Streven. Jaargang 22

[p. 960]

Immunisatie tegen inflatie
J.J. Meltzer

Er is veel inflatie. Inflatie in de zin van stijging van het algemene prijsniveau. Laten wij aannemen dat daar voorlopig geen einde aan komt. Een aantal mensen (vooral behorende tot de actieve beroepsbevolking) kan zich indekken tegen de gevolgen van inflatie. Anderen (vooral trekkers van nominaal vaste inkomsten) zien hun levensomstandigheden door de inflatie bedreigd. De bedreiging mag overigens niet worden overschat. Het aandeel van het Nederlandse nationale inkomen dat aan de werkende arbeiders toevalt is de laatste jaren weliswaar gestegen, maar het is de vraag of dat louter een gevolg is van de inflatie. Ook een doelbewuste overheidspolitiek kan tot stijging van de arbeidsinkomensquote leiden. Inflatie brengt overigens niet alleen het inkomen in gevaar, maar ook het nominale vermogensbezit. Wederom rijst de vraag of daarvan, althans in Nederland, de laatste tijd in belangrijke mate sprake is geweest. Het kon allemaal nogal meevallen en het zou goed zijn cijfermatige inzichten hieromtrent te verwerven alvorens verstrekkende maatregelen te treffen die de gevolgen van inflatie beogen weg te nemen. Bovendien moet bedacht worden dat de overheid ook nu al het een en ander doet om de nood, die mede door inflatie is ontstaan, te lenigen (A.O.W., vaak zonder dat daarvoor premie was betaald. Zo nodig zelfs een premievrije bijstandsuitkering). De overheidsmaatregelen zijn echter niet star automatisch aan het tempo van de geldontwaarding gekoppeld. Ook na allerlei correcties kan de inflatie de inkomens- en vermogenspositie van individuele burgers hebben beïnvloed.

Het is daarom niet verwonderlijk dat er al lang gezocht wordt naar een mechanisme dat de waarde van inkomens- en vermogensbestanddelen automatisch aanpast aan veranderingen in de geldwaarde. In Maandschrift Economie van februari 1969 werpt Mr. F. Jansen zich op voor een dergelijk ‘herleidingsstelsel’. Hij kiest daarbij een benadering die niet alleen economische, maar vooral ook juridische argumenten omvat. Maar hij komt evenals andere voorstanders van een herleidingsstelsel tot de conclusie dat de waarde van allerlei voor inflatie gevoelige grootheden moet worden gekoppeld aan een indexcijfer van de prijsontwikkeling. Behalve voor zeer kortlopende vorderingen en schulden moet er naar zijn mening een verplichte ‘algemene indexatie’ komen.

Enerzijds zou men verder willen gaan dan Mr. Jansen doet. Anderzijds rijst de vraag of hij misschien niet toch al te ver gaat.

[p. 961]

Moet men verder gaan dan algemene indexatie?

Een algemene indexatie poogt te bereiken dat alle bevolkingsgroepen in gelijke mate tegen de gevolgen van inflatie zijn beschermd. Het is echter niet uitgesloten dat het actieve deel van de beroepsbevolking uit kortzichtigheid, gezichtsbedrog of omdat zelfs een louter nominale loonsverhoging toch al voldoening geeft, boven de automatische inflatiecorrectie uit, nominale loonsverhogingen blijft afdwingen, zelfs als die geen enkele reële verbetering inhouden. De inflatie zelf (al wordt deze dan betrekkelijk onschuldig) blijft dan toch steeds nieuwe stimulansen krijgen. Het heeft mij daarom altijd verwonderd waarom nooit eens iemand op de gedachte is gekomen een soort ‘superindexatie’ voor te staan, waarbij inkomens en vermogens van mensen met een zwakke onderhandelingspositie (bij voorbeeld bejaarden) automatisch sterker stijgen dan inkomens en vermogens van mensen met sterke onderhandelingspositie (actieve beroepsbevolking). Als een loonsverhoging van 2% tot onmiddellijk en dadelijk gevolg heeft een automatische vergroting van de pensioeninhouding met bij voorbeeld 4%, terwijl penisoentrekkers tegelijkertijd hun inkomsten ongekort en met dubbele snelheid zien stijgen, dan is de aardigheid van de loononderhandelingen er gauw af. Let wel: de bedoeling is dat deze correcties een automatisch karakter hebben. Ook nu gebeurt het wel dat bijvoorbeeld bijstandsuitkeringen met de inflatie stijgen. Het geld daarvoor moet ergens vandaan komen, dat is ook nu al zo, maar degene die het gelag betaalt, ziet dat niet zo als een direct gevolg van zijn eigen geldontwaardende activiteit op de arbeidsmarkt. Ingeval van ‘superindexatie’ ligt dat allemaal veel duidelijker. Er wordt dan automatisch meteen teruggeslagen en extra hard. Bovendien biedt een dergelijk systeem, mits flexibel opgezet, de overheid de gelegenheid geleidelijk allerlei inkomenspolitieke doelstellingen te realiseren. Door de inkomens van vergeten groepen automatisch méér dan welvaartsvast te maken, worden niet alleen de gevolgen van inflatie overwonnen, maar wordt ook de inflatie zelf krachtig bestreden. De bovenstaande redenering gaat er stilzwijgend van uit dat de arbeidsmarkt de grote inflatiebron is. Dat is een niet altijd realistische veronderstelling. Er zijn bijvoorbeeld aanwijzingen dat er op dit ogenblik in Nederland andere dingen aan de gang zijn. En dan wordt de volgende vraag actueel.

