Streven. Jaargang 22

[p. 1031]

Waaraan ging Willemstad ten onder?
Ivo van Trigt

Willemstad is verwoest.

Het beeld van deze stad na de gebeurtenissen van die éne afschuwelijke meidag van dit jaar roept herinneringen op aan het beeld van het gebombardeerde Rotterdam na die andere afschuwelijke mei-dag, negenentwintig jaar geleden. Een stad zonder hart!

Veel verder dan tot deze uiterlijke gelijkenis strekt zich echter de overeenkomst tussen het Willemstad van nu en het Rotterdam van toen niet uit.

De verwoesting van Willemstad had heel andere oorzaken dan die van Rotterdam - en zal vermoedelijk ook heel andere gevolgen hebben.

Willemstad werd niet verwoest door oorlogsgeweld van buitenaf, maar door het geweld van vijfduizend Curaçaose arbeiders, die aanvankelijk van plan waren ordentelijk te demonstreren voor betere arbeidsvoorwaarden, doch die tenslotte als een tierende, plunderende en brandschattende horde over de stad neerstreken. Willemstad is aan een furie van het eigen volk ten onder gegaan. Dit feit op zich zelf geeft te denken.

De Curaçaose arbeiders stelden zich met het ontketenen van deze furie op één lijn met de bewoners van de negerghettos in de grote steden van Noord-Amerika, die op soortgelijke wijze in hun eigen wijken huishielden. Zulks echter zonder dat zij op Curaçao in een situatie verkeerden die ook maar in de verste verte vergelijkbaar is met de situatie van de negers in die ghettos of in de zuidelijke staten van Noord-Amerika, én zonder dat er op Curaçao ook maar iets gebeurde dat vergelijkbaar was met de aanleidingen tot de rassenrellen in de Verenigde Staten.

Vanwaar dan tóch deze uitbarsting van blinde woede en vernielzucht?

Een spontane uiting van volksverontwaardiging? Maar verontwaardiging waarover?

De leiders van de vakbonden zowel op Curaçao als in Nederland zeggen: verontwaardiging over de sociale wantoestanden.

Het valt inderdaad niet te ontkennen, dat vooral in bepaalde sectoren van het Curaçaose bedrijfsleven arbeidsvoorwaarden golden die niet door de beugel

[p. 1032]

konden. Evenmin valt te ontkennen, dat er sociale tegenstellingen op het eiland bestonden. Tegenstellingen tussen arm en rijk.

Bij het beoordelen daarvan moet men echter wel enige voorzichtigheid betrachten en vooral geen Nederlandse bril op de neus zetten. Het is niet zo eenvoudig om in dit tropisch gebied te onderkennen wat armoe is en wat niet. In koude streken biedt de behuizing een betrouwbare maatstaf; in de tropen geldt dat in veel mindere mate. Het is een koud kunstje om uit Curaçao foto's af te drukken van lemen hutten waar mensen in wonen, maar wanneer men dan, zoals een geïllustreerd tijdschrift enkele jaren geleden deed, zorgvuldig de Amerikaanse luxe-auto afknipt die naast zo'n hut staat en die toebehoort aan de bewoner, dan geeft men een vertekend beeld van de situatie. Evenzo wanneer men kinderen toont die in niets anders dan een broekje rondlopen. In de tropenzon. Dat de huisjes in de stegen van Otrabanda er verwaarloosd uitzien zegt niets omtrent het interieur, evenmin als het interieur van één huis in de Haagse schilderswijk iets zei over de armoe in andere huizen.

