Streven. Jaargang 23

[p. 3]

Voorhoedegevecht of grensincident?
Editoriaal

Zegge en schrijve één jaar is de Mammoetwet thans in werking - en reeds steekt aan alle kanten kritiek op en verzet.

Men hoeft er geen doekjes om te winden: dezelfde wet, die in haar wordingsstadium werd toegejuicht als een machtig stuk legislatieve arbeid, steunend op een grootse visie op de toekomst van het voortgezet onderwijs in Nederland, blijkt, nu het op de uitvoering aankomt, danig tegen te vallen. Zij dreigt een teleurstelling te worden.

Een teleurstelling, veroorzaakt door verschillende omstandigheden.

In de eerste plaats door de omstandigheid dat de Mammoetwet, bedoeld als een vernieuwing van het voortgezet onderwijs, op tal van punten reeds is verouderd. Wij leven nu eenmaal in een tijd waarin de gedachten over onderwijsvernieuwing sneller voortgang maken dan de procedure van de wetgeving. Er zijn een slordige twintig jaren verlopen sedert de fundamenten van de Mammoetwet werden gelegd. Op die fundamenten hebben Regering en Parlement verder gebouwd, zulks terwijl in onderwijskringen al ernstige twijfels rezen over de vraag of het aldus opgetrokken bouwwerk wel de ideale behuizing voor het voortgezet onderwijs zou bieden. Enkele jaren van experimenteren nadat de wet de Staten Generaal was gepasseerd, verminderden deze twijfels niet. Integendeel, al doende heeft men geleerd dat de Mammoetwet wel het eerste, maar geenzins het laatste woord is in de onderwijsvernieuwing. Men wil verder.

In de tweede plaats door de omstandigheid dat de makers van de wet wel grote vaardigheid hebben getoond in het juridisch verwoorden van een grote onderwijskundige conceptie, maar totaal geen oog hebben gehad voor wat de doorvoering van deze conceptie moest gaan kosten. Bij de parlementaire behandeling van de wet is het financieel aspect ervan niet of nauwelijk uit de doeken gekomen. Men had wel bange vermoedens, maar men had geen cijfers. Cijfers zijn er thans nóg niet, maar de bange vermoedens zijn wél zekerheid geworden: een juiste doorvoering van de Mammoetwet gaat meer, véél meer geld kosten dan de schatkist op het ogenblik kan opbrengen.

[p. 4]

In de derde plaats door de omstandigheid dat de Mammoetwet een raamwet is, die wel de grote lijnen aangeeft voor de structuur van het voortgezet onderwijs, maar de uitwerking daarvan overlaat aan ministeriële beschikkingen - dat betekent in feite aan de ambtenaren van het Departement van Onderwijs. Zoiets laten ambtenaren zich geen tweemaal zeggen. Zij zijn aan het uitvoeren geslagen, dat het een lieve lust was. Vol vertrouwen dat zij de zaak wel zouden klaren zónder het benodigde geld. Als het maar op papier stond, dan zou het waarachtig wel gaan. Zij hebben het voortgezet onderwijs bedolven onder een lawine van papier, waar niemand meer uit wijs kan. Hun bemoeizucht, hun betuttelarij kent nauwelijks meer grenzen. Iedere rector, iedere directeur, iedere leraar weet daarvan mee te praten. Hetgeen in feite betekent, dat een der hoofdbeginselen van de Mammoetwet, de vrijheid, volkomen onder de voet wordt gelopen. Vrijheid hebben alleen de heren ambtenaren; de werkelijke uitvoerders van de wet, de leraren, hebben maar te doen wat de ambtenaren voorschrijven. Punt, uit.

Dit laatste is het ergste. Die aantasting van de vrijheid door ambtelijke willekeur gaat namelijk verder dan de bemoeienis met het bedrijf der leraren. Ook de vrijheid van de schoolbesturen en de vrijheid van de ouders om voor hun kinderen, de school te kiezen die zij wensen, komen in het gedrang. Men is aan het Departement druk bezig om de grondwettelijk verankerde vrijheid van onderwijs zonder vorm van proces de nek om te draaien. Zodat het - merkwaardige ironie der historie - wel eens zou kunnen zijn, dat uitgerekend de Mammoetwet, die de oude schoolstrijd wilde afsluiten door een volledige doortrekking van de financiële gelijkstelling, een nieuwe schoolstrijd gaat ontketenen; een strijd om de onderwijsvrijheid.

