Streven. Jaargang 23

[p. 78]

Politiek Overzicht

Internationaal

Verenigde Staten

De nu levende mens is getuige geweest van een gebeurtenis waarvoor hij eigenlijk geen woorden heeft en waarvan de belangrijkheid nauwelijks geschat kan worden en moeilijk te overschatten is. Er werd dan ook slechts in cliché's gesproken en geschreven over het feit dat voor het eerst een mens op de maan was geweest. Of Neill Armstrong zelf nu sprak over een geweldige sprong voor de mensheid of president Nixon het een immens feit noemde, niemand kan bij benadering aangeven hoe groot de sprong is die de V.S. op 21 juli van dit jaar maakten toen eerst Armstrong en kort daarop Aldrin op de maan aankwamen en daar twee uren bleven, terwijl Collins om de maan bleef cirkelen om de terugkeer mogelijk te maken. Ook deze terugkeer verliep gunstig en miljoenen mensen konden via rechtstreekse televisie-uitzendingen getuige zijn van deze succesrijke maanreis. De prestigeslag met de S.U. was door de V.S. gewonnen. Kort nadat president Nixon de terugkeer der astronauten had bijgewoond, is hij vertrokken naar de vlootbasis der V.S. Goeam, vanwaaruit hij in de geest van Apollo een rondreis begon door Z.O. Azië en naar Roemenië. Er was slechts een week voor uitgetrokken en het ging dus een beetje in de trant van: het is vandaag dinsdag, dus dat moet Djakarta zijn, maar ondanks alle haast wist de president toch een bepaalde politieke gedragslijn uit te stippelen en te volgen, die wel aangeduid wordt als de Goeam-doctrine, naar het eiland waar hij zijn conceptie voor het eerst ten overstaan van de pers uiteenzette. In het kort komt deze leer neer op het volgende: een nieuwe aanpassing van de Amerikaanse militaire tactiek in Vietnam aan de ontwikkeling van de reeds lang en tot nu toe met nauwelijks zichtbaar resultaat gevoerde vredesbesprekingen in Parijs; de Aziatische bondgenoten verzekeren, dat de V.S. hun positie in Azië zullen handhaven, maar geen nieuw Vietnam wensen; de Aziatische landen zullen in eerste instantie zichzelf moeten helpen; Nixon wil plaatselijke initiatieven om te komen tot een systeem van collectieve veiligheid in Z.O. Azië bevorderen en wil vooral graag weten in hoeverre de Aziatische landen de supervisie willen uitoefenen bij verkiezingen in Vietnam en op de naleving van een verhoopte wapenstilstand in dat land; militair zouden de V.S. hun hulp in Azië willen verminderen, maar de economische bijstand zou sterk vergroot moeten worden.

Ten aanzien van Communistisch China lijkt Nixon een poging te doen om te

[p. 79]

komen tot betere betrekkingen; tekenen hiervan zijn de vermindering van de beperkingen op de handel met en het reizen naar het vasteland van China voor Amerikaanse burgers en een niet-officiële uitlating over de mogelijkheid van de erkenning van twee China's, n.l. Peking en Formosa.

Na de Philippijnen, waar men blij was met de verzekering dat de V.S. Azië niet in de steek lieten en ook niet van zins waren de Aziatische landen als koloniën te behandelen, bezocht hij als eerste president der V.S. Indonesië; hij beloofde hier economische hulp en deed tot groot genoegen van de regering in Djakarta geen enkele poging om de door generaal Soeharto herstelde neutraliteit te wijzigen. In Thailand was het moeilijker; dit is een bondgenoot van de V.S., vecht mee in Vietnam en kent talrijke Amerikaanse vliegbases binnen zijn grenzen. Velen in dit land vragen zich af hoe zij dit kunnen verantwoorden bij een eventuele overwinning door N. Vietnam; bovendien wordt het land geteisterd door communistische opstanden tegen de regering. Nixon drong hier aan op binnenlandse hervormingen, maar verzekerde ook nadrukkelijk dat de V.S. al hun verplichtingen zouden nakomen. Het eerste werd kennelijk begrepen, zoals bleek uit het antwoord van de minister van buitenlandse zaken van Thailand, die als voornaamste middel ter bestrijding van het communisme de ontwikkeling van het land tot een zo groot mogelijk welvaart zag. Als het niet bij woorden blijft en men niet alleen de materiële welvaart beoogt, kan men succes hebben. De tweede uitlating van Nixon echter wekte bij senator Fulbright en anderen de vrees dat hij hiermee te ver ging en gezien de situatie in Thailand de mogelijkheid schiep - afwijkend van zijn eigen Goeam-doctrine - voor een tweede Vietnam. In India juichte men het begin van een - zij het geringe - terugtrekking van Amerikaanse troepen uit Vietnam toe, maar stond men sceptisch tegenover het idee van collectieve veiligheid. Dit laatste gevoel was nog sterker in Pakistan, waar men bang was zo in conflicten tussen grote mogendheden verwikkeld te raken.