Ook bij het speuren naar de oorzaken van armoe dient men te waken voor generaliseren. Het is gemakkelijk gezegd: armoe is een gevolg van slechte arbeidsvoorwaarden. Armoe kan óók voortkomen uit onvermogen om het inkomen op de juiste wijze te besteden. Ook in Nederland komt het voor, dat een man zijn vrouw en kinderen in armoe laat leven en het geld dat hij verdient voor zichzelf opmaakt. Dat zijn echter asociale uitzonderingsgevallen. Op Curaçao echter, waar in een bepaald gedeelte van de bevolking de gezinsbanden veel losser zijn, behoren dit soort gevallen allerminst tot de zeldzaamheden. Een niet onaanzienlijk deel van de armoede die op Curaçao heerst, wordt geleden in ‘gezinnen’ waarvan de man een behoorlijk loon verdient, doch aan de vrouw maar een schijntje afdraagt en met de rest de praalhans uithangt of zich aan de rumfles vergrijpt.

Ook vergelijkingen van het loonpeil met dat van Nederland bijvoorbeeld hebben weinig zin. Belangrijker is de vraag hoe het loonpeil ligt in vergelijking met de omgeving en dáár steekt Curaçao gunstig af. De vele duizenden Surinamers, Portugezen en Brits-West-Indiërs, die tot voor kort op Curaçao werkten, kwamen er heus niet heen omdat de arbeidsvoorwaarden er zo beroerd waren. Zij zijn nu grotendeels vertrokken, omdat de werkgelegenheid op het eiland aanzienlijk is verminderd en de Antilliaanse Regering zich terecht op het standpunt stelt, dat de eigen mensen voorgaan. Maar als zij vandaag aan de dag weer werden toegelaten, zouden zij weer met drommen komen opzetten. Zó slecht zijn de arbeidsvoorwaarden op Curaçao.

Het regelen van arbeidsvoorwaarden tenslotte is iets anders dan het opstellen van verkeersregels. Men kan daar niet in het wilde weg voorschriften voor maken. In sommige Zuid-Amerikaanse landen, in Venezuela bijvoorbeeld, waar de hele industrie in de handen van buitenlandse maatschappijen lag, heeft men dat wel geprobeerd en in zijn sociale wetgeving alle meest gunstige bepalingen uit alle sociale wetboeken van de wereld bij elkaar geveegd om alles wat men maar kon uit die buitenlanders te wringen. ‘Voorbeeldige’ sociale wetten - maar alleen mogelijk zolang men een grondstofmonopolie

[p. 1033]

bezat en men zich de vrijheid voorbehield om ze naar believen uit te voeren of niet, en in feite gebeurde het laatste meer dan het eerste. Arbeidsvoorwaarden laten zich niet naar willekeur vaststellen. Het geld om ze te honoreren moet érgens vandaan komen. De economie van een land moet de arbeidsvoorwaarden die het vastlegt kunnen schragen. En de economie van Curaçao verkeert in een wankele toestand.

