Streven. Jaargang 22

[p. 744]

Politiek Overzicht

Internationaal

West-Duitsland

De verkiezing van de president van de Bondsrepubliek heeft weer aanleiding gegeven tot een crisis rond Berlijn. Voor de vierde maal werd deze gehouden in wat de Duitse Bondsrepubliek blijft beschouwen als de eigenlijke hoofdstad van het niet bestaande éne Duitsland. Bonn heeft dit besluit mogelijk wat ondoordacht genomen en de drie Westelijke mogendheden hebben zich zonder veel enthousiasme erbij neergelegd, waarop men het later ongewenst achtte om terug te krabbelen, daar dit - naar men zei - gevaarlijke consequenties zou kunnen hebben.

Protesten waren te verwachten; misschien had men niet de felle reacties verwacht die nu van de zijde der DDR loskwamen, maar men vergat dan ook dat er zich nu een omstandigheid voordeed die alle vorige keren ontbrak, n.l. de aanwezigheid onder de ruim 1.000 federale en provinciale afgevaardigden van 22 leden van de NPD, hetgeen een gerede aanleiding vormde voor Ulbricht en Moskou om de nadruk te leggen op hun al dan niet gerechtvaardigde angst voor een herlevend nazisme in West-Duitsland. De protesten gingen gepaard met een Oost-Duits doorreisverbod voor de West-Duitse afgevaardigden via de landtoegangswegen en de aankondiging van militaire oefeningen van de landen van het Warschau-pact - in feite bleken het later hoofdzakelijk Oost-Duitse en Russische troepen te zijn onder leiding van de opperbevelhebber van de Warschau-troepen, generaal Jakoebovski - in de zone tussen West-Berlijn en West-Duitsland tengevolge waarvan ook het luchtverkeer zou kunnen worden bedreigd. Het is duidelijk, dat Ulbricht dit alles niet kon doen zonder toestemming van Moskou, maar de vraag was: hoever wil Moskou deze keer gaan? Of was het alleen een gelegenheid om eens te proberen hoe Nixon zou reageren?

Men was er wel van overtuigd dat Moskou het niet het geschikte moment zou achten om een werkelijke crisis rond Berlijn te forceren. De Tsjechoslowaakse gebeurtenissen van augustus vorig jaar werken nog steeds ten nadele van de Sovjet-Unie, zoals weer bleek op het congres der Italiaanse communistische partij in Bologna half februari, waar de Joegoslavische en Roemeense afgevaardigden onder duidelijke instemming van de meerderheid der aanwezigen een scherpe veroordeling van het Russische optreden lieten horen. Ook de

[p. 745]

verhouding tussen Moskou en Peking verslechterde en leidde dezer dagen weer eens tot een fel grensgevecht, waarbij doden en gewonden te betreuren waren. Daarom heeft ook de Sovjet-Unie belang bij een verbetering van de verstandhouding met de Verenigde Staten en kon zij een protest van die zijde tegen het in gevaar brengen van de luchtcorridors niet zo maar naast zich neerleggen. Probeerde Moskou daarom succes te behalen door aan Bonn voor te stellen de verkiezing in Berlijn niet te laten doorgaan in ruil voor een gunstige passenregeling voor het verkeer tussen Oost- en West-Berlijn? Bonn had er wel oren naar mits de regeling van duurzame aard zou zijn, hetgeen later gepreciseerd werd als minstens voor één jaar. Logisch, dit ‘duurzaam’ zou ooit kunnen worden uitgelegd als een erkenning van de scheiding in twee delen; maar waar blijft het principe volgens welk Bonn een recht heeft de presidentsverkiezing in Berlijn te laten plaats hebben, als men dit principe wil opofferen aan een tijdelijke passenregeling?

Blijkbaar heeft de Sovjet-Unie Ulbricht niet kunnen overhalen toe te geven; hij wilde alleen een regeling treffen voor de Paasdagen en dan nog pas nadat het besluit omtrent de verkiezing was ingetrokken en daar ging Bonn niet op in. Dus werd de president in Berlijn gekozen met al met al nog betrekkelijk weinig chicanes voor het vervoer over de weg en geen in de lucht. Daar socialisten en liberalen het onderling eens bleken, werd bij de derde stemming de SPD'er Heinemann gekozen, die er misschien voor kan zorgen dat het in de grote coalitie zo zwaar gehavende prestige van de SPD weer een beetje hersteld wordt, al zal zijn ambt hem hiervoor niet veel ruimte bieden. Mogelijk kan hij ook zijn invloed aanwenden om over 5 jaren de verkiezing elders te laten houden.

