Streven. Jaargang 22

[p. 779]

Ontwikkelingshulp of niet?
Editoriaal

De Bisschoppen van Nederland hebben hun Vastenbrief 1969 gewijd aan het ontwikkelingsvraagstuk. Deze brief verscheen op een moment toen de discussie over het al dan niet zinvol zijn van ontwikkelingshulp een nieuw hoogtepunt had bereikt naar aanleiding van een publikatie van prof. Brugman. Op dat moment was er ook beroering naar aanleiding van een door de Regering geheim gehouden rapport over de Nederlandse ontwikkelingshulp, waarvan uitsluitend de negatieve punten in de publiciteitsmedia uitlekten. Neemt men daarbij een zekere vermoeidheid van het lezend en kijkend publiek ten aanzien van de voorlichting rond het ontwikkelingsvraagstuk, dan kan men zeggen dat de brief van de Bisschoppen kwam op een moment toen wij er net behoefte aan hadden.

Of ontwikkelingshulp een goede zaak is, wordt van links en van rechts in twijfel getrokken. De woordvoerder van links is vooral prof. Wertheim, ongetwijfeld een kenner van de landen in Zuid-Oost-Azië. Zijn argumentatie komt hierop neer, dat een noodzakelijke voorwaarde voor de ontwikkeling in Zuid-Oost-Azië de verandering van de sociale en politieke machtsstructuren is. Volgens Wertheim komt de officiële ontwikkelingshulp vooral ten goede aan de huidige machthebbers, waardoor deze juist in staat gesteld worden om de bestaande machtsverhoudingen te continueren. Zo komt hij tot zijn conclusie: geen man en geen cent voor ontwikkelingshulp.

Nu zal niemand willen ontkennen dat in de meeste ontwikkelingslanden de sociale structuren onderontwikkeld en voor onze begrippen onaanvaardbaar zijn. Deze structuren zullen ongetwijfeld in de loop van het ontwikkelingsproces moeten veranderen, misschien zelfs met aanwending van geweld. Maar de tweede stelling van Wertheim is heel wat minder overtuigend.

Een van de voornaamste oorzaken van de ongelijkheid in macht, die de sociale structuren van de ontwikkelingslanden kenmerkt, is de onwetendheid en apathie van de grote massa's, die weer samenhangt met hun armoede. Wanneer het ontwikkelingsproces op gang komt, is altijd het onderwijs een van de sectoren die het snelst tot ontplooiing komt. Dit is zelfs bij het zo door Wertheim verfoeide regime in Indonesië het geval. Onderwijs is voorwaarde tot en oorzaak van bewustwording van het volk. Maar uitbreiding van het onderwijs is slechts mogelijk als door economische groei de middelen daartoe beschikbaar komen. Nu wijzen de cijfers uit dat mede door de ontwikkelingshulp de doelstelling voor het ontwikkelingsdecennium van de Verenigde Naties, n.l. een groei van 5% per jaar van het nationaal inkomen, in deze laatste jaren van dit decennium gehaald wordt en dat de uitbreiding van het onderwijs, opnieuw mede dank zij de ontwikkelingshulp, nooit in de geschiedenis zo snel is gegaan. Hiermee wordt een basis gelegd voor de verandering van de sociale structuren die heel wat hechter is dan met de ‘geen man en geen cent’-theorie van Wertheim het geval zou zijn. Als zijn opvatting toch veel aanhang heeft gevonden vooral onder jonge extremistische groeperingen, dan komt dat, naar het mij voorkomt, door-

[p. 780]

dat zij hun verlangen naar revolutie, die volgens hen hier moet plaatsvinden, hebben geprojecteerd op de ontwikkelingslanden.

Heel anders is de aanval van rechts, die uit een mengelmoes van argumenten bestaat, variërend van het gouden bed tot de machines die op de kade staan te roesten, maar die als voornaamste ondertoon heeft, dat de ontwikkeling van deze landen niet tot onze verantwoordelijkheid behoort.

Wat de eerste argumenten betreft: natuurlijk is het leuk om sterke verhalen te vertellen over corruptie en gebrek aan efficiëntie, ook in ons land krijgen het ‘goede heertje’ en een faillerende radiatorenfabriek meer publiciteit dan onkreukbare ambtenaren en normale bedrijven, maar de suggestie dat door corruptie en gebrek aan organisatievermogen de ontwikkelingshulp zijn doel, n.l. het versnellen van de groei in de ontwikkelingslanden, niet bereikt, berust op onbekendheid met de feiten.

In het bovengenoemde rapport over de evolutie van de Nederlandse ontwikkelingshulp is een studie opgenomen over het effect van de ontvangen hulp op de economische groei van 42 landen. Hieruit blijkt dat zes landen hun welvaartsstijging voor de helft of meer te danken hebben aan de buitenlandse hulp, elf landen voor 20-50%, acht landen voor 10-20%. Voor zes landen zou bij afwezigheid van de hulp in plaats van een toeneming van de welvaart een vermindering van de welvaart hebben plaatsgevonden, terwijl voor één land (de Dominicaanse Republiek) de toch opgetreden welvaartsdaling bijna driemaal zo groot zou zijn geweest. Tenslotte hebben zeven landen nagenoeg hun totale welvaartsstijging uit eigen middelen tot stand moeten brengen, terwijl de (relatief geringe) hulp aan twee landen geen enkel positief effect op de groei heeft gehad.

Het tweede argument tegen de ontwikkelingshulp zit veel dieper: wij zijn niet verantwoordelijk voor het welzijn van andere landen. De ontwikkelingslanden zijn nu onafhankelijk, dus moeten ze hun eigen boontjes maar doppen. Deze stelling zou in de negentiende eeuw geen enkele tegenspraak ondervonden hebben, maar zij is volstrekt in strijd met het proces van sociale bewustwording dat kenmerkend is voor onze tijd. In hun vastenbrief wijzen de Bisschoppen op deze verbreding van onze sociale horizon: ‘door de ontwikkeling van transport en communicatie, door de verdichting van de internationale economische relaties en zelfs door de mogelijk geworden vernietiging van het mensdom door de atoombom is de wereld zoveel kleiner geworden, dat we met de neus op de werkelijkheid zijn gedrukt, dat het algemeen belang niet beperkt kan blijven tot de eigen natie en dat de plichten van solidariteit en sociale rechtvaardigheid het hele mensdom moeten omvatten’.

De aarzeling die wij menen te bespeuren ten aanzien van de zin en het nut van de ontwikkelingshulp sluit aan bij een andere opmerking van de Vastenbrief, waarmee wij dit editoriaal willen besluiten: ‘Men moet zich geen illusies maken en menen, dat deze opvatting (van een wereldomvattende sociale rechtvaardigheid) al gemeengoed is. De volle doorwerking van deze gedachte zal ook lange tijd nodig hebben, maar daarom juist moeten wij ons erop toeleggen om dit nieuwe inzicht te cultiveren. Iedere daad die in die richting gesteld wordt draagt ertoe bij om de nieuwe mentaliteit veld te doen winnen. (...) Misschien mogen wij wel stellen, dat het tot stand brengen van een wereldomvattende solidariteit en sociale rechtvaardigheid de voornaamste eis is, die het gebod van de liefde in deze tijd aan ons stelt’.

L.H. Janssen S.J.