Twintig jaar geleden was dat nog anders. Toen de Shell een halve eeuw geleden haar raffinaderij op Curaçao bouwde, zette zij, zoals zij te doen gewend was, haar bedrijf zoveel mogelijk self-supporting op. Zij kookte niet alleeen olie, zoals dat heette, zij bouwde ook de huizen voor haar employés zelf - in haar bouwbedrijf alleen werkten honderden mensen -; zij had haar eigen scholen, haar eigen ziekenhuis, haar eigen elektriciteitsbedrijf, haar eigen hotel, haar eigen politie en vooral haar eigen vloot van kleine tankers, die regelmatig op en neer voeren tussen Curaçao en Venezuela om de ruwe olie aan te voeren. Dat waren de dagen toen zij nog werkgelegenheid bood aan omstreeks twaalfduizend mensen - meer dan Curaçao kon leveren, zodat zij van alle omringende eilanden tot Portugees Madeira toe ettelijke duizenden arbeidskrachten moest aantrekken. Die ontwikkeling bereikte haar hoogtepunt in de jaren van de Tweede Wereldoorlog. Gouden jaren voor Curaçao. Alles scheen toen mogelijk. Bezorgde economen spraken toen wel eens over het gevaar van de hele welvaart op één kaart te zetten en over de wenselijkheid om naar andere bronnen van werkgelegenheid en welvaart uit te kijken, maar hun stemmen klonken als die van roependen in de woestijn. Waar zij zich voornamelijk bezorgd over maakten was de mogelijkheid dat Venezuela, gedreven door motieven van nationalisme, te ongelegener tijd de oliekraan zou dichtdraaien en aldus de raffinaderij op Curaçao lam zou leggen. Dit is niet gebeurd - maar toch hebben zij in zoverre gelijk gekregen dat met de jaren de noodzaak om naar andere bronnen van werkgelegenheid uit te kijken steeds sterker naar voren kwam. Dat had twee oorzaken. Ten eerste het feit, dat de Shell haar bedrijf ging rationaliseren. Van jaar tot jaar verminderde het aantal in de raffinaderij werkzame arbeiders en employés. Momenteel is het nauwelijks meer de helft van toen het op zijn hoogtepunt stond. Dat de economie van Curaçao daaronder leed hoeft geen betoog. De buitenlandse arbeiders waren wel de eersten die het bedrijf verlieten, maar daarmee verlieten zij ook het eiland waar zij hun loon besteedden. Toen het bedrijf echter langzamerhand al deze vreemde arbeidskrachten had afgevoerd, kwam de beurt aan de arbeiders van Curaçao zelf. Hun afvloeiing werd weliswaar zo soepel en zo gunstig mogelijk geregeld, maar de plaatsen die zij inruimden, bleven leeg. Curaçao kon nauwelijks meer nieuwe, jonge krachten aan de Shell kwijt. - Deze veranderde situatie greep in de tweede oorzaak van de achteruitgang der Curaçaose economie: de snel groeiende bevolking. Curaçao groeide zo snel dat de schoolbevolking ongeveer iedere tien jaren verdubbelde. Ieder jaar werd het aantal jonge mensen dat zich aanbood op de arbeidsmarkt, groter. Zij konden nergens meer heen. - Jaren van ellende braken aan voor het eiland. Jaren waarin honger werd geleden en particuliere acties voor het uitdelen van

[p. 1034]

brood moesten worden gevoerd. Jaren waarin men zich intensief ging bezig houden met de mogelijkheden om met Nederlandse hulp de infrastructuur van de Curaçaose economie te verbeteren en waarin men alle zeilen bijzette om nieuwe bedrijvigheid naar het eiland te trekken. Daarbij rekende men vooral op het toerisme. Curaçao bezat altijd al een zekere aantrekkingskracht voor Amerikaanse toeristen. Het was vanouds een koopmanseiland, dat met alle landen in de omgeving handel dreef en de wereldmarkt kende. De winkels waren goed voorzien van allerlei luxe-goederen, waar de belangstelling van de toeristen naar uitging en invoerrechten werden op die goederen nagenoeg niet geheven. De Amerikanen kochten er voor spotprijzen - eenderde soms van de prijzen die zij in hun eigen land moesten betalen -, en van de paar uren die hun toeristenschepen Curaçao aandeden om olie te bunkeren, maakten zij altijd al gretig gebruik om de vijfhonderd dollar per man te besteden waarvoor zij goederen vrij naar Amerika mee terug mochten brengen.

Doch dit was niet het toerisme, dat een ‘tweede peiler’ kon worden voor de Curaçaose economie. Krachtige steun voor deze economie kon alleen komen van het luchttoerisme, dat een jaar of tien geleden reeds een aanvang had genomen, tienmaal zo groot als die van het scheepstoerisme. Dit luchttoerisme eiste hotels en divertissement. Daar zat werkgelegenheid in. In die richting stuurde de regering van de Nederlandse Antillen en stuurden de bestuurscolleges der verschillende eilanden hun welvaartspolitiek. Er werden hotels gebouwd en allerlei faciliteiten geschapen voor de blijvende toeristen. Dat eiste tijd. Doch langzaam maar zeker begon deze welvaartspolitiek vrucht te dragen. De hotels kwamen - en de toeristen kwamen ook. De zwarte jaren leken voorbij; het bedrijfsleven begon de toestand weer iets optimistischer in te zien. Curaçao kreeg economisch weer grond onder de voeten. Het leek nog wel niet op de gouden jaren van weleer; er moest nog veel gebeuren om die grond nog wat stevigheid te verschaffen, maar men kon tenminste een veertje van de mond te blazen.