Westeuropese Unie

Toen in 1948 de W.E.U. tot stand kwam als gevolg van de communistische machtsgreep in Praag beloofden de verdragspartners Engeland, Frankrijk en de drie Beneluxlanden elkaar alle militaire en andere hulp te verlenen als een van hen zou worden aangevallen. Daar deze landen geen hand hadden om een vuist te maken, wendden zij zich tot de Verenigde Staten en hieruit ontstond de NATO. Alhoewel later Italië en West-Duitsland tot de W.E.U. toetraden, leidde zij toch een kwijnend bestaan daar men de mogelijkheden om tot een meer uitgebreide samenwerking te komen niet gebruikte. Eerst na 1963, toen de Gaulle voor de eerste keer het toetreden van Engeland tot de EEG blokkeerde, werden er regelmatig bijeenkomsten van de 7 ministers van buitenlandse zaken georganiseerd om zo tenminste enig politiek contact met Engeland te behouden. Na het tweede Franse veto in 1967 breidden Engeland en de Vijf de politieke contacten uit en tijdens de ministerraad op 7 februari j.1. te Luxemburg verklaarden de Beneluxlanden zich van hun kant bereid desnoods eenzijdig over te gaan tot consultaties over kwesties van internationale politiek met de andere W.E.U.-partners om zo te komen tot een zo veel mogelijk op elkaar afgestemde houding. Bij deze verklaring sloten Engeland, West-Duitsland en Italië zich aan. Deze poging tot harmonisatie van het politiek optreden, speciaal

[p. 746]

inzake de Europese integratie en de verhouding tussen Oost en West, vond geen genade in de ogen van de Gaulle en diens ongenoegen werd nog groter toen op 15 februari de permanente Raad van de W.E.U. te Londen bijeenkwam om te beraadslagen over de politieke houding van de leden in de kwesties in het Midden-Oosten.

Frankrijk had hiertegen verschillende bezwaren. Formeel voerde het aan, dat het besluit tot de Londense bijeenkomst ongeldig was, omdat daartoe niet met algemene stemmen besloten was; bovendien was de beraadslaging nutteloos, daar het Midden-Oosten een zaak was van de Grote Vier al dan niet binnen het kader van de pogingen van de Verenigde Naties om de vrede te bewerken en tenslotte zag Parijs er een poging van Engeland in om via een achterdeurtje toch Europa binnen te dringen, hetgeen niet tot de vorming van een onafhankelijk Europa zou leiden, daar Engeland in de ogen van de Generaal nu eenmaal afhankelijk is van de Verenigde Staten. Er volgden Franse protesten en zelfs een dreigement uit te treden; dit laatste vond ook de Gaulle later niet handig, want hij ontdekte, dat hij door lid te blijven en de vergaderingen te boycotten, de hele W.E.U. makkelijk kon lam leggen, daar er nu eenmaal eenstemmigheid nodig is voor een besluit.

De Franse president huldigt een totaal andere opvatting over samenwerking; hij voelt meer voor de 19e-eeuwse idee van losse allianties van zelfstandige staten, waarbij de grote mogendheden de dienst uitmaken met voorbijgaan van de belangen van de kleine landen en waarbij ieder van deze groten zich alleen door nationaal eigenbelang laat leiden. In dit kader herinneren wij aan zijn plannen voor de oprichting van een soort directorium van de Verenigde Staten, Engeland en Frankrijk binnen de NATO en aan het latere vriendschapsverdrag tussen zijn land en West-Duitsland, die dan gezamenlijk het vasteland zouden beheersen, maar dat op een mislukking uitliep omdat het eerder een overeenkomst was tussen de Gaulle en Adenauer. Nu dit echec steeds duidelijker is geworden deed Frankrijk gedurende de afgelopen maanden pogingen om de banden met Italië nauwer aan te halen en hierbij andere Middellandse-Zee-mogendheden te betrekken - zeker Spanje -, waardoor een soort Middellandse-Zeemacht zou ontstaan, waarin Frankrijk als enige atoommacht zou domineren. Veel kans maakte dit plan echter niet, daar Italië heel goed begrijpt niet buiten de NATO te kunnen gezien de Russische vloot in de buurt van zijn kusten, en het tevens een sterk voorstander is van de toetreding van Engeland tot de EEG.