Gaat algemene indexatie niet al te ver?

Ik zou de aandacht willen vestigen op een controverse tussen Mr. Jansen en Prof. Dr. F. Hartog, die - elders - heeft gesteld, dat een algemeen herleidingsstelsel alle remmen tegen verdere inflatie zou doen wegvallen. Met goede argumenten ondergraaft Jansen die stelling, ontkent overigens niet dat algemene indexatie een inflatie-effect zal hebben. Indexatie verbetert namelijk vooral de lagere inkomens. Van lage inkomens wordt een groter gedeelte besteed en dus een kleiner gedeelte bespaard dan van grote inkomens en derhalve zal de inflatie door indexatie worden gestimuleerd. Een groei van de bestedingen roept immers vanzelf weer prijsstijgingen op. Jansen acht het

[p. 962]

genoemde inflatie-effect niet inherent aan algemene indexatie en evenmin catastrofaal van omvang. De eerste conclusie moge juist zijn; wij moeten evenwel goed voor ogen houden dat het inflatie-effect wel eens groter zou kunnen zijn dan men geneigd zou zijn te menen. In American Economie Review van december 1968 hebben O. Eckstein en G. Fromm de resultaten gepubliceerd van een diepgaand onderzoek naar de oorzaken van inflatie. Van de 8,2% prijsstijging die in de Verenigde Staten in het midden van de vijftiger jaren werd geregistreerd, moet naar hun mening 2,7% worden toegeschreven aan loonkostenstijging en maar liefst 4,2% aan een hoge industriële bezettingsgraad, dus aan een relatief hoog produktieniveau. Een algemene indexatie pakt gunstig uit voor genieters van lage inkomens met hun relatief grote bestedingsdrang en vergroot daarmede de omzet en de bezettingsgraad van de industrie. Volgens Eckstein en Fromm is nu juist de relatief hoge bezettingsgraad een kwantitatief zeer belangrijke inflatiebevorderende factor. Zij achten dan ook groei van de kapitaalgoederenvoorraad het beste middel om inflatie af te remmen. Want als er meer kapitaalgoederen ter beschikking staan, kan eenzelfde produktie-omvang bij een lagere bezettingsgraad van de bedrijven worden gerealiseerd en zal de druk op de prijzen dus afnemen. Groei van de kapitaalgoederenvoorraad eist besparingen. Maar op dat punt is niet veel te verwachten van een algemeen herleidingsstelsel, dat immers de traditioneel weinig sparende genieters van lage inkomens steunt. Indexatie kan dus wel degelijk een groot inflatie-effect oproepen. Vooral als men bedenkt dat de steun aan de trekkers van lage vaste inkomens ten koste gaat van looninkomens en de verlichting van inflatoire druk die dat laatste met zich meebrengt, blijkens het onderzoek van Eckstein en Fromm, wel eens tegen zou kunnen vallen. Zij vonden immers dat de invloed van loonkosten op prijs relatief gering is. Hartogs uitspraak dat een algemeen herleidingsstelsel alle remmen tegen verdere inflatie zou doen wegvallen is misschien wat ongenuanceerd, akkoord, maar bevat waarschijnlijk toch een stevige grond van waarheid. Hoe terecht ook het standpunt van Mr. Jansen mag zijn dat de rechtvaardigheid gebiedt dat er waterdichte voorzieningen komen voor de slachtoffers van het inflatie-onrecht.

Naschrift
F. Jansen

Bovenstaand artikel biedt mij de welkome gelegenheid, mijn bedoelingen nog wat te verduidelijken. Met dank aan de redactie voor verleende plaatsruimte, maak ik daarvan gaarne gebruik.

Inflatie is geldbederf omdat de waarde van het geld in verloop van tijd wordt aangetast; het geld als waardemeter, als maatstaf van waardering, blijft niet constant, maar verliest sinds de oorlog jaar-in jaar-uit telkens een (ongelijk-

[p. 963]

matig) beetje van zijn inhoud waardoor onze gulden in 1968 nog maar de waarde heeft van twee kwartjes van 1948, dus in twintig jaar is gehalveerd. Dat betekent dat een in 1948 aangegane geldschuld in 1968 legaal met de helft van de waarde - n.l. in hetzelfde nominale geldbedrag - wordt terugbetaald, hetgeen een onjuist en ongerechtvaardigd resultaat oplevert.