Zo ligt het met de economische grondslagen voor de arbeidsvoorwaarden op Curaçao.

Daar komt nog iets bij. Goede Curaçaose arbeiders kunnen zich, zeker in het tropisch klimaat, best met Nederlandse arbeiders meten wat hun prestaties betreft. Maar déze arbeiders hebben over het algemeen niet te klagen. Een relatief zeer groot aantal Curaçaose arbeiders echter is óf ongeschoold óf arbeidsschuw óf beide. Ten dele is dit een gevolg van het feit dat het technisch onderwijs lange tijd volkomen werd verwaarloosd. Ten dele is het een overblijfsel uit de dagen toen er nog duizenden Portugezen en Brits-West-Indiërs, waar de Curaçaose arbeider zich boven verheven achtte, het vuile werk op het eiland deden. Ten dele vloeit het voort uit de omstandigheid dat het Nederlands bedrijfsleven bij het aantrekken van ‘gastarbeiders’ uit Curaçao tamelijk zorgvuldig selecteerde en een vrij groot aantal goede arbeiders van het eiland weghaalde. Een anti-selectie dus voor Curaçao.

Met dit alles is natuurlijk niet gezegd dat er géén armoede op Curaçao voor-

[p. 1035]

komt of dat er geen sociaal onrechtvaardige lonen worden betaald, met name in de hotels en de winkels en dat die lonen niet - ook onder de bestaande omstandigheden - dringend en drastisch verbeterd moeten en kunnen worden. Ook praat men daarmee het sociaal beleid van de Antilliaanse regering niet goed. Maar wel mag men zich op grond van dit alles verbazen over de lichtvaardigheid, waarmee sommigen in Nederland de sociale toestanden op Curaçao aan Nederlandse verhoudingen afmeten.

Maar afgezien nog daarvan: verkláárt het nu zoveel dat de arbeidsvoorwaarden op Curaçao te wensen overlieten? Waarom dan nú deze gewelddaden en niet een jaar of vijf geleden, toen de toestand wezenlijk slechter was?

En waarom dít?

Is dit dan een oplossing van de sociale problemen? Veeleer het omgekeerde. De verwoesting van Willemstad, de terreur die in haar straten woedde, heeft Curaçao naar het zich laat aanzien voor geruime tijd, zo niet voorgoed, geschrapt van de lijst der aantrekkelijke toeristenoorden in het Caribische gebied. Als ‘eiland van rust’ heeft Curaçao afgedaan en veel te kopen valt er voorlopig ook niet meer. De kleine winkeliers, niet verzekerd tegen een ramp als deze, zijn volkomen berooid en hoe zij ooit opnieuw kunnen beginnen staat nog te bezien. De grote bedrijven wier panden werden verwoest, kunnen overal elders heen, waar zij al nederzettingen hadden gevestigd; of zij de voorkeur aan Curaçao zullen blijven geven is een open vraag.

Met andere woorden: het hele welvaartsbeleid dat de Antilliaanse regering en de Curaçaose bestuurscolleges in de laatste jaren hebben gevoerd, al de inspanning die zij zich hebben getroost om de brug van de Curaçaose welvaart een ‘tweede peiler’ te verschaffen in de toeristenindustrie, is met één klap de bodem ingeslagen. Voor de tweede keer is een ‘brug’ op het eiland ingestort.

Dat de sociale toestanden op het eiland een achterstand vertoonden in vergelijking met Nederland, mag men betreuren, maar de vraag waar het op aan komt is: hoe ver hebben de arbeiders van Curaçao met hun dronkenmansfurie - want dat wás het - de klok van de sociale verbetering nog verder achteruit gezet? Waar moeten in een kapotgeslagen economie de middelen vandaan komen voor de verbetering van de arbeidsvoorwaarden?

Is Willemstad dan tenondergegaan aan masochisme?