Mogelijk hoort hier ook bij de duistere affaire n.a.v. het gesprek tussen de Gaulle en de Britse ambassadeur in Parijs, Soames, op 4 februari. Volgens de Engelse lezing zou de Gaulle hierin voorgesteld hebben over te gaan tot de vorming van een grotere economische vrijhandelsgemeenschap met een vierledig gezagsorgaan bestaande uit Frankrijk, Engeland, West-Duitsland en Italië, waarna de EEG zou kunnen worden opgeheven; dit losse verband zou een militair onafhankelijk Europees Europa moeten vormen, m.a.w. Engeland zou zich losmaken van de Verenigde Staten en de NATO zou overbodig worden. Parijs dementeerde de Londense berichten; het waren geen voorstellen maar

[p. 747]

slechts hardop uitgesproken gedachten van de Gaulle, die overigens wel bekend waren. Ook was er geen sprake van de vorming van een Europees directorium en zouden de EEG-partners op de hoogte worden gebracht indien de Gaulle's poging om Engeland op deze manier binnen Europa te halen een gunstig onthaal in Londen hadden gekregen. De Engelse mededeling dat het verslag van het gesprek tussen de Gaulle en Soames door de Franse president was goedgekeurd, werd door Parijs naar het land der fabelen verwezen.

De Gaulle was furieus over het feit dat Engeland deze ideeën openbaar had gemaakt, en verdacht Londen ervan Frankrijk op deze manier onmiddellijk voor de reis van de Amerikaanse president naar Europa in een slecht daglicht te willen plaatsen door het voor te stellen alsof de Franse president uit was op het in de grond boren van de Europese eenheid en de Atlantische samenwerking, waarop de V.S. zozeer prijs stellen.

Nixon

Als duidelijk teken van de invloed van Kissinger, de persoonlijke adviseur van de president, en diens opvatting dat de grootste prioriteit moet gegeven worden aan Europa, arriveerde de Amerikaanse president op 23 februari in Brussel. Dit gebeurde niet alleen om de betekenis van de Nato nog eens te verduidelijken, maar de Verenigde Staten vermeden daarmee tevens, dat men er een voorkeur voor Parijs of Londen in zou zien als de president zijn eerste officiële bezoek aan Europa zou beginnen in een van deze beide hoofdsteden. Brussel als zetel van de Nato en de EEG kon aan niemand aanstoot geven. Directe en praktische resultaten moet men van zijn bezoeken aan Londen, Bonn, Rome en tenslotte het langste verblijf in Parijs niet verwachten. Hij wilde Europa ervan overtuigen, dat de tijd voorbij was dat de Verenigde Staten eenzijdig het woord voerden en beslisten zonder de mede-betrokkenen er in te kennen. Nixon streeft naar een topgesprek met de Russische leiders, maar wil eerst zijn Nato-partners raadplegen - en vooral de Gaulle - om de indruk weg te nemen, dat de Verenigde Staten achter hun rug om beslissingen nemen; de Atlantische samenwerking moet werkelijkheid worden, zodat Nixon in een gesprek met Rusland inderdaad kan optreden als leider van deze alliantie.

Nixon wilde bovendien het verzet tegen het non-proliferatieverdrag - dat gedeeltelijk veroorzaakt is door het gebrek aan voorafgaand overleg tussen de Verenigde Staten en hun bondgenoten hierover - zoveel mogelijk wegnemen, omdat men pas daarna zal kunnen komen tot besprekingen met de Sovjet-Unie over andere belangrijke onderwerpen.

Zijn bezoek heeft een goede indruk gemaakt. Men vertrouwt er op, dat de nieuwe regeringsperiode in de Verenigde Staten er een zal zijn van een bedachtzamer politiek optreden en minder betweterij. Nixon speelde het spel tactisch door vooral niet de indruk te wekken dat de Verenigde Staten inzake de Europese eenheid hun wil wilden opleggen, waardoor hij de Gaulle al te erg tegen de haren zou hebben gestreken.

8-3-'69

J. Oomes