Waar staat nu in het licht van dit alles het lerarenprotest, dat in de loop van de laatste maanden het voortgezet onderwijs in beroering heeft gebracht? Is dit een voorhoedegevecht van die naderende nieuwe schoolstrijd?

Die mogelijkheid zat er zeker in.

De leraren hebben dit waarschijnlijk ook wel aangevoeld, gezien hun pogingen om ouders en leerlingen achter zich te krijgen. Zij hebben daarmee duidelijk te verstaan willen geven, dat het hun niet ging om het eigen belang maar om een belang van het onderwijs. Hun optreden willen verheffen boven het niveau van een vakbondsactie.

Men vraagt zich echter af of zij erin zijn geslaagd dit voldoende duidelijk te maken.

De leraren dragen als groep nu eenmaal een bepaalde image. Zij gelden als autoritair ingestelde lieden zowel tegenover hun leerlingen als tegen-

[p. 5]

over de ouders. Zíj bepalen hoe de leerstof wordt behandeld; zíj bepalen welke leerboeken en leermiddelen worden gebruikt; zíj bepalen de cijfers die voor een proefwerk worden gegeven; zíj bepalen of een leerling wordt bevorderd of niet; zíj bepalen de richting die een kind na de brugklas moet kiezen - enfin, zij spelen God in Frankrijk. Oók tegenover de ouders. Zij gelden vervolgens als mensen die écht niet te klagen hebben over de zwaarte van de strijd om het bestaan. Zij hebben, vergeleken met andere groepen, betrekkelijk korte werktijden, zij hebben twee, drie maanden vakantie en zij genieten een behoorlijk inkomen. Met vaak ruime mogelijkheden tot het verwerven van bijverdiensten door extra lessen. Men mag het betreuren dat het lerarenkorps in zijn algemeenheid zeker ten onrechte dit image torst, men moet er echter wél rekening mee houden. Dát nu heeft de lerarenactie niet gedaan. De organisatoren hebben van de leerlingen het verwijt gekregen dat zij over die actie net zo eigenmachtig trachtten te beslissen als in de klas en de ouders hebben, voor het overgrote deel tenminste, hun schouders opgehaald over de open brief waarmee de Raad van Leraren hen per advertentie trachtte te benaderen. Zulks met de achtergedachte: als de leraren ons nodig hebben weten zij ons te vinden, maar als wij ook maar in bescheiden mate vragen om verantwoording, inspraak of medezeggenschap, zien zij ons nog niet stáán! In veel te grote mate hebben de organisatoren ook de schijn op zich geladen van zelfbeklag. Zij hebben de bemoeizucht van de ambtenaren wel aan de kaak gesteld, maar het grote beginsel van de vrijheid van onderwijs hebben zij daarbij nauwelijks aangestipt en zij hebben dit hele probleem van de onderwijsvrijheid laten overschaduwen door de diepe verzuchting, dat zij de vernieuwing van het voortgezet onderwijs, de vernieuwingen die de Mammoetwet wil invoeren, niet áán kunnen zolang er niet meer geld op tafel komt. Het is blijkbaar niet tot deze organisatoren doorgedrongen, dat zij, aldus optredend, de kwalijke kanten van het lerarenimage eerder hebben versterkt dan verzwakt. De leraren hadden een beter doordachte en vooral publicistisch beter verantwoorde actie verdiend. Want zij hébben gelijk.

Gáát straks in Nederland een strijd om de vrijheid van onderwijs ontbranden, dan zal deze actie waarschijnlijk wel als een eerste symptoom van hetgeen broeide worden aangemerkt. Maar als een voorhoedegevecht? Daar lijkt het niet op, omdat de organisatoren de achterhoede hebben verwaarloosd. Dit lerarenprotest is nog niet meer dan een schermutseling, een grensincident, waar de heren ambtenaren waarschijnlijk gemakkelijk spel mee hebben. Jammer. Met wat meer overleg, vooral met de ouders, had hier iets anders van kunnen worden gemaakt.

G.J. Adriaansen s.j.