Roemenië

Na zijn Aziatische tour ging president Nixon naar Roemenië, daarmee gevolg gevend aan een reeds eerder gedane uitnodiging van president Ceaucescu. De aankondiging van dit bezoek - het zou de eerste maal zijn dat een Amerikaanse president een hoofdstad achter het ijzeren gordijn bezocht - deed heel wat stof opwaaien. In de V.S. vroeg men zich af of het tactisch was, gezien het feit dat Boekarest en het Kremlin om verschillende redenen met elkaar op gespannen voet stonden, dit bezoek nu af te leggen. Het zou in Moskou kunnen worden opgevat als een indirecte steun aan Boekarest of als een poging om de solidariteit van de socialistische staten te ondermijnen door het aanwakkeren van het nationalisme en dit zou een Amerikaans - Sovjetrussisch gesprek over toenadering ernstig bemoeilijken. Dat het Kremlin gebelgd was op Boekarest bleek uit het niet doorgaan van een gepland bezoek van Brezjnew, Kosygin en Podgorny aan Roemenië en het uitstellen van de ondertekening van een nieuw Russisch - Roemeens vriendschapsverdrag. Een officiële verklaring van Nixon,

[p. 80]

dat het bezoek niet als een belediging van Moskou moest worden opgevat en ook niet bedoeld was als een indirect bewijs van sympathie voor Peking in de weer oplaaiende Chinees - Russische controverse, had niet het gewenste effect. De ontvangst van Nixon in Boekarest was zowel van regeringszijde als van de kant van de bevolking buitengewoon hartelijk, maar directe resultaten werden natuurlijk nog niet bereikt. Ceaucescu stelde er vanzelfsprekend veel belang in om de handelsbetrekkingen met de V.S. nog beter te maken en probeerde voor zijn land de status van meestbegunstigde mogendheid te verwerven, zoals Polen en Joego-Slavië deze reeds bezitten; maar hierover moet het Congres beslissen en dit is moeilijk omdat Roemenië een belangrijke leverancier is voor N. Vietnam. Behalve over deze laatste kwestie is er tussen de twee staatshoofden ook gesproken over het Midden-Oosten - de V.S. trachtten Roemeense steun te krijgen voor het herstel van de commissie van goede diensten tussen Israël en de Arabische staten - en over China, waarover geen bijzonderheden bekend werden gemaakt.

In verband met dit bezoek moest het tiende congres van de Roemeense communistische partij een paar dagen worden uitgesteld. Opnieuw bleek hier de slechte verstandhouding met Moskou; Roemenië voelt niets voor een grotere uitbreiding van de Comecon, maar wil integendeel zijn handelsbetrekkingen met het Westen verbeteren, hetgeen ook wil zeggen: economisch en dus politiek minder afhankelijk zijn van Rusland. Verder keerde Ceaucescu zich tegen inmenging van een vreemde mogendheid in de binnenlandse zaken van een ander land, waarbij hij de Brezjnew-doctrine niet noemde, maar wel bedoelde. Het antwoord hierop kwam niet van Brezjnew, die verstek had laten gaan, maar van een partij-secretaris van lagere orde, Katushew: pogingen om nauwere relaties met het Westen te onderhouden drijven een wig in de socialistische eenheid; na deze scherpe inleiding volgde een verdediging van de leer der beperkte souvereiniteit der socialistische staten en maakte hij duidelijk dat de S.U. elders in Oost-Europa hetzelfde zou doen als in Tsjecho-Slowakije het vorige jaar.

Tot nu toe heeft Moskou nog niet veel ondernomen tegen Roemenië's onafhankelijke buitenlandse politiek. Mogelijk is dit te verklaren door het feit dat de communistische partij o.l.v. Ceaucescu het land volledig onder controle heeft. Blijft dit zo, dan gaat Moskou misschien niet verder dan woorden; maar kan het er op rekenen dat er geen verandering komt? Hangt het bezoek van Gromyko begin september aan Joego-Slavië hiermee samen? Bestaat er in Moskou een groeiende angst voor een herleving van de kleine Entente Joego-Slavië en Roemenië? Of wil Moskou i.v.m. de conflicten aan de Chinees-Russische grens zich de steun van Tito verzekeren? Om tactische redenen vermeed Gromyko te spreken over hete hangijzers als Tsjecho-Slowakije, Brezjnew-doctrine en Roemenië, maar hij wenste ook niet de verklaringen van 1955 en 1956 te herhalen, waarbij Kroesjtsjow aan Tito een eigen weg naar het socialisme toestand. En dit laatste is niet bijzonder geschikt om de Joego-Slaven gerust te stellen en hen weer aan de kant van Rusland te brengen.

