuwe leden, onveranderd was gebleven.

De conferentie werd tenslotte op 1 en 2 december in Den Haag gehouden en men was algemeen overtuigd dat Europa weer een kritieke fase doormaakte, waarin weer alles afhing van de houding van Frankrijk. Pompidou bleek prioriteit te blijven geven aan de interne voltooiing en speciaal aan de kwestie van de landbouwfinanciering en bleef vaag t.a.v. Engeland, terwijl Brandt het te verwachten pleidooi voor Engelands toetreding hield en weinig goede woorden overhad voor de huidige financiering van het landbouwbeleid. De besprekingen verliepen niet vlot maar de eindindruk was toch wel, dat Frankrijk akkoord ging besprekingen met Engeland en anderen te openen en dat dit zonder een juiste datum te noemen toch in de eerste helft van '70 zou moeten gebeuren.

En hiermee is de kwestie van Engelands toetreden gedeeltelijk verlegd. Nu Frankrijk zijn verzet lijkt te hebben opgegeven, is het de vraag of Engeland nog wil.

Ongetwijfeld is Brandts bovenvermelde redenering flatteus voor Engeland; de Engelse handelsbalans is verbeterd en de positie van het pond is sterker geworden, zodat inderdaad Engeland een tegenwicht kan vormen. Maar daar staat tegenover, dat naarmate de Engelse positie verbeterd is, de bereidheid van Engeland om toe te treden is afgenomen. Engeland heeft Europa nodig maar het omgekeerde is ook het geval en de tijd dat Engeland tot elke prijs bij de EEG wilde is voorbij; Londen is bang voor een geweldige prijsstijging als gevolg van de toetreding en dit is voor een labour-regering in moeilijkheden -

[p. 516]

tussentijdse parlementaire verkiezingen vallen nog al eens ten nadele van Wilsons partij uit - slecht aan de kiezers te verkopen. Ook voelt Engeland weinig voor de oorspronkelijk bedoelde politieke eenheid in de EEG, maar door de veranderde politieke verhoudingen in Europa is het streven hiernaar al op de lange baan geschoven, zodat dit punt van minder directe betekenis is geworden. Een economische samenwerking met Europa biedt echter ook grote voordelen, mits er een ruimer standpunt wordt ingenomen dan vroeger en men niet alleen rekening houdt met het Franse belang. Europa met zijn 240 miljoen mensen zou een belangrijke rol kunnen spelen tegenover Rusland en de Verenigde Staten en zou dan ook weer een sterke politieke plaats kunnen innemen, hetgeen ook voor Engeland uiterst belangrijk is. Het is nu maar de vraag of een Engelse regering in staat is het parlement ervan te overtuigen dat het nuttig kan zijn om enige jaren de nadelen van samenwerking te dragen om later de veel grotere voordelen in de wacht te slepen.

NATO en Warchaupact

Begin december werd in Brussel de najaarsconferentie gehouden van de NATO, terwijl bijna gelijktijdig in Moskou de landen van het Warschaupact bijeenkwamen. Beide conferenties behandelen voornamelijk de mogelijkheden om te komen tot verdere verbetering van de betrekkingen tussen Oost en West, nu Bonn het non-proliferatieverdrag heeft ondertekend en bovendien de Helsinki-besprekingen van SALT tenslotte hebben geleid tot een overeenkomst om over te gaan tot definitieve onderhandelingen in Wenen.

In Brussel was het voornaamste agendapunt de oproep van de Warschaupactlanden dd 31 oktober om een Europese veiligheidsconferentie te houden in het eerste halfjaar van '70; zij verklaarden er geen bezwaar tegen te hebben, dat de Verenigde Staten en Canada er als toehoorders aanwezig zouden zijn, maar de eigenlijke bedoeling van Moskou was toch wel via het garanderen van de status quo in Europa de Europese NATO-leden er van te overtuigen, dat de aanwezigheid van de Verenigde Staten in Europa niet meer noodzakelijk was en Europa zo te isoleren. Het was te verwachten dat Washington zich over deze ontwikkeling zorgen maakte en dat men zich afvroeg of de Sovjet-intenties te vertrouwen waren. De Verenigde Staten-vertegenwoordiger op de conferentie, minister Rogers, suggereerde daarom, als bewijs van oprechtheid, van Moskou een verbetering te eisen van de verbindingen met West-Berlijn en te praten over wederzijdse troepenbeperkingen in Europa. Tenslotte overheerste toch de overtuiging, dat het goed zou zijn op het voorstel in te gaan, maar dat de conferentie deugdelijk moest worden voorbereid en redelijke kans op succes moest bieden; verder moesten de Verenigde Staten en Canada van begin af aan als volwaardige leden deelnemen en had men geen bezwaar tegen de deelname van de DDR, mits dit niet als een officiële erkenning werd beschouwd. De Europese landen werden tot dit besluit ook gebracht door de hoop op verbetering van de betrekkingen met het Oosten tengevolge van de nieuwe richting in de buitenlandse politiek van Bonn, waar men probeert de handels-