Met het benijdenswaardig gemak dat deze mensen in die zuidelijke landen kunnen opbrengen, wijzen de Curaçaose vakbondleiders iedere verantwoordelijkheid voor het gebeurde van zich af. Zij stellen er de Landsregering van de Nederlandse Antillen geheel voor aansprakelijk en dwongen haar tot aftreden. Zij konden moeilijk anders. Ergens moest een zondebok worden gevonden. Zij, de vakbondleiders, wasten hun handen in onschuld; de ‘kapitalisten’, daar viel na de verwoesting van de stad weinig eer meer aan te behalen; de Landsregering had de sociale politiek laten versloffen. Dan de Landsregering maar! Dezelfde, die toch óók - en niet zonder succes - uitbreiding van werkgelegenheid nastreefde.

[p. 1036]

Wat zit hierachter?

De partij die op het ogenblik de leiding heeft zowel in de Landsregering als in het Curaçaose eilandbestuur is de Democratische Partij van Ephraïm Jonckheer. Deze partij is oorspronkelijk opgezet als de partij van de blanke Curaçaose bovenlaag; de Antilliaanse ‘criollos’ als men ze zo zou willen noemen. Een partij die zich zwaar heeft ingespannen voor de autonomie en wier leider, Jonckheer, - ondanks het feit dat zijn tegenstander, da Costa Gomez, een zeker niet onbekwaam jurist, meer aan het succes van het onafhankelijkheidsstreven bijdroeg dan hij - met de eer van het Statuut ging strijken.

Van Nederland uit gezien nu was dit Statuut een daad van historische rechtvaardigheid jegens de beide voormalige koloniën Suriname en de Nederlandse Antillen. Maar waar die blanke Curaçaonaars, met Ephraïm Jonckheer aan het hoofd, op uit waren toen zij zich hals over kop met het Statuut in de hand in de politiek stortten, is een andere vraag. Hun gedragingen hebben naderhand maar al te duidelijk het vermoeden opgeroepen, dat zij een onafhankelijk Rijksdeel in hoofdzaak wensten om er zich van meester te kunnen maken. Onder aanvoering van Ephraïm Jonckheer hebben zij de politiek vooral van de Landsregering verlaagd tot een ordinair en af en toe ronduit smerig spel om persoonlijke macht en persoonlijke status. Het volk speelde in hun verziekte politieke brein nauwelijks een rol. Zij hebben het klaargespeeld het eiland Curaçao financieel en economisch aan de rand van de afgrond te brengen, terwijl hun tegenpartij de meerderheid van het volk achter zich kreeg. Zij hebben zich samen met een stelletje, eveneens merendeels blanke, opportunisten uit de Curaçaose K.V.P., onzaliger gedachtenis, in de statusbaantjes gewrongen.

Hebben zij zich misrekend?

Het Statuut had Nederlands goedkeuring nooit kunnen verwerven als de democratie er niet was ingebouwd. De democratie, die deze partij van Ephraïm Jonckheer thans schijnt op te breken. De kruik van haar politieke spelletje schijnt thans tot brekens toe te water te zijn gegaan.

Maar met die kruik is Curaçao gebroken.

De Nederlandse Antillen staan nu voor nieuwe verkiezingen en voor de vorming van een nieuwe Regering. Zal het tij keren?

De kans dat op Aruba de tegenstanders van de zittende Landsregering, die bij de vorige eilandsraadverkiezingen reeds een gevoelige nederlaag leed, verder veld zullen winnen omdat Aruba zich nu eerst recht superieur aan Curaçao gaat voelen, is groot.

Maar wat gaat er op Curaçao zelf gebeuren? Zullen de nieuwe leiders beter zijn dan de oude? Of wordt het lood om oud ijzer? Komen alleen maar nieuwe statuszoekers in de plaats van de oude? Of zal een jongere en meer idealistisch ingestelde generatie nu eindelijk eens aan bod komen? Het volk van Curaçao zou het verdienen.

Utrecht, 8 juni 1969