[p. 81]

West-Irian

In het op 15 augustus 1962 tussen Nederland en Indonesië onder bemiddeling van de V.N. gesloten akkoord was o.a. bepaald, dat Indonesië ‘met de hulp en deelneming van de V.N.-vertegenwoordiger en zijn staf’ regelingen zou treffen voor een vrije keuze door de bevolking over de toekomst van het land; deze keuze zou plaats hebben voor het einde van 1969. Naarmate de periode der beslissing naderde, hoorde men in Nederland kritische geluiden over de vrijheid van de keuze. Niet vreemd als men de Indonesische president Soeharto, hoort verklaren, dat het verraad zou zijn aan Indonesië als de West-Iranese bevolking zou besluiten geen deel van Indonesië te willen zijn. Of wanneer men hoort, dat het principe ‘één man één stem’ om verschillende genoemde en ‘andere’ redenen niet kan worden toegepast. Djakarta besloot tot de vorming van acht raadgevende vergaderingen (voor elk regentschap een); een beslissing zou moeten vallen volgens het moesjawarah-stelsel, d.w.z. dat er na beraadslaging niet gestemd wordt maar men moet komen tot een gemeenschappelijke mening, zodat er niet van een minderheid kan worden gesproken. Verder gaf de Indonesische regering als haar oordeel, dat na een voor Indonesië gunstige beslissing W. Irian een ruime mate van lokale autonomie zou krijgen.

Tijdens de voorbereidingen was er al sprake van verzet onder de bevolking en Djakarta vond in de ‘overdreven’ berichtgeving een motief om buitenlandse functionarissen en journalisten de toegang tot W. Irian te ontzeggen. Verder was de speciale vertegenwoordiger van Oe Thant, de Boliviaan Ortiz-Sanz, van opvatting, dat het niet tot zijn bevoegdheden hoorde een oordeel uit te spreken over het al of niet democratische van de gevolgde methode of de uitvoering ervan.

De verkiezingen van de leden der acht raadgevende vergaderingen had voor het overgrote deel plaats gehad vóór de vertegenwoordigers der V.N. ter plaatse waren; de meeste leden zouden helemaal niet gekozen zijn, maar benoemd. Volgens de V.N.-waarnemers waren zij niet tijdig op de hoogte gesteld van het tijdstip der verkiezingen. Zij konden zodoende slechts de verkiezing bijwonen van 1/10 van de afgevaardigden, waarbij echter bleek, dat men vergeten was een tolk mee te nemen en men moest afgaan op mededelingen van een Engelssprekende Indonesische ambtenaar.

De houding van den Haag in deze kwestie? Minister Luns meende, dat de persberichten die ongunstig waren voor de Indonesische regering, sterk overdreven waren, maar hij was zo eerlijk toe te geven, niet in staat te zijn enige bewering - welke dan ook - op waarheid te toetsen; wel wees hij er op dat missie en zending een gunstiger beeld meldden, maar hij vroeg zich niet in het openbaar af of hiervoor niet een verklaring te vinden was. Veertien dagen later bleek de regering toch wel ‘bezorgd’ te zijn n.a.v. persberichten over de ontwikkelingen en bracht zij deze bezorgdheid zelfs ter kennis van de V.N. en de Indonesische regering. Voor den Haag was hiermee de kous af.

Volgens de verwachtingen, beter volgens de plannen, spraken de ruim 1000 kiesmannen namens de ruim 800.000 stemgerechtigden zich unaniem uit voor

[p. 82]

de aansluiting bij Indonesië, waarmee een eind kwam aan een triest hoofdstuk uit de geschiedenis van Nederland en de Verenigde Naties.

Vietnam

Begin september kwamen berichten over ernstige ziekte van de president van N. Vietnam, Ho Tsji Minh. Kort daarop volgde de mededeling van zijn overlijden. N. Vietnam kondigde een driedaagse wapenstilstand af; de V.S. wensten deze - ook in de hoop dat de periode verlengd zou kunnen worden - te eerbiedigen, maar de Z. Vietnamese regering bracht niet voldoende respect voor een tegenstander of niet voldoende diplomatiek inzicht op om het wapenstilstandsaanbod te aanvaarden. Dat Saigon - waarschijnlijk onder extra zware druk van Washington - het te laat toch deed, doet niets af aan het schandaal en aan het feit dat Saigon meent zelfs op deze manier ook maar de geringste kans op verbetering van de onderlinge verstandhouding te moeten ondergraven. Hetgeen nog lukt ook!

11-9-'69 J. Oomes