Streven. Jaargang 22

[p. 1107]

Kerk en democratie
Editoriaal

Om lastige interviewers of andere mensen die zogenaamd te simpel redeneren ervan te overtuigen dat de kerk geen democratie kan zijn, wordt nogal eens het argument gebruikt dat de democratie een regime is waarin de meerderheid beslist, terwijl de kerk onder het gezag van Christus staat, een gezag dat ‘van boven’ komt: doorslaggevend in de kerk is niet wat de meerderheid van de gelovigen denkt of beslist, maar wat het meest in de lijn ligt van de evangelische opdracht. Het staat niet zonder meer vast dat in een gegeven periode, in een bepaalde, ook belangrijke, kwestie de meerderheid van de gelovigen het gezag van het evangelie de facto respecteert of, veel onschuldiger, gewoon in staat is de inhoud en de draagwijdte van de evangelische boodschap te onderkennen. Het christendom vraagt voor een goed verstaan en een consequente beleving zoveel geloof, vertrouwen en liefde, dat volgens sommigen alleen een minderheid in staat is om tot de juiste oordelen en beslissingen te komen. Als men de gebruikelijke termen dan toch wil handhaven, zou men hier dus beter van een aristocratische dan van een democratische besluitvorming kunnen spreken: het komt meer op de kwaliteit van de stemmen aan dan op de kwantiteit. En meer nog: aangezien het in de kerk om een boodschap en een opdracht gaat die van Christus komen, zijn gezagsdragers die via een authentieke traditie hun volmacht aan Christus zelf ontlenen, onontbeerlijk om uiteindelijk de juiste interpretaties en beslissingen te garanderen. Men zou hier dus niet alleen van een ‘aristocratisch’ geanimeerde, maar van een uiteindelijk ‘oligarchisch’ geleide gemeenschap moeten spreken.

Ik geloof dat deze voorstelling van zaken aan de vraag over kerk en democratie eigenlijk voorbijgaat.

De theologen zijn er vlijtig mee bezig de hierboven geschetste, nogal piramidale opvatting van de kerkstructuur te nuanceren, op grond van een bevrijdend inzicht in de onmisbare bijdrage van het hele Godsvolk tot de authenticiteit zelf van de uitspraken van het leergezag (cfr. het artikel van F. Malmberg in het meinummer), op grond ook van een bevrijdend inzicht in wat we kunnen noemen het meer volkse en verspreide, helemaal niet zo aristocratische en gespecialiseerde karakter van de inspiratie van de heilige geest, die wel niet zo discriminatoir werkt als sommige schatbewaarders van het geloof schijnen te denken.

Maar in de weigering om kerk en democratie met elkaar in verband te brengen, treft me nog iets heel anders. De argumentatie getuigt van een nogal laatdunkende opvatting van de politieke democratie. Men stelt gewoon geen rechtvaardige vergelijking op. Men hanteert twee maten en twee gewichten. Ten eerste stelt men de politieke democratie uitsluitend voor zoals ze feitelijk werkt (of niet werkt), niet zoals ze zou moeten en misschien ooit wel eens zou kunnen werken, terwijl de kerkelijke gezagsuitoefening altijd weer ideaal wordt voorgesteld, niet zoals ze feitelijk werkt en verkeerd werkt. Maar vooral: ook de theoretische afwijzing van de vergelijking tussen ‘kerkelijk’ en ‘democratisch’ gezag berust op een vervalsing van termen. In het geval van de kerk spreekt

[p. 1108]

men over de fundering van het gezag op de boodschap en de opdracht van Christus, in het geval van de politieke democratie over de procedure die gevolgd wordt om mensen met gezag te bekleden. Dat zijn twee wezenlijk verschillende dingen.

Indien men over de kerk zou spreken zoals men over de politieke democratie spreekt, dan zou men er bijvoorbeeld op kunnen wijzen dat het heelmaal niet onmogelijk is dat de leider van de kerkelijke gemeenschap gekozen wordt door een meerderheid van die gemeenschap. De paus wordt nu al gekozen door een meerderheid van kardinalen; dat kan evengoed gebeuren door een meerderheid van bisschoppen en die bisschoppen zelf kunnen, zoals vroeger het geval was, door een meerderheid van gelovigen worden gekozen.

Indien men echter over de politieke democratie zou spreken zoals men over het kerkelijke gezag spreekt, dan zou men erop kunnen wijzen - en hier vooral is het me om te doen - dat ook in de politiek de keuze of de beslissing van de meerderheid een genormeerde keuze of beslissing moet zijn, een keuze of beslissing die m.a.w. ook onder een gezag staat, onder datgene namelijk wat ‘gezag’ eigenlijk is: de opdracht van de gemeenschap in zoverre deze zich verplichtend oplegt aan alle leden van de gemeenschap. Het gaat hier om het algemeen welzijn - dat nog iets anders is dan de som van alle eigenbelangetjes - waaraan alle mensen verplicht zijn mee te werken en waardoor zij in hun beslissingen en keuzen genormeerd worden, ook in de keuze van de gezagdragers die zij maken. Zodat deze gezagdragers ook zelf onder het gezag van het algemeen belang staan, net zoals de kerkelijke gezagsdragers onder het gezag van het evangelie.

Het merkwaardige is nu, dat zulk een genormeerde democratie veel moeilijker te realiseren moet zijn en in feite ook veel moeilijker gerealiseerd wordt in een politieke gemeenschap dan in een kerk. De ware inhoud en draagwijdte van de norm waaronder zij staan, moet toch veel moeilijker te achterhalen en uit te spreken zijn in een gemeenschap van mensen met allerlei uiteenlopende visies op het algemeen welzijn dan in een gemeenschap als de kerk, waartoe mensen vrij toetreden, uitsluitend op grond van een gemeenschappelijk geloof in de evangelische boodschap en opdracht.

Het spook van de meerderheid tegen de minderheid in de besluitvorming zou dus wel eens minder schrikwekkend kunnen zijn in de kerk dan in de politieke democratie. Omgekeerd zou het wel eens kunnen zijn dat voor het goed functioneren van het staatsleven, méér dan voor een goed functioneren van de kerk, nadruk moet worden gelegd op de noodzakelijkheid van een ‘aristocratische’, dat wil zeggen competente besluitvorming en van een tenslotte ‘oligarchische’ gezagvoering. Democratie en ‘sterk gezag’ spreken elkaar niet tegen. Kerk en democratie in ieder geval ook veel minder dan vaak wordt gezegd.

De eigen aard van de kerkelijke gemeenschap en haar gezagsstructuur moet, geloof ik, niet zozeer in haar niet-democratisch karakter worden gezocht als in de mogelijkheid welke zij meer dan om het even welke gemeenschap heeft, om juist heel democratisch te werk te gaan: op grond van het vrije geloof van al haar leden in de boodschap en de opdracht van het evangelie, het gezag waaronder zij zich stellen, moeten alle participanten deel hebben aan het beleid van de groep. Zo'n gemeenschappelijk geloof en zo'n participatie zijn ook het ideaal van de politieke democratie. Dat ideaal zou de kerk - bescheiden - voor moeten leven.

Louis Van Bladel