[p. 517]

en politieke betrekkingen met de diverse landen van het Oostblok te verbeteren. Brandt, die van begin af aan een veel betere pers in Rusland heeft gehad dan zijn voorganger Kiesinger, probeert door bi-laterale contacten dit doel te bereiken; ter voorbereiding hiervan ondertekende hij niet alleen bovengenoemd non-proliferatieverdrag maar heeft hij ook laten blijken bereid te zijn de grenzen van het Duitsland van 1938 - München - als onjuist te beschouwen; tevens heeft hij laten doorschemeren minder afwijzend te staan tegenover de erkenning van de Oder-Neisse grens, waardoor hij de mogelijkheden tot contact met Tsjecho-Slowakije en Polen vergrootte. Hij neemt zodoende de angst voor een revanchistisch Duitsland weg, die een belangrijk bindmiddel vormt voor de landen van het Warschaupact.

Dit alles is minder prettig voor de DDR en Ulbricht heeft dan ook zijn uiterste best gedaan om deze ontwikkeling tegen te gaan; hij ging eerder naar Moskou om te proberen Russische steun te krijgen voor zijn eis dat de Warschaulanden gezamenlijk zouden moeten onderhandelen met Bonn en daarbij uit moesten gaan van de volkenrechtelijke erkenning van de DDR. Veel succes heeft hij blijkbaar niet gehad; zijn partners hechten meer waarde aan de verbetering van de handelscontacten met het welvarende West-Duitsland dan aan de politieke belangen van Oost-Berlijn, dat nu bovendien nog moet vrezen een belangrijk afzetgebied in Oost-Europa te verliezen uitgerekend aan het Westelijk deel van Duitsland. Het slotcommuniqué van Moskou bleef vaag maar gaf toch te verstaan, dat er geen bezwaren waren tegen bi-laterale besprekingen der leden met Bonn. Contacten tussen Moskou en Bonn zijn reeds gelegd.

Griekenland

De militaire junta, die in april '67 de macht in Griekenland in handen nam, is herhaalde malen beschuldigd van schending van de rechten van de mens en van democratische vrijheden, b.v. de persvrijheid. Ook na de mislukte coup van Koning Constantijn in december van dat jaar, toen kolonel Papadopoulos als sterke man op de voorgrond trad, kwam hierin geen verandering en bleven de klachten bij de Raad van Europa binnen komen. Hoopte men aanvankelijk op geleidelijk herstel van de parlementaire democratie, bij herhaalde onderzoekingen bleek daar weinig van terecht te komen en even herhaaldelijk werd er in uitgebrachte rapporten op aangedrongen om, indien de Griekse regering niet binnen een bepaalde termijn tot herinvoering van een democratisch stelsel zou overgaan, Griekenland als lid van de Raad van Europa te schorsen. Deze suggestie werd door de Raadgevende Vergadering overgenomen en voorgelegd aan het comité van ministers.

Pogingen om langs verschillende wegen druk op de Griekse regering uit te oefenen hadden geen succes en werden van Griekse zijde beantwoord met dreigementen van een economische boycot tegen landen die zich voor schorsing zouden uitspreken. Blijkbaar rekende Papadopoulos er op, dat de Verenigde Staten wel ten zijnen gunste zouden interveniëren, daar Griekenland in NATO-verband niet te missen zou zijn. Inderdaad verklaarde Washington zich

[p. 518]

bereid de wapenleveranties aan Athene weer te hervatten, maar dit kon niet voorkomen dat in het op 12 december bijeengekomen ministerscomité van de Raad van Europa een zo grote meerderheid voor schorsing van Griekenland bleek te zijn, dat de vraag of hiervoor een eenvoudige of een twee-derde meerderheid nodig was zelfs niet gesteld hoefde te worden. Toen bleek dat 12 van de 18 landen voor schorsing waren, hield de Griekse regering de eer aan zich en trok zich uit de Raad terug. Officieel blijft het nog tot eind '70 lid, maar aangenomen wordt dat het met onmiddellijke ingang geen deel meer zal nemen aan de activiteiten. Zou de Griekse regering dit wel doen, dan zou alsnog een schorsingsbesluit kunnen genomen worden, dat uitsluiting terstond tengevolge zou hebben. Men hoopt dat het isolement waarin de junta nu is terecht gekomen, de herinvoering van een parlementaire democratie zal bespoedigen, zodat Athene weer kan worden toegelaten. Daarnaast acht men de veroordeling van Griekenland ook van belang, omdat de Raad nu een bewijs geleverd heeft, dat er ernst wordt gemaakt met de verdediging van de democratische vrijheid.

11-1-1970

J. Oomes