Alle deskundigen zijn het er over eens, dat geld als maatstaf van waarde een constante koopkracht behoort te vertegenwoordigen, wil men het geld over de jaren heen als waardemeter zinnig verantwoord kunnen gebruiken. Als de geldwaarde niet constant blijft, kan men ter verbetering theoretisch uit twee mogelijkheden kiezen: enerzijds kan getracht worden in het economisch bestel een zó strakke monetaire en economisch financiële politiek te voeren dat de muntwaarde niet verandert en anderzijds kan door toepassing van een herleidingsstelsel (indexatie) het nadeel van de kwade gevolgen van de inflatie worden bestreden. In de historie is door de eeuwen het eerste nooit gelukt, met name ook niet in de laatste decennia, en in het bijzonder in Nederland zijn de resultaten van ‘directe’ inflatiebestrijding een aanfluiting voor de wellicht goede bedoelingen in deze richting geweest. Daarom verdient het eindelijk wel ernstige overweging de tweede mogelijkheid - nl. de algemene indexatie - in de praktijk toe te passen, waardoor althans de gevolgen van de inflatie zodanig worden herleid, dat de in de tijd gemeten financiële gevolgen op dezelfde koopkracht-waarden worden gesteld als bij een gave gulden - d.w.z. geld met constant blijvende waarde - in de tijd gemeten het geval geweest zou zijn. Als voorstander van deze richting sluit ik mij aan bij prof. W.C. Mees, die met zijn werk Reëele Economie van 1936 (!) de vader van de indexatiegedachte mag worden genoemd (zie ook mijn artikel Inflatie - wat doen wij er mee? in het febr.-nr. van Economisch Maandschrift 1967).

Deze korte uiteenzetting heeft uitsluitend de bedoeling om duidelijk te maken, dat algemene indexatie niet minder en niet méér beoogt dan de onjuiste en onrechtvaardige gevolgen van inflatie die in de loop van de jaren ontstaan door herleiding zodanig te corrigeren, dat zij gelijk komen te liggen in koopkracht-waarden als zouden wij - wat helaas in de praktijk steeds grandioos is mislukt - door de jaren heen een gave gulden voeren. Het is zuiver een zaak van juistheid en recht om goed te maken wat door inflatie-onrecht op slinkse wijze wordt tekort gedaan. Daarom kán geen vraag aan de orde zijn of algemene indexatie niet te weinig of te veel geeft, zij moet inflatie-onrecht herstellen, niet meer maar ook niet minder.

Dat inflatie-indexatie (i.i.) nu de zg. ‘achtergebleven’ groepen zou steunen is alleen het gevolg van de omstandigheid dat die groepen nu inflatie-onrecht wordt aangedaan, de i.i. mag in mijn gedachtengang nimmer gebruikt worden als economisch beleidsinstrument om andere maatschappelijke doeleinden na te streven dan het doorzichtig maken en doen oplossen van de geldsluier, die thans nog voor de ogen van het grote publiek wordt gehouden. Wil men andere economisch-maatschappelijke verhoudingen, dan moet men de daartoe geëigende economische maatregelen doorgevoerd zien te krijgen en deze niet effectueren door manipulaties met de geldwaarde. Evenmin kan de vraag aan de

[p. 964]

orde zijn of algemene indexatie niet te ver gaat. De i.i. beïnvloedt nl. per definitie de inflatie in precies dezelfde mate als bij het bestaan van een blijvend gave gulden het geval zou zijn, dat is - wij blijven daarop hameren - ook juist de bedoeling.

Van het artikel in American Economie Review, dec. 1968, heb ik geen kennis genomen. Zoveel is mij wel duidelijk, dat het genoemde percentage van 8,2 een tijdvak van ±: 5 jaren moet omvatten. In de Monthly Letter van sept. 1959 van de First National City Bank of New York is de gemiddelde gelddepreciatie over 1954-1958 (5 j.) aangegeven op 1½% p.j. Dit is tegenover hetgeen in die jaren en in de laatste twintig jaren in ons land is gebeurd, nauwelijks inflatie te noemen en onder die zeer verschillende omstandigheden (denken wij ook aan de relatief grote werkloosheid in Amerika tegenover onze nadrukkelijke richtlijn van volle werkgelegenheid) kunnen ook de verhoudingen van de causale factoren anders liggen. Meer indruk zou op mij maken een degelijke studie van de inflatie in ons land van de 5 laatste jaren. Overigens lijkt mij reële produktievermeerdering hèt antwoord om inflatie door een stijgende consumptieve vraag tegen te gaan.

De mogelijkheden hiertoe worden door i.i. op geen andere wijze beïnvloed dan bij een blijvend handhaven van een gave gulden het geval zou zijn. Toepassing van i.i. zou met het brengen van monetair recht naar mijn overtuiging bovendien zo verhelderend werken op het monetair inzicht, dat men met een variant op ‘crime’ alsdan zou mogen zeggen: Inflation does not pay.