Streven. Jaargang 23

[p. 227]

Een prognose voor de winter
Editoriaal

Wat valt er nog te zeggen nu de bomen hun bladeren verliezen en de hemel wordt afgedekt door monotone wolkenvelden, waaruit tot april 1970 allerlei neerslag valt te verwachten?

Was het optreden van Gerard Karel van het Reve op een van die zeldzame herfstavonden in 1969 een halte ‘Op de weg naar het Einde’ of kwam hij ‘Nader tot U’?

Wat valt er nog te zeggen, nu de reacties binnenstromen? Is het niet begrijpelijk - en wellicht terecht - dat nogal wat mensen een afkeer hebben van Gerards winkel en etalage? Is zijn succes - behaald met zulke vreemdsoortige middelen - wellicht een teken dat we terecht zijn gekomen in de dagen van Breughel, Jeroen Bosch en Rabelais? Kerken slepen zich weer voort van concilie naar synode, terwijl de mensen naakt achterblijven met hun twijfel, gramschap en onbedwingbare verlangens naar herkenning en liefde. Overal scheurt de aarde open en worden tradities van nog geen tien jaar geleden als een oude jas aan de voddenboer gegeven. En nu in deze dagen beleven wij het echec van de verkondigers van een betere wereld. De ‘gewone’ man - op wiens conto deze vivisecties werden voltrokken - ruikt onraad. Hij voelt instinctief, dat de met elkaar vechtende elites hem ook nu nog behandelen als object van manipulatie. Als in onze dagen dit niet leidt tot een maatschappelijke verwarring - zoals in de late middeleeuwen en ten tijde van de reformatie - dan komt dat wellicht omdat de stabiele welvaart uitwegen biedt. Velen vinden in de caravan en de gehalveerde werkweek een compensatie. En men kan dit niet al te onredelijk vinden.

Wij zitten met verwarring. Met een kloof ook tussen een elite die broeit van creativiteit, en mensen die voortgaan in de doolhof waarom zij niet gevraagd hebben. Binnen dat decor zit Gerard Karel van het Reve, binnen dat decor zitten wij allemaal.

Wat valt er nog te verwachten nu de bomen hun bladeren verliezen en het voorjaar nog niet nabij is? Waarschijnlijk alles wat klein, gevaarlijk, onheus en onbedwingbaar is aan ieder van ons - oogappels van de Eeuwige Schepper. Maar wij moeten er wellicht aan wennen, dat hij ons meer alleen laat dan ons lief is, als wij strijden om behoud, succes, respect en zekerheid. En dat hij ons wellicht meer nabij is dan wij denken als wij er uit

[p. 228]

liggen en paria zijn geworden. En dat wij meer paria zijn dan gelegen komt.

Deze week stond ik op de markt in Laren. Een vrouw kocht slangeleren schoenen omdat zij een slangetas had gekregen van de vriend van haar man, die door haar echtgenoot promotie had gemaakt. In een cafetaria, die men daar thans ook aantreft, at iemand vier zakjes frites, hoewel hij 's middags behoorlijk gegeten had. Op het middenveld - vlak voor de oude kerk, waar in de Paastijd Johannes Bach wordt gezongen - riep een vrouw ‘God is mijn vriend’. Zij werd door een wagen van de G.G.D. opzij getoeterd, want bij het Gooisch Kinderziekenhuis was een kleine zelfstandige met zijn bestelwagen in de berm gedrukt. Kinderen speelden op een open stuk terrein, waar Albert Heyn parkeergelegenheid maakt voor de nieuwe consument. Toen schoot mij de slotzin uit ‘Op weg naar het Einde’ te binnen:

‘Veel troost is er niet. O, lieve, lieve mensen, ik houd van U, en ik omhels U allen hartstochtelijk, ondanks de geduchte afstand. Laten we elkaar niet haten, maar, integendeel liefhebben, gezamenlijk op de Dood wachten, en het ons in de tussentijd aan niets laten ontbreken’.

Wat valt er nog te zeggen - bij al die geduchte afstanden tussen mensen, machten en structuren? Nu, op dit moment, waarop wij op het voorjaar hopen? Veel troost is er niet. De hofnar is onze wijsgeer geworden, want de heiland hebben wij zoek gemaakt. Van mijn kant weet ik dat hij het niet kan zijn die mij vanaf die kitsche zetel in de kerk van pastoor Wortmann de verwarring bewust maakte. Maar wat blijft mij, als ik weet dat Rome en Amsterdam - en Hanoi en Washington - niet op een dag elkaar kunnen begrijpen.

Ik denk mij zelf. En onszelf. En niet de onmacht. En niet de nieuwe utopia's. Ik denk de stille overtuiging dat wij meer zijn dan wat er aan kreupele systemen door ons is neergezet. En dat de kreupele dichtbij het verlossend teken kan staan. Zo leerde ik dat eens op school en later in de kerk en nu lees ik het overal.

Ik kan niet nalaten met mij mee te dragen dat fluister-lied -

‘Nu weet ik, wie gij zijt,

de jongen die ik eenzaam zag te Woudsend en daarna,

nog op dezelfde dag, in een kafee te Heeg.

Ik hoorde mijn Moeders stem.

O Dood, die waarheid zijt: nader tot U’.

Neemt mij dat met kwalijk. Het leven is soms te weerbarstig voor de leer. Doch met U blijf ik hopen dat ook na Amsterdam en Hanoi de Vader ons zal binden in zijn eenheid. Die eenzaam is, maar wel voor allen.

Theo P.